مترادف تیز : تند، حاد، چابک، سریع، برا، بران، برنده ، پرادویه، تلخ مزه، گس، باد، ریح، گوز، باهوش، دقیق، هوشیار، زیرک
متضاد تیز : کند، دیرفهم، کم هوش
تیز
مترادف تیز : تند، حاد، چابک، سریع، برا، بران، برنده ، پرادویه، تلخ مزه، گس، باد، ریح، گوز، باهوش، دقیق، هوشیار، زیرک
متضاد تیز : کند، دیرفهم، کم هوش
فارسی به انگلیسی
sharp, pungent, shrill, [adv.] quickly, swiftly
acute, biting, fine, incisive, keen, penetrative, reedy, salient, sharp, supple, trenchant
فارسی به عربی
بیرة مرة , حاد , حار , حارق , سریع , کبح , متحمس , محزن , مدبب
مترادف و متضاد
۱. تند، حاد
۲. چابک، سریع
۳. برا، بران، برنده ≠ کند
۴. پرادویه
۵. تلخمزه، گس
۶. باد، ریح، گوز
۷. باهوش، دقیق، هوشیار، زیرک ≠ دیرفهم، کمهوش
سوزش اور، تند، تیز، نیشدار، هجوامیز
تند، زننده، نوک تیز، نوک دار، حاد، تیز، زیرک، باکله، بران، هشیار
نوک دار، تیز، کنایه دار، نیش دار
نوک دار، تیز، گوشه دار
تند، نوک تیز، حاد، بحرانی، تیز، حساس، زیرک، تیزرو، زیر، روشن بین، تیز نظر، شدید، تیز
تند، حاد، تیز، با حرارت، تابان، گرم، داغ، تند مزاج، اتشین، برانگیخته، پر حرارت، تفته
تند، حاد، تیز، حساس، زیرک، مشتاق، با هوش، مایل، قوی، شدید، خاطرخواه
تیز، روشن، شبیه صفیر
تند، تیز، زرنگ، چابک، چالاک، سریع، با روح، سرزنده، سرزنده و بشاش، چست، رایج، اراسته، پاکیزه، تیز هوش
تیز، تند و تیز، میخ مانند، پرگاز
زننده، تیز، گوشه دار، تند و تلخ، نیش دار
تند، زننده، تیز، گزنده، طعنه امیز
تند، تیز، تلخ، جگرسوز
تیز، قاطع، برنده، نافذ، دندان پیشین، ثنایا
قطعی، تیز، سخت، قاطع، برنده، نافذ، بران
تند، زننده، نوک تیز، تیز، گوشه دار، پر ادویه
تند، تیز، گاز انبری، سوز اور، محرق
تیز
پست، تند، تیز، مغرور
تند، حاد ≠ کند
چابک، سریع
برا، بران، برنده
فرهنگ فارسی
بادصدادارکه ازمقعدخارج شود، ضرطه
۱- ( صفت ) تند بران قاطع مقابل کند . ۲- زود بشتاب مقابل کند. ۳- ( صفت ) هر چیز که طعم آن حاد باشد و زبانرا بسوزاند. ۴- ( اسم ) گوز ضرطه .
غلبه نمودن لرزیدن تیر که در نشانه زده باشند
۱- ( صفت ) تند بران قاطع مقابل کند . ۲- زود بشتاب مقابل کند. ۳- ( صفت ) هر چیز که طعم آن حاد باشد و زبانرا بسوزاند. ۴- ( اسم ) گوز ضرطه .
غلبه نمودن لرزیدن تیر که در نشانه زده باشند
خر استوار خلقت
فرهنگ معین
(اِ. ) باد صداداری که از مقعد خارج شود.
[ په . ] (ص . ) ۱ - بُرنده . ۲ - هر چیز که مزه آن تند باشد و زبان را بسوزاند، مانند فلفل . ۳ - هوشیار، مراقب .۴ - (ق . ) (عا. )سریع ، فوری .
(ق .ص . )۱ - تندخو، بدخو.۲ - زرد، بی رنگ .
[ په . ] (ص . ) ۱ - بُرنده . ۲ - هر چیز که مزه آن تند باشد و زبان را بسوزاند، مانند فلفل . ۳ - هوشیار، مراقب .۴ - (ق . ) (عا. )سریع ، فوری .
(ق .ص . )۱ - تندخو، بدخو.۲ - زرد، بی رنگ .
(اِ.) باد صداداری که از مقعد خارج شود.
[ په . ] (ص .) 1 - بُرنده . 2 - هر چیز که مزه آن تند باشد و زبان را بسوزاند، مانند فلفل . 3 - هوشیار، مراقب .4 - (ق .) (عا.)سریع ، فوری .
(ق .ص .)1 - تندخو، بدخو.2 - زرد، بی رنگ .
لغت نامه دهخدا
تیز. (ص ) معروف است که نقیض کند باشد. (برهان ) (از انجمن آرا). مقابل کند. (آنندراج ). بران و قاطع و حاد و برنده . (از ناظم الاطباء). بران . برنده . تند. قاطع.سخت برنده . مقابل کند. (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا). پارسی باستان «تیگرا خئودا» (دارنده ٔ خود نوک تیز) اوستا «بروئیثرو تئه ژا» (با لبه ٔ تیز) پهلوی «تیج » پازند «تیژ» نیز در پهلوی «تیش » به معنی تبر. هندی باستانی «تیج » ، «تجتی » (تیز کردن تیز بودن ). کردی «تیژ» بلوچی دخیل «تیز» افغانی دخیل «تیز» ، «تیزل » سریکلی «ته ایز» وخی «تیز» مازندرانی و گیلکی «تیج » در پارسی تیج (تبر) و تیشه (تبر)... اشکاشمی «تیز» وخی «تاغد» یودغا «تورغه » ... طبری «تج » تند. تیز... (حاشیه ٔ برهان چ معین ) :
دریغ فر جوانی و عز اوی دریغ
عزیز بودم ازین پیش همچنان سپریغ
بناز باز همی پرورد ورا دهقان
چو شد رسیده نیابد ز تیغ تیز گریغ.
خورشید تیغتیز ترا آب میدهد
مریخ نوک نیزه ٔ تو سان زند همی .
تهمتن بخندید کو را بدید
یکی تیغ تیز از میان برکشید.
غمین گشت و سودابه را خوارکرد
دل خویشتن زو پرآزار کرد
بدل گفت کاین را به شمشیر تیز
بباید کنون کردنش ریزریز.
سپاه و دل و گنجم افزون تر است
جهان زیر شمشیر تیز اندر است .
وز آتش همه دشت پر رستخیز
ز بس گرز و کوپال و شمشیر تیز.
فلک مساعد و بازو قوی و تیغش تیز
خدای ناصر و تن بی گزند و بی آزار.
دهقان بدر آید و فراوان نگردشان
تیغی بکشد تیز گلو باز بردشان .
اگر ز کین تو دندان خصم کند شود
عجب نباشد از آن عزم تند و خنجر تیز.
چو هندوی بازیگرم گرم خیز
معلق زنان ، هندوی تیغتیز.
|| با نوکی سخت باریک که سری تند دارد. که به آسانی در چیزی فروشود. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). با نوکی تیز و برنده :
درآمد یکی خاد چنگال تیز
ربود از کفش گوشت بردو گریز.
با دو کژدم نکرد زفتی هیچ
با دل من چراش بینم زفت .
چرا چون پلنگان به چنگال تیز
نینگیزد از خان او رستخیز.
چنین گفت کاین تیر بی پر بود
نبد تیز پیکان او گرد بود.
دگر گفت کین غل و بند گران
همی تیز مسمار آهنگران .
چو دیلمان زره پوش شاه مژگانش
به تیز زوبین بر پیل ساخته خنگال .
با زر بهم باز نهاده لب هر دو
رویش بسر سوزن تیز آژده هموار.
سر چنگ چون سفت الماس تیز
چو سوزن همه موی پشت ازستیز.
در شگفتم از آن دو کژدم تیز
که چرا لاله اش به جفت گرفت
شده از سرخ روئی تیز چون خار
خوشا خاری که آرد سرخ گل بار.
چون نداری ناخن درنده تیز
با ددان ، آن به که کم گیری ستیز.
مژه تیز است و غمزه تیز و تو تیز
ریختی خون عاشقان به ستیز.
|| نوکدار. (ناظم الاطباء). با نوکی سخت باریک : خراج که ماده ٔ آن سخت گرم بود. رنگ آن سرخ بود و آماس افراشته تر و سر او تیزتر. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی از یادداشت بخط مرحوم دهخدا). || در ترکی به معنی زود و تعجیل و شتاب است . (برهان ). شتابان . (ناظم الاطباء). تند. بسرعت . بشتاب .سریع. پرشتاب . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
خلقانش کرد جامه ٔ زنگاری
این تند و تیز باد فرودینا.
... و ایشان را [ مردم جیرفت را ] رودی است تیز همی رود بانگ کنان . (حدود العالم ).
برو تیز و آن شیردل را بگوی
که ایدر ترا آمدن نیست روی .
چو گودرز برخاست از پیش اوی
پس پهلوان تیز بنهاد روی .
برو پیش او تیز و بنمای چهر
بیارای و میسای رویش به مهر.
بماند مرکبش و استران بمانده شدند
ز بس دویدن تیز و ز بس کشیدن بار.
بهتر از حوت به آب اندر وز رنگ به کوه
تیزتر ز آب به شیب اندر و ز آتش به فراز.
به آب خرد سنگ فطرت بگردان
کزین تیزتر آسیابی نیابی .
بعد از آن برداشت هیزم را و رفت
سوی شهر از پیش من او تیز و تفت .
نامشان را سیل تیز مرگ برد
نام او و دولت تیزش نمرد.
نیزه ها را همچو خاشاکی ربود
آب تیز سیل پرجوش عنود.
|| درحال . فوری . بیدرنگ :
سیل مرگ از فراز قصد تو کرد
تیز برخیز ازین مهول مسیل .
|| جلد. (ناظم الاطباء). فرز. چابک . تندپرش . چالاک . تند. بیدرنگ . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) :
تیز بودیم و کندگونه شدیم
راست بودیم و باشگونه شدیم
از آن کردار کو مردم رباید
عقاب تیز، نر باید خشنسار.
خوب اگر سوی مانگه نکند
گو مکن شو که ما نمونه شدیم .
دگر صد سگ تیزنخجیرگیر
به کوه و به هامون رونده چو تیر.
وزآن پس بیاورد چندان جهیز
کزآن کند شد بارگی های تیز.
تهمتن یکی شست بر گردنش
بزد تیز و برشد روان از تنش .
کار کن تیز توئی ، کار کن
کار ترا نعمت باقی جزاست .
از آن غازی بی هنر خون بریز
که در حمله کند است و در لقمه تیز.
|| تند. عجول . سبک سر. آشفته .شتابزده :
به خراد گفت آن زمان شهریار
که ای از ردان جهان یادگار
بدان کودک تیز و نادان بگوی
که ما را کنون تیره گشت آبروی .
بدو گفت کاین مرد برنای تیز
همی با تن خویش دارد ستیز.
سکندر خروشید کای مرد تیز
همی جنگ رای آیدت یا گریز.
نوازش به هر جا بود دستگیر
چه از تیز برنا چه از مرد پیر.
|| تندرس . بادآورده .سهل الوصول . (صفت دولت ) :
دولت تیز، مرغ تیزپرست
عدل شه پایدام او زیبد.
هر که را غره کرد دولت تیز
غدر آن دولتش هلاک رساند.
نامشان را سیل تیزمرگ برد
نام او و دولت تیزش نمرد.
|| سخت سوزان . مشتعل . سخت روشن و افروخته . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا). شعله ور. سوزان :
آتشی بنشاند از تن تفت و تیز
چون زمانی بگذرد گردد گمیز.
اگر بند خواهی ز من بی گزند
کسی آتش تیز،کی کرد بند.
همه لشکرش زار و گریان شدند
چو بر آتش تیز بریان شدند.
نبیره جهاندار گرگین منم
همان آتش تیز بر زین منم .
تا ببردی از دل و از چشم من آرام و خواب
گه ز دل در آتش تیزم گه از چشم اندر آب .
آنکه مرده ست همی سوزد در آتش تیز
وانکه زنده ست همی غلتد در خون جگر.
خشم شاه آتش تیز است و بداندیش چو موم
موم هر جای در آتش بود افتد بگداز.
عشق آتش تیز و هیزم تاخ منم
گر عشق بماند اینچنین آخ تنم .
سپری کرد توانند ترا ز آتش تیز
چون همی زیر قدم گردن کیوان سپرند.
چو آب و آتش ، نرم است و تیز، نیست شگفت
از آنکه بودش پروردگار از آتش و آب .
از صحبت پادشه بپرهیز
چون پنبه ٔ نرم ز آتش تیز.
پلنگ از زدن کینه ورتر شود
به باد آتش تیز برتر شود.
|| بسیار گرم . تند. پرحرارت و سخت گرم . شدید. سوزان . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) : لیکن مردم صفرایی را درد چشم خشک و تبهای تیز و سودا پدید آید. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً).
شد تن من همچوزر پخته به زردی
کز تف تبهای تیز بود در آتش .
خر را چو تب گرفت بمیرد هرآینه
ای هجو من ترا چو تب تیز محرقه .
|| ترش و حریف و سوزان . (ناظم الاطباء). سخت ترش و حریف چون سرکه ٔ تیز. سرکه ٔ تند. خل ثقیف . سخت تند. مزه ٔ گردانیده به تندی . چون روغن مانده و طعامی تیز و زبان گز، چون گردوی کهنه و مانند آن . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) : و اندر مقدار ده استار سرکه ٔ تیز بپزند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً). و تدبیرهای تری فزای باید کرد و شیر زنان اندر بینی چکانیدن و روغن بنفشه بر سر نهادن و از طعامهای تیز و شور پرهیز کردن . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً). آنچه پوست دهان را بگزد ترش است و آنچه بسوزاند تیز؛ یعنی حریف است .(ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، ایضاً). بگیرند مغز پنبه دانه وگوز مغز تیزگشته ... (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، ایضاً). و او جدا کند میان شیرین و تلخ و تیز و ترش و امثال آن . (چهارمقاله ٔ نظامی ).
باده ٔ گلرنگ تلخ تیز خوشخوار سبک
نقلش از لعل نگار و نقلش از یاقوت خام .
|| گرم . بارونق . رایج . روان . پرمشتری . بسیار خریدار. بارواج . روا (صفت بازار). (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) : برمهیون شهری است [ به هندوستان ] چون رباطی و هر روزی اندرو چهار روز بازار تیز باشد. (حدود العالم ، یادداشت ایضاً).
گر امروز تیز است بازار من
ببینی پس از مرگ آثار من .
تیزبازاری همی بینم سخا را نزد او
اینت بازاری که در گیتی چنین بازار نیست .
آن را که تو را گوید تو خدمت او کن
او را بر تو تیزتر است از همه بازار.
هجر تو مانند وصل هست روا بهر آنک
بر سر بازار تیز کور بود مشتری .
ای تازه به اعلامت ، آثار جهانداری
وی تیز به ایامت بازار جهانداری .
تیز است چون بازار او، عاجز شدم در کار او
جان در خط دیدار او مدهوش و حیران دیده ام .
خیز بلقیسا، که بازاری است تیز
زین خسیسان کسادافکن گریز.
|| سخت و ناگوار و غم انگیز :
بر سر خاک از فلک تیزگشت
واقعه ای تیز بخواهد گذشت .
|| شدید و سخت . (ناظم الاطباء). درشت و تند :
خلقانش کرد جامه ٔ زنگاری
این تند و تیز باد فرودینا.
که ناید بدین کودک از من ستم
نه هرگز بدو برزنم تیز دم .
سلطان محمود پدر من است و من نمی توانم دید که بادی تیزبر وی وزد و مالشهای وی مرا خوش است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 129). چون نزدیک من آمد... بادی دیدم در سروی که از آن تیزتر نباشد. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 337).
چو ناگه وزیدی یکی باد تیز
از آن بیشه برخاستی رستخیز.
ز بس برگ ریزش گه باد تیز
گرفتی جهان هر زمان رستخیز.
درافتاد دارا به آن زخم تیز
برآمد ز گیتی یکی رستخیز.
|| سرکش . تند. عالی :
همت تیز و بلند تو بدان جای رسید
که ثری گشت مر او را فلک فیرونا.
|| صائب . حاد. تند. روشن : چنان دید امیرالمؤمنین به فطرت تیز و فکرت صافی خرد که بگرداند خاطر خود را از جزع بر این مصیبت ها. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 311). || نیک . بجا. بسزا. سخت . بغایت :
نگهدار دین و تن و توش من
همان تیز بینادل و هوش من .
تو شاهی ز شاهان من یافتی
چو در بندگی تیز بشتافتی .
|| خشمناک .بدخو. تندخو. خشمگین :
همه ساله تا بود خونریز بود
سبک رو و بدگوهر و تیز بود.
چو بشنید بهرام شد زردروی
نگه کرد خراد بر زین بروی
بترسید از آن تیز و خونخواره مرد
که او را ز باد اندر آرد بگرد.
کسی کو بود تیز و برترمنش
بپیچد ز بیغاره و سرزنش
مبادا که گیرد به نزد تو جای
چنین مرد اگر باشدت رهنمای ...
به جدل در حدیث شه مآویز
تیغ تو کند به که خسرو تیز.
به سرهنگ دیوان نظر کرد تیز
که نطعش بینداز و خونش بریز.
- سرتیز ؛ تند. مغرور. متکبر. خودبین :
سعدیا دعوی بی صدق بجائی نرسد
کند رفتار و بگفتار چنین سرتیزیم .
- سرتیزی ؛ تندی . غرور. تکبر : و اگر تو از سر سرتیزی به سر و دندان تیز مغروری ، هم دندانی مار را نشائی . (مرزبان نامه چ 3 ص 91).
ز سرتیزی آن آهنین دل که بود
به عیب پریرخ زبان برگشود.
|| غضب آلود. تند و خشم آگین (صفت نگاه ) :
از نگاه تیز هر جا ترک چشمت تیر ریخت
از دل و جان بر سر هم یک جهان نخجیر ریخت .
|| قوی . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا): داروهای تیز اندر ابتدا علت (لقوه ) سخت زیان دارد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً). || سخت شنونده . سخت شنوا (صفت گوش ). زودیاب : گوشی تیز؛ که گفتارهای دور و آهسته را به آسانی شنود. (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) :
گوش و پهلو و میان و کتف و جبهه و ساق
تیز و فربی و نزار و قوی و پهن و دراز.
اگرچه باده فرحبخش و باد گلریز است
به بانگ چنگ مخور می که محتسب تیز است .
|| زیرک . باهوش . زکی . سخت هوشیار. (از یادداشتهای مرحوم دهخدا). فعال . سریعالانتقال : و کندر ذهن را تیز گرداند. (الابنیه عن حقایق الادویة). || سخت بینا (صفت چشم ). تیزچشم . تیزبصر. و تیزبین و جز اینها، که اشیاء را هرقدر خرد باشد از دور بیند :
گر رفیقان به بصر تیز بوند از بر ما
این رقیبان سماوی همه یکسر بصرند.
|| مشتاق . گراینده . در صفت دل و سر و جز آن ، تند و خواهان چون شهوتی تیز، اشتهائی تیز. سخت مایل و خواهنده :
بکار زنان تیز بودی سرش
همی نرم جائی بجستی برش .
|| فصیح : زبانی تیز؛ لسانی طلق و حلیف . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) :
به عبری ، زبان تیز بگشاده ای
به گفتار داد سخن داده ای .
|| زودیاب . چون شامه ٔ تیز که از دور کمترین بوئی را حس کند. (از یادداشتهای مرحوم دهخدا). || در صفت بو؛ بوئی که غشاء بینی را سوزد چنانکه بوی سرکه و آمونیاک و مانند آن . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) : و نبض صغیر و بول ناری و بوی آن تیز باشد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً). || مقابل پست در زخمه (موسیقی ). (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). بلند. رسا :
چنین گفت هومان به آواز تیز
که نه جای جنگ است و راه گریز.
زخمه ٔ رودزن نه پست و نه تیز
زلف ساقی نه کوته و نه دراز.
زَلَّه جزد باشد، بانگی تیز کند در غله ها. (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ).
|| صدای حزین که از راه پایین برآید. (برهان ). صدائی که از راه پایین حیوانات آید، آن را گوز نیز گویند. (غیاث اللغات ). صدائی که از اسفل برآید و با لفظ دادن مستعمل است . (از آنندراج ). ضرطه و باد صداداری که از راه پایین درآید. (ناظم الاطباء). حبقه . ضرطه . ضُراط. ضِرط. تِلِنگ . حُباق . حَبِق . گوز. باد گنده ٔ با آواز که از فرود سوی حیوان بیرون شود :
ریشت ز در خنده و سبلت ز در تیز
گردن ز در سیلی و پهلو ز در لت .
اینچنین کس به حشر زنده شود
تیز بر ریش مردم نادان .
ای به یک تیز تو به نیمشب اندر
چشم گروگان خفته گردد بیدار.
زین سور به آیین تو بردند به خروار
زر و درم آن قوم که نرزند بدو تیز.
در جمع هرزه گویان از گفت بد چه عیب
شرمندگی نیارد در تشتخانه تیز.
- تیز مشت افشار ؛ ظاهراً مراد آن باشد که سرانگشت را در بیخ ترانگشت حلقه کنند و دیگر انگشتان را نیز خم نمایند و بر دهن گذاشته آوازی کنند و آن را تیزک نیز گویند. (آنندراج ) :
زر مشت افشار بودی بوسه ٔ او را بها
سبلت آورد و سزای تیز مشت افشار شد.
|| در اصطلاح بنایان در صفت گچ به معنی گچی که کشته نباشد. (از یادداشتهای مرحوم دهخدا).
دریغ فر جوانی و عز اوی دریغ
عزیز بودم ازین پیش همچنان سپریغ
بناز باز همی پرورد ورا دهقان
چو شد رسیده نیابد ز تیغ تیز گریغ.
شهید (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
خورشید تیغتیز ترا آب میدهد
مریخ نوک نیزه ٔ تو سان زند همی .
دقیقی (از یادداشت ایضاً).
تهمتن بخندید کو را بدید
یکی تیغ تیز از میان برکشید.
دقیقی (از یادداشت ایضاً).
غمین گشت و سودابه را خوارکرد
دل خویشتن زو پرآزار کرد
بدل گفت کاین را به شمشیر تیز
بباید کنون کردنش ریزریز.
فردوسی .
سپاه و دل و گنجم افزون تر است
جهان زیر شمشیر تیز اندر است .
فردوسی .
وز آتش همه دشت پر رستخیز
ز بس گرز و کوپال و شمشیر تیز.
فردوسی .
فلک مساعد و بازو قوی و تیغش تیز
خدای ناصر و تن بی گزند و بی آزار.
فرخی .
دهقان بدر آید و فراوان نگردشان
تیغی بکشد تیز گلو باز بردشان .
منوچهری .
اگر ز کین تو دندان خصم کند شود
عجب نباشد از آن عزم تند و خنجر تیز.
ظهیر فاریابی .
چو هندوی بازیگرم گرم خیز
معلق زنان ، هندوی تیغتیز.
نظامی .
|| با نوکی سخت باریک که سری تند دارد. که به آسانی در چیزی فروشود. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). با نوکی تیز و برنده :
درآمد یکی خاد چنگال تیز
ربود از کفش گوشت بردو گریز.
خجسته (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
با دو کژدم نکرد زفتی هیچ
با دل من چراش بینم زفت .
خسروی (یادداشت ایضاً).
چرا چون پلنگان به چنگال تیز
نینگیزد از خان او رستخیز.
فردوسی .
چنین گفت کاین تیر بی پر بود
نبد تیز پیکان او گرد بود.
فردوسی .
دگر گفت کین غل و بند گران
همی تیز مسمار آهنگران .
فردوسی .
چو دیلمان زره پوش شاه مژگانش
به تیز زوبین بر پیل ساخته خنگال .
عسجدی (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
با زر بهم باز نهاده لب هر دو
رویش بسر سوزن تیز آژده هموار.
منوچهری (یادداشت ایضاً).
سر چنگ چون سفت الماس تیز
چو سوزن همه موی پشت ازستیز.
اسدی .
در شگفتم از آن دو کژدم تیز
که چرا لاله اش به جفت گرفت
شده از سرخ روئی تیز چون خار
خوشا خاری که آرد سرخ گل بار.
نظامی .
چون نداری ناخن درنده تیز
با ددان ، آن به که کم گیری ستیز.
سعدی (گلستان ).
مژه تیز است و غمزه تیز و تو تیز
ریختی خون عاشقان به ستیز.
کمال خجندی (از آنندراج ).
|| نوکدار. (ناظم الاطباء). با نوکی سخت باریک : خراج که ماده ٔ آن سخت گرم بود. رنگ آن سرخ بود و آماس افراشته تر و سر او تیزتر. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی از یادداشت بخط مرحوم دهخدا). || در ترکی به معنی زود و تعجیل و شتاب است . (برهان ). شتابان . (ناظم الاطباء). تند. بسرعت . بشتاب .سریع. پرشتاب . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
خلقانش کرد جامه ٔ زنگاری
این تند و تیز باد فرودینا.
دقیقی (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
... و ایشان را [ مردم جیرفت را ] رودی است تیز همی رود بانگ کنان . (حدود العالم ).
برو تیز و آن شیردل را بگوی
که ایدر ترا آمدن نیست روی .
فردوسی .
چو گودرز برخاست از پیش اوی
پس پهلوان تیز بنهاد روی .
فردوسی .
برو پیش او تیز و بنمای چهر
بیارای و میسای رویش به مهر.
فردوسی .
بماند مرکبش و استران بمانده شدند
ز بس دویدن تیز و ز بس کشیدن بار.
فرخی .
بهتر از حوت به آب اندر وز رنگ به کوه
تیزتر ز آب به شیب اندر و ز آتش به فراز.
منوچهری .
به آب خرد سنگ فطرت بگردان
کزین تیزتر آسیابی نیابی .
خاقانی .
بعد از آن برداشت هیزم را و رفت
سوی شهر از پیش من او تیز و تفت .
مولوی .
نامشان را سیل تیز مرگ برد
نام او و دولت تیزش نمرد.
مولوی .
نیزه ها را همچو خاشاکی ربود
آب تیز سیل پرجوش عنود.
مولوی .
|| درحال . فوری . بیدرنگ :
سیل مرگ از فراز قصد تو کرد
تیز برخیز ازین مهول مسیل .
ناصرخسرو.
|| جلد. (ناظم الاطباء). فرز. چابک . تندپرش . چالاک . تند. بیدرنگ . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) :
تیز بودیم و کندگونه شدیم
راست بودیم و باشگونه شدیم
از آن کردار کو مردم رباید
عقاب تیز، نر باید خشنسار.
دقیقی (یادداشت ایضاً).
خوب اگر سوی مانگه نکند
گو مکن شو که ما نمونه شدیم .
کسائی (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
دگر صد سگ تیزنخجیرگیر
به کوه و به هامون رونده چو تیر.
فردوسی .
وزآن پس بیاورد چندان جهیز
کزآن کند شد بارگی های تیز.
فردوسی .
تهمتن یکی شست بر گردنش
بزد تیز و برشد روان از تنش .
فردوسی .
کار کن تیز توئی ، کار کن
کار ترا نعمت باقی جزاست .
ناصرخسرو (دیوان ص 58).
از آن غازی بی هنر خون بریز
که در حمله کند است و در لقمه تیز.
امیرخسرو دهلوی .
|| تند. عجول . سبک سر. آشفته .شتابزده :
به خراد گفت آن زمان شهریار
که ای از ردان جهان یادگار
بدان کودک تیز و نادان بگوی
که ما را کنون تیره گشت آبروی .
فردوسی .
بدو گفت کاین مرد برنای تیز
همی با تن خویش دارد ستیز.
فردوسی .
سکندر خروشید کای مرد تیز
همی جنگ رای آیدت یا گریز.
فردوسی .
نوازش به هر جا بود دستگیر
چه از تیز برنا چه از مرد پیر.
فردوسی .
|| تندرس . بادآورده .سهل الوصول . (صفت دولت ) :
دولت تیز، مرغ تیزپرست
عدل شه پایدام او زیبد.
خاقانی .
هر که را غره کرد دولت تیز
غدر آن دولتش هلاک رساند.
خاقانی .
نامشان را سیل تیزمرگ برد
نام او و دولت تیزش نمرد.
مولوی .
|| سخت سوزان . مشتعل . سخت روشن و افروخته . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا). شعله ور. سوزان :
آتشی بنشاند از تن تفت و تیز
چون زمانی بگذرد گردد گمیز.
رودکی (از یادداشت ایضاً).
اگر بند خواهی ز من بی گزند
کسی آتش تیز،کی کرد بند.
فردوسی .
همه لشکرش زار و گریان شدند
چو بر آتش تیز بریان شدند.
فردوسی .
نبیره جهاندار گرگین منم
همان آتش تیز بر زین منم .
فردوسی .
تا ببردی از دل و از چشم من آرام و خواب
گه ز دل در آتش تیزم گه از چشم اندر آب .
فرخی .
آنکه مرده ست همی سوزد در آتش تیز
وانکه زنده ست همی غلتد در خون جگر.
فرخی .
خشم شاه آتش تیز است و بداندیش چو موم
موم هر جای در آتش بود افتد بگداز.
فرخی .
عشق آتش تیز و هیزم تاخ منم
گر عشق بماند اینچنین آخ تنم .
صفار (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
سپری کرد توانند ترا ز آتش تیز
چون همی زیر قدم گردن کیوان سپرند.
ناصرخسرو.
چو آب و آتش ، نرم است و تیز، نیست شگفت
از آنکه بودش پروردگار از آتش و آب .
مسعودسعد.
از صحبت پادشه بپرهیز
چون پنبه ٔ نرم ز آتش تیز.
نظامی .
پلنگ از زدن کینه ورتر شود
به باد آتش تیز برتر شود.
سعدی .
|| بسیار گرم . تند. پرحرارت و سخت گرم . شدید. سوزان . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) : لیکن مردم صفرایی را درد چشم خشک و تبهای تیز و سودا پدید آید. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً).
شد تن من همچوزر پخته به زردی
کز تف تبهای تیز بود در آتش .
سوزنی (از یادداشت ایضاً).
خر را چو تب گرفت بمیرد هرآینه
ای هجو من ترا چو تب تیز محرقه .
سوزنی (از یادداشت ایضاً).
|| ترش و حریف و سوزان . (ناظم الاطباء). سخت ترش و حریف چون سرکه ٔ تیز. سرکه ٔ تند. خل ثقیف . سخت تند. مزه ٔ گردانیده به تندی . چون روغن مانده و طعامی تیز و زبان گز، چون گردوی کهنه و مانند آن . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) : و اندر مقدار ده استار سرکه ٔ تیز بپزند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً). و تدبیرهای تری فزای باید کرد و شیر زنان اندر بینی چکانیدن و روغن بنفشه بر سر نهادن و از طعامهای تیز و شور پرهیز کردن . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً). آنچه پوست دهان را بگزد ترش است و آنچه بسوزاند تیز؛ یعنی حریف است .(ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، ایضاً). بگیرند مغز پنبه دانه وگوز مغز تیزگشته ... (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، ایضاً). و او جدا کند میان شیرین و تلخ و تیز و ترش و امثال آن . (چهارمقاله ٔ نظامی ).
باده ٔ گلرنگ تلخ تیز خوشخوار سبک
نقلش از لعل نگار و نقلش از یاقوت خام .
حافظ (دیوان چ قزوینی ص 210).
|| گرم . بارونق . رایج . روان . پرمشتری . بسیار خریدار. بارواج . روا (صفت بازار). (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) : برمهیون شهری است [ به هندوستان ] چون رباطی و هر روزی اندرو چهار روز بازار تیز باشد. (حدود العالم ، یادداشت ایضاً).
گر امروز تیز است بازار من
ببینی پس از مرگ آثار من .
فردوسی .
تیزبازاری همی بینم سخا را نزد او
اینت بازاری که در گیتی چنین بازار نیست .
فرخی .
آن را که تو را گوید تو خدمت او کن
او را بر تو تیزتر است از همه بازار.
فرخی .
هجر تو مانند وصل هست روا بهر آنک
بر سر بازار تیز کور بود مشتری .
سنائی .
ای تازه به اعلامت ، آثار جهانداری
وی تیز به ایامت بازار جهانداری .
خاقانی .
تیز است چون بازار او، عاجز شدم در کار او
جان در خط دیدار او مدهوش و حیران دیده ام .
خاقانی .
خیز بلقیسا، که بازاری است تیز
زین خسیسان کسادافکن گریز.
مولوی .
|| سخت و ناگوار و غم انگیز :
بر سر خاک از فلک تیزگشت
واقعه ای تیز بخواهد گذشت .
نظامی (مخزن الاسرار چ وحید ص 123).
|| شدید و سخت . (ناظم الاطباء). درشت و تند :
خلقانش کرد جامه ٔ زنگاری
این تند و تیز باد فرودینا.
دقیقی .
که ناید بدین کودک از من ستم
نه هرگز بدو برزنم تیز دم .
فردوسی .
سلطان محمود پدر من است و من نمی توانم دید که بادی تیزبر وی وزد و مالشهای وی مرا خوش است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 129). چون نزدیک من آمد... بادی دیدم در سروی که از آن تیزتر نباشد. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 337).
چو ناگه وزیدی یکی باد تیز
از آن بیشه برخاستی رستخیز.
اسدی (گرشاسب نامه ).
ز بس برگ ریزش گه باد تیز
گرفتی جهان هر زمان رستخیز.
اسدی (گرشاسب نامه ).
درافتاد دارا به آن زخم تیز
برآمد ز گیتی یکی رستخیز.
نظامی (از آنندراج ).
|| سرکش . تند. عالی :
همت تیز و بلند تو بدان جای رسید
که ثری گشت مر او را فلک فیرونا.
خسروانی .
|| صائب . حاد. تند. روشن : چنان دید امیرالمؤمنین به فطرت تیز و فکرت صافی خرد که بگرداند خاطر خود را از جزع بر این مصیبت ها. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 311). || نیک . بجا. بسزا. سخت . بغایت :
نگهدار دین و تن و توش من
همان تیز بینادل و هوش من .
فردوسی .
تو شاهی ز شاهان من یافتی
چو در بندگی تیز بشتافتی .
فردوسی .
|| خشمناک .بدخو. تندخو. خشمگین :
همه ساله تا بود خونریز بود
سبک رو و بدگوهر و تیز بود.
فردوسی .
چو بشنید بهرام شد زردروی
نگه کرد خراد بر زین بروی
بترسید از آن تیز و خونخواره مرد
که او را ز باد اندر آرد بگرد.
فردوسی .
کسی کو بود تیز و برترمنش
بپیچد ز بیغاره و سرزنش
مبادا که گیرد به نزد تو جای
چنین مرد اگر باشدت رهنمای ...
فردوسی .
به جدل در حدیث شه مآویز
تیغ تو کند به که خسرو تیز.
سنائی .
به سرهنگ دیوان نظر کرد تیز
که نطعش بینداز و خونش بریز.
سعدی (بوستان ).
- سرتیز ؛ تند. مغرور. متکبر. خودبین :
سعدیا دعوی بی صدق بجائی نرسد
کند رفتار و بگفتار چنین سرتیزیم .
سعدی .
- سرتیزی ؛ تندی . غرور. تکبر : و اگر تو از سر سرتیزی به سر و دندان تیز مغروری ، هم دندانی مار را نشائی . (مرزبان نامه چ 3 ص 91).
ز سرتیزی آن آهنین دل که بود
به عیب پریرخ زبان برگشود.
سعدی (بوستان ).
|| غضب آلود. تند و خشم آگین (صفت نگاه ) :
از نگاه تیز هر جا ترک چشمت تیر ریخت
از دل و جان بر سر هم یک جهان نخجیر ریخت .
ظهوری (از آنندراج ).
|| قوی . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا): داروهای تیز اندر ابتدا علت (لقوه ) سخت زیان دارد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً). || سخت شنونده . سخت شنوا (صفت گوش ). زودیاب : گوشی تیز؛ که گفتارهای دور و آهسته را به آسانی شنود. (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) :
گوش و پهلو و میان و کتف و جبهه و ساق
تیز و فربی و نزار و قوی و پهن و دراز.
منوچهری (از یادداشت ایضاً).
اگرچه باده فرحبخش و باد گلریز است
به بانگ چنگ مخور می که محتسب تیز است .
حافظ (از یادداشت ایضاً).
|| زیرک . باهوش . زکی . سخت هوشیار. (از یادداشتهای مرحوم دهخدا). فعال . سریعالانتقال : و کندر ذهن را تیز گرداند. (الابنیه عن حقایق الادویة). || سخت بینا (صفت چشم ). تیزچشم . تیزبصر. و تیزبین و جز اینها، که اشیاء را هرقدر خرد باشد از دور بیند :
گر رفیقان به بصر تیز بوند از بر ما
این رقیبان سماوی همه یکسر بصرند.
ناصرخسرو.
|| مشتاق . گراینده . در صفت دل و سر و جز آن ، تند و خواهان چون شهوتی تیز، اشتهائی تیز. سخت مایل و خواهنده :
بکار زنان تیز بودی سرش
همی نرم جائی بجستی برش .
فردوسی .
|| فصیح : زبانی تیز؛ لسانی طلق و حلیف . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) :
به عبری ، زبان تیز بگشاده ای
به گفتار داد سخن داده ای .
شمسی (یوسف و زلیخا).
|| زودیاب . چون شامه ٔ تیز که از دور کمترین بوئی را حس کند. (از یادداشتهای مرحوم دهخدا). || در صفت بو؛ بوئی که غشاء بینی را سوزد چنانکه بوی سرکه و آمونیاک و مانند آن . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا) : و نبض صغیر و بول ناری و بوی آن تیز باشد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت ایضاً). || مقابل پست در زخمه (موسیقی ). (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). بلند. رسا :
چنین گفت هومان به آواز تیز
که نه جای جنگ است و راه گریز.
فردوسی .
زخمه ٔ رودزن نه پست و نه تیز
زلف ساقی نه کوته و نه دراز.
فرخی (یادداشت ایضاً).
زَلَّه جزد باشد، بانگی تیز کند در غله ها. (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ).
|| صدای حزین که از راه پایین برآید. (برهان ). صدائی که از راه پایین حیوانات آید، آن را گوز نیز گویند. (غیاث اللغات ). صدائی که از اسفل برآید و با لفظ دادن مستعمل است . (از آنندراج ). ضرطه و باد صداداری که از راه پایین درآید. (ناظم الاطباء). حبقه . ضرطه . ضُراط. ضِرط. تِلِنگ . حُباق . حَبِق . گوز. باد گنده ٔ با آواز که از فرود سوی حیوان بیرون شود :
ریشت ز در خنده و سبلت ز در تیز
گردن ز در سیلی و پهلو ز در لت .
لبیبی (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
اینچنین کس به حشر زنده شود
تیز بر ریش مردم نادان .
ناصرخسرو.
ای به یک تیز تو به نیمشب اندر
چشم گروگان خفته گردد بیدار.
سوزنی .
زین سور به آیین تو بردند به خروار
زر و درم آن قوم که نرزند بدو تیز.
سوزنی .
در جمع هرزه گویان از گفت بد چه عیب
شرمندگی نیارد در تشتخانه تیز.
امیرخسرو دهلوی .
- تیز مشت افشار ؛ ظاهراً مراد آن باشد که سرانگشت را در بیخ ترانگشت حلقه کنند و دیگر انگشتان را نیز خم نمایند و بر دهن گذاشته آوازی کنند و آن را تیزک نیز گویند. (آنندراج ) :
زر مشت افشار بودی بوسه ٔ او را بها
سبلت آورد و سزای تیز مشت افشار شد.
سوزنی (از آنندراج ).
|| در اصطلاح بنایان در صفت گچ به معنی گچی که کشته نباشد. (از یادداشتهای مرحوم دهخدا).
تیز. [ ت َ ] (ع مص ) غلبه نمودن . || لرزیدن تیر که در نشانه زده باشند. یقال : تاز السّهم فی الرمیة. (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد).
تیز. [ ی َزز ] (ع اِ) سخت الواح . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). شدیدالالواح از گور خران یا خران . (از ذیل اقرب الموارد).
تئز. [ ت َ ءِ ] ( ع اِ ) خر استوارخلقت. ( منتهی الارب ) ( از تاج العروس ) ( از قطر المحیط ) ( ناظم الاطباء ).
تیز. ( ص ) معروف است که نقیض کند باشد. ( برهان ) ( از انجمن آرا ). مقابل کند. ( آنندراج ). بران و قاطع و حاد و برنده. ( از ناظم الاطباء ). بران. برنده. تند. قاطع.سخت برنده. مقابل کند. ( از یادداشت بخط مرحوم دهخدا ). پارسی باستان «تیگرا خئودا» ( دارنده خود نوک تیز ) اوستا «بروئیثرو تئه ژا» ( با لبه تیز ) پهلوی «تیج » پازند «تیژ» نیز در پهلوی «تیش » به معنی تبر. هندی باستانی «تیج » ، «تجتی » ( تیز کردن تیز بودن ). کردی «تیژ» بلوچی دخیل «تیز» افغانی دخیل «تیز» ، «تیزل » سریکلی «ته ایز» وخی «تیز» مازندرانی و گیلکی «تیج » در پارسی تیج ( تبر ) و تیشه ( تبر )... اشکاشمی «تیز» وخی «تاغد» یودغا «تورغه » ... طبری «تج » تند. تیز... ( حاشیه برهان چ معین ) :
دریغ فر جوانی و عز اوی دریغ
عزیز بودم ازین پیش همچنان سپریغ
بناز باز همی پرورد ورا دهقان
چو شد رسیده نیابد ز تیغ تیز گریغ.
مریخ نوک نیزه تو سان زند همی.
یکی تیغ تیز از میان برکشید.
دل خویشتن زو پرآزار کرد
بدل گفت کاین را به شمشیر تیز
بباید کنون کردنش ریزریز.
جهان زیر شمشیر تیز اندر است.
ز بس گرز و کوپال و شمشیر تیز.
خدای ناصر و تن بی گزند و بی آزار.
تیغی بکشد تیز گلو باز بردشان.
عجب نباشد از آن عزم تند و خنجر تیز.
معلق زنان ، هندوی تیغتیز.
درآمد یکی خاد چنگال تیز
ربود از کفش گوشت بردو گریز.
دریغ فر جوانی و عز اوی دریغ
عزیز بودم ازین پیش همچنان سپریغ
بناز باز همی پرورد ورا دهقان
چو شد رسیده نیابد ز تیغ تیز گریغ.
شهید ( از یادداشت بخط مرحوم دهخدا ).
خورشید تیغتیز ترا آب میدهدمریخ نوک نیزه تو سان زند همی.
دقیقی ( از یادداشت ایضاً ).
تهمتن بخندید کو را بدیدیکی تیغ تیز از میان برکشید.
دقیقی ( از یادداشت ایضاً ).
غمین گشت و سودابه را خوارکرددل خویشتن زو پرآزار کرد
بدل گفت کاین را به شمشیر تیز
بباید کنون کردنش ریزریز.
فردوسی.
سپاه و دل و گنجم افزون تر است جهان زیر شمشیر تیز اندر است.
فردوسی.
وز آتش همه دشت پر رستخیزز بس گرز و کوپال و شمشیر تیز.
فردوسی.
فلک مساعد و بازو قوی و تیغش تیزخدای ناصر و تن بی گزند و بی آزار.
فرخی.
دهقان بدر آید و فراوان نگردشان تیغی بکشد تیز گلو باز بردشان.
منوچهری.
اگر ز کین تو دندان خصم کند شودعجب نباشد از آن عزم تند و خنجر تیز.
ظهیر فاریابی.
چو هندوی بازیگرم گرم خیزمعلق زنان ، هندوی تیغتیز.
نظامی.
|| با نوکی سخت باریک که سری تند دارد. که به آسانی در چیزی فروشود. ( یادداشت بخط مرحوم دهخدا ). با نوکی تیز و برنده : درآمد یکی خاد چنگال تیز
ربود از کفش گوشت بردو گریز.
خجسته ( از یادداشت بخط مرحوم دهخدا ).
با دو کژدم نکرد زفتی هیچ فرهنگ عمید
۱. [مقابلِ کُند] هرچیزی که نوک یا لبۀ آن بسیار نازک و بُرنده باشد، مثل شمشیر، کارد، چاقو، سوزن، و مانندِ آن، بُرنده.
۲. [قدیمی، مجاز] تند، شتابان.
۳. [قدیمی، مجاز] چست، چالاک.
۴. هرچیزی که طعم آن تند باشد و زبان را بسوزاند.
۵. دارای بوی تند.
۶. [مجاز] شدید: آتش تیز.
۷. کشیده، دراز: بینی نوک تیز.
۸. [مجاز] حساس: چشمان تیز، گوش های تیز.
۹. [مجاز] زیر، نازک، و بلند: صدای تیز.
۱۰. (اسم ) [قدیمی] باد صداداری که از مقعد خارج می شود، ضرطه.
* تیز شدن: (مصدر لازم )
۱. بُرنده شدن لبۀ تیغ یا نوک چیزی که کُند شده است.
۲. [مجاز] برانگیخته شدن.
۳. [مجاز] خشمگین شدن.
* تیز کردن: (مصدر متعدی )
۱. برنده ساختن لبۀ تیغ یا نوک چیزی که کُند شده است.
۲. [مجاز] برانگیختن.
۳. [مجاز] خشمگین ساختن.
۲. [قدیمی، مجاز] تند، شتابان.
۳. [قدیمی، مجاز] چست، چالاک.
۴. هرچیزی که طعم آن تند باشد و زبان را بسوزاند.
۵. دارای بوی تند.
۶. [مجاز] شدید: آتش تیز.
۷. کشیده، دراز: بینی نوک تیز.
۸. [مجاز] حساس: چشمان تیز، گوش های تیز.
۹. [مجاز] زیر، نازک، و بلند: صدای تیز.
۱۰. (اسم ) [قدیمی] باد صداداری که از مقعد خارج می شود، ضرطه.
* تیز شدن: (مصدر لازم )
۱. بُرنده شدن لبۀ تیغ یا نوک چیزی که کُند شده است.
۲. [مجاز] برانگیخته شدن.
۳. [مجاز] خشمگین شدن.
* تیز کردن: (مصدر متعدی )
۱. برنده ساختن لبۀ تیغ یا نوک چیزی که کُند شده است.
۲. [مجاز] برانگیختن.
۳. [مجاز] خشمگین ساختن.
۱. [مقابلِ کُند] هرچیزی که نوک یا لبۀ آن بسیار نازک و بُرنده باشد، مثل شمشیر، کارد، چاقو، سوزن، و مانندِ آن؛ بُرنده.
۲. [قدیمی، مجاز] تند؛ شتابان.
۳. [قدیمی، مجاز] چست؛ چالاک.
۴. هرچیزی که طعم آن تند باشد و زبان را بسوزاند.
۵. دارای بوی تند.
۶. [مجاز] شدید: آتش تیز.
۷. کشیده؛ دراز: بینی نوک‌تیز.
۸. [مجاز] حساس: چشمان تیز، گوش‌های تیز.
۹. [مجاز] زیر، نازک، و بلند: صدای تیز.
۱۰. (اسم) [قدیمی] باد صداداری که از مقعد خارج میشود؛ ضرطه.
⟨ تیز شدن: (مصدر لازم)
۱. بُرنده شدن لبۀ تیغ یا نوک چیزی که کُند شده است.
۲. [مجاز] برانگیخته شدن.
۳. [مجاز] خشمگین شدن.
⟨ تیز کردن: (مصدر متعدی)
۱. برنده ساختن لبۀ تیغ یا نوک چیزی که کُند شده است.
۲. [مجاز] برانگیختن.
۳. [مجاز] خشمگین ساختن.
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] تیز به آلتی گفته می شود که صفت برندگی دارد و در مقابل کند به کار می رود. از آن به مناسبت در باب صید و ذباحه و قصاص سخن رفته است.
احکام مرتبط با تیز در تذکیه حیوان
← آلت استفاده شده در ذبح
آلت قصاص واجب است تیز باشد تا موجب آزار و شکنجۀ زیاد قصاص شونده نشود.
احکام مرتبط با تیز در تذکیه حیوان
← آلت استفاده شده در ذبح
آلت قصاص واجب است تیز باشد تا موجب آزار و شکنجۀ زیاد قصاص شونده نشود.
wikifeqh: تیز
گویش اصفهانی
تکیه ای: tiz
طاری: tiz
طامه ای: tiz
طرقی: tir
کشه ای: tiz
نطنزی: tiz
واژه نامه بختیاریکا
قُله؛ تپه
جدول کلمات
برا
پیشنهاد کاربران
شارپ
در زبان لری بختیاری به
به کوهی که سربالایی تند
دارد می گویند
به کوهی که سربالایی تند
دارد می گویند
در زبان لری بختیاری به معنی
سریع . برنده. تند
تیز ی رو::زود برو
چقوو تیز ::چاقوی تیز
فلفلها تیزن::فلفل ها تندند
Tiz
سریع . برنده. تند
تیز ی رو::زود برو
چقوو تیز ::چاقوی تیز
فلفلها تیزن::فلفل ها تندند
Tiz
تیز: تیز در پهلوی تِز tēz و تخ tēx بوده است . امروزه در تاجیکستان و افغانستان به تیز " تِز " گفته می شود . در ترکی هم به تیز ، تِز " در معنی زود و سریع گفته می شود .
( ( پدید آمد این گنبد تیزْ رو
شگفتی نماینده ی نوبه نو؛ ) )
در جای دیگر می نویسد : ( ( این واژه بر آمده از تِیْگْره ی اوستایی است که واژه هایی دیگر نیز چون " تیغ " و " تیر " از آن بر آمده اند . ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 226 و 190 )
( ( پدید آمد این گنبد تیزْ رو
شگفتی نماینده ی نوبه نو؛ ) )
در جای دیگر می نویسد : ( ( این واژه بر آمده از تِیْگْره ی اوستایی است که واژه هایی دیگر نیز چون " تیغ " و " تیر " از آن بر آمده اند . ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 226 و 190 )
تند، حاد، چابک، سریع، برا، بران، برنده، پرادویه، تلخ مزه، گس، باد، ریح، گوز، باهوش، دقیق، هوشیار، زیرک
تیز: [اصطلاح موسیقی ] زمانی که گام اندکی بالاتر از حد مورد نیاز باشد، صدا تیز می شود.
( آفتاب ) تیز، درخشان
The sun was too bright so I pulled the blinds down
آفتاب خیلی تیز بود پس پرده کرکره رو پایین کشیدم
The sun was too bright so I pulled the blinds down
آفتاب خیلی تیز بود پس پرده کرکره رو پایین کشیدم
ریشه یابی واژگان #تیز , #تز #تاختن #تاز ✅
این از کلمه از ریشه ی #tezmək به شتاب دور شدن است
#تزمک - tezmək : به شتاب دور شدن
جیم شدن
در رفتن
فرار کردن
گم شدن
( الدار فنی )
#تزجه - #tezcə : فورا - در مدت کوتاهی
#تزله مک - #tezləmək : شتاب کردن
#تز جانلی - #tezcanlı : بی آرام و قرار
#تازه - تزه - #təzə : نو
#تزشدن - #təzəşdən : باز هم - دوباره - باردیگر
و. . .
ترکانی که از این کلمه استفاه میکنند :
تاتار : ( سرعت ) tizlek
زود - سریع: tiz
باشکورد : ( سرعت ) tizlek
زود - سریع : tiz
ازبک : ( سرعت ) tezlik
زود - سریع : tez
ترکمن :
( سرعت ) tizlik
زود - سریع : tiz
نوغای : uşuv - tezlik : سرعت
زود : erken
سریع : tez
ترکی آناتولی : hız : سرعت
سریع : hızlı
تقریبا تمام ترکان همین کلمه را استفاده میکنند برای طولانی نشدن پست آن ها را ننوشتم.
فعل tezmək به صورت تیز دقیقا به همین شیوه استفاده شده و به همین معنی در ترکیه و فارسی وجود دارد. 🛑
تیز : hız
منابع استفاده شده از فعل تزمک
tezmek "ka�mak" [ Uygurca ( 1000 yılından �nce ) ]
tez "�abuk ol! acele et! anlamında emir" [ Dede Korkut Kitabı ( 1400 yılından �nce ) : Tez sevd��, tez usandu� ]
واژه ی تازه هم از این فعل گرفته شده ( təzək ) و ( tazaq ) در تفهیم زمان به شکل زود است که به معنی چیزی یا کسی که به تو در حالت زمانی نزدیکتر یا سریعتر از وضع نرمال به تو رسیده است که آنجاست که میگویند تازه است. 🛑
فعل #خیزیدن طبق قاعده ی زبان فارسی را ندارد چون در این مصدر پسوند یدن اضافه شده و طبق قاعده ی فارسی مانند کلمات بنیانی زبان فارسی مانند رفتن , دیدن , گرفتن نیاز به ی قبل پسوند مصدر نیست پس این کلمه ی مهاجر و مصدر جعلی برای این زبان است.
به احتمال بسیار زیاد هیزلی - hızlı در ترکی آناتولی همان tez ترکیست اما به احتمال بسیار کم احتمال دارد از فعل خیزیدن باشد باز هم این مصدر جعلیست و خیز همان قیزماق ترکیست. ✳️
واژه ی تاختن همان تاخماق ترکیست که تاز و تازی را در حالت مضارع از خود مشتق کرده است این نشانگر این است که زبان فارسی زاده زبان ترکیست. 🔴
این از کلمه از ریشه ی #tezmək به شتاب دور شدن است
#تزمک - tezmək : به شتاب دور شدن
جیم شدن
در رفتن
فرار کردن
گم شدن
( الدار فنی )
#تزجه - #tezcə : فورا - در مدت کوتاهی
#تزله مک - #tezləmək : شتاب کردن
#تز جانلی - #tezcanlı : بی آرام و قرار
#تازه - تزه - #təzə : نو
#تزشدن - #təzəşdən : باز هم - دوباره - باردیگر
و. . .
ترکانی که از این کلمه استفاه میکنند :
تاتار : ( سرعت ) tizlek
زود - سریع: tiz
باشکورد : ( سرعت ) tizlek
زود - سریع : tiz
ازبک : ( سرعت ) tezlik
زود - سریع : tez
ترکمن :
( سرعت ) tizlik
زود - سریع : tiz
نوغای : uşuv - tezlik : سرعت
زود : erken
سریع : tez
ترکی آناتولی : hız : سرعت
سریع : hızlı
تقریبا تمام ترکان همین کلمه را استفاده میکنند برای طولانی نشدن پست آن ها را ننوشتم.
فعل tezmək به صورت تیز دقیقا به همین شیوه استفاده شده و به همین معنی در ترکیه و فارسی وجود دارد. 🛑
تیز : hız
منابع استفاده شده از فعل تزمک
tezmek "ka�mak" [ Uygurca ( 1000 yılından �nce ) ]
tez "�abuk ol! acele et! anlamında emir" [ Dede Korkut Kitabı ( 1400 yılından �nce ) : Tez sevd��, tez usandu� ]
واژه ی تازه هم از این فعل گرفته شده ( təzək ) و ( tazaq ) در تفهیم زمان به شکل زود است که به معنی چیزی یا کسی که به تو در حالت زمانی نزدیکتر یا سریعتر از وضع نرمال به تو رسیده است که آنجاست که میگویند تازه است. 🛑
فعل #خیزیدن طبق قاعده ی زبان فارسی را ندارد چون در این مصدر پسوند یدن اضافه شده و طبق قاعده ی فارسی مانند کلمات بنیانی زبان فارسی مانند رفتن , دیدن , گرفتن نیاز به ی قبل پسوند مصدر نیست پس این کلمه ی مهاجر و مصدر جعلی برای این زبان است.
به احتمال بسیار زیاد هیزلی - hızlı در ترکی آناتولی همان tez ترکیست اما به احتمال بسیار کم احتمال دارد از فعل خیزیدن باشد باز هم این مصدر جعلیست و خیز همان قیزماق ترکیست. ✳️
واژه ی تاختن همان تاخماق ترکیست که تاز و تازی را در حالت مضارع از خود مشتق کرده است این نشانگر این است که زبان فارسی زاده زبان ترکیست. 🔴
تیغ، تیز، تز، تاز، تاخت:
《واژگانی فارسی هستند》
تیز:
پارسی باستان: تیگرا
پارسی پهلوی: تیگر
پارسی نوین: تیغ، تیز، تیر
واژه "تیغ" دگرگون شده واژه پارسی باستان "تیگرا" است به معنی �تیز� و با واژگان زیر هم خانواده است:
تیز
تیزبن ( تیسفون )
تیغ
تاخت
تاز
تازه
داس
تیشه
تاشیدن ( تراشیدن )
بسیاری از واژگان در گذر از پارسی باستان به پارسی امروز سدای /گ/ میانی خود را از دست داده اند، مانند:
تیگرا >>> تیر
شگرا >>> شیر
سگرا >>> سیر
دگرا >>> دیر
سوگدا >>> سودا ( داد و ستد )
واژه پارسی باستان "تیگرا" ریشه واژه انگلیسی tiger به معنی "تند و تیز" است که به "ببر" گفته می شود.
تیز در پهلوی تِز tēz و تخ tēx بوده است . امروزه در تاجیکستان و افغانستان به تیز " تِز " گفته می شود . در ترکی هم به تیز ، تِز " در معنی زود و سریع گفته می شود .
( ( پدید آمد این گنبد تیزْ رو
شگفتی نماینده ی نوبه نو؛ ) )
در جای دیگر می نویسد : ( ( این واژه بر آمده از تِیْگْره ی اوستایی است که واژه هایی دیگر نیز چون " تیغ " و " تیر " از آن بر آمده اند . ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 226 و 190 )
و واژه ای کاملا پارسی است.
حالا برخی ها به این واژه ی اصیل فارسی میگن، ترکیه، ، واقعا خنده داره. 😂
افزوده شدن پسوند در ترکی به واژگان غیر ترکی امری طبیعیه.
مانند=
الله ( عربی ) =اللهلیخ ( الله لیخ ) خدایی، ، پس واژه ی الله ترکیه؟؟؟؟؟؟
همچنین واژه ی ( ایتی ) بر گرفته از واژه ی "تیگرا" یا" تیر" در فارسی است، که به شکل ( ایتی ) به ترکی راه یافته.
همچنین پسوند: یدن ، دن هردو یکی هستند و ربطی به چیز هایی که شما گفتید ندارد.
مانند=خندیدن، خوابیدن، پاییدن ، بوییدن ، نوشیدن ، آرامیدن و. . . . . که همگی واژگان اصیل فارسی هستند با پسوند یدن، ، حالا چون نتوانستی ( تیز ) را ریشه یابی کنی ، چرت و پرت نوشتی. .
حتی پسوند ( آخ ) در ترکی بر گرفته از پسوند ( آک ) در فارسیه. در واقع ترکی شده اش است. برای بیشتر واژگان ترکی از این پسوند فارسی استفاده میشود، پس طبق محاسبات جناب ع همه ی ترکی، فارسیه:
قاچماک، وراک ( زدن ) ، یازماک و. . . . . . فارسی هستند.
🚫جناب ( ع ) ترکی زبانی درست شده از فارسی، مغولی، چینی و عربیست. 🚫
《شوئی، سوئی ( چینی ) =به شکل" سو" به ترکی راه یافته و به شکل های گوناگون در آمده ولی ریشه ی چینی دارد مانند: ( سوت، سواخ، سواماک ) . 》
《چار ( فارسی ) = با اندکی تغییر به شکل "آچ" به ترکی راه یافته، و حتی خود آچ را به درستی نمی توانند بگویند و به شکل"آش" گفته میشود، ولی تنها با افزوده کردن پسوند"مک" این واژه را به شکل ترکی در آورده اند. 》
《اسال ، استجد، استدعاء ( عربی ) = به معنی "خواه و خواستن" درست به همین شکل به ترکی راه یافته "استمک" و باز با افزوده کردن یک پسوند"مَک" شکل ترکی به خود گرفته ولی ریشه ی عربی دارد. 》
《واژه ی=دُنماخ ( به معنی سرد و یخ ) در ترکی، برگرفته از واژه ی چینیdong که معنی سرد و یخ دارد . و همچنین در زبان چینی به فصل زمستان👈— �冬天 – dong tian میگویند. و دو باره با افزوده کردن یک پسوند شکل ترکی گرفته》
《قوس ( عربیده شده ی کوژ ، کژ فارسی ) =
این واژه به شکل قوس به ترکی رفته وبا افزوده کردن پسوند فارسی ( اک ) به شکل قوساک در امده ، که در گذر زمان "س"به "ز" تبدیل شده وشکل امروزی ( قوزاک ) را به خود گرفته. 》
و هزاران واژه، از دیگر زبان ها به این شکل به ترکی راه پیدا کردند و تنها به آنها پسوند افزوده شده. ترکی زبانی ساخته شده از واژگان چندین زبان است.
🚫پس جناب ع، بجای گنده گویی در برابر زبان فارسی، حقیقت را بپذیر . با حذف واژگان دیگر زبان ها مخصوصا 《فارسی》، از ترکی تازه ساخته شده، چیزی نمی ماند. 🚫
《واژگانی فارسی هستند》
تیز:
پارسی باستان: تیگرا
پارسی پهلوی: تیگر
پارسی نوین: تیغ، تیز، تیر
واژه "تیغ" دگرگون شده واژه پارسی باستان "تیگرا" است به معنی �تیز� و با واژگان زیر هم خانواده است:
تیز
تیزبن ( تیسفون )
تیغ
تاخت
تاز
تازه
داس
تیشه
تاشیدن ( تراشیدن )
بسیاری از واژگان در گذر از پارسی باستان به پارسی امروز سدای /گ/ میانی خود را از دست داده اند، مانند:
تیگرا >>> تیر
شگرا >>> شیر
سگرا >>> سیر
دگرا >>> دیر
سوگدا >>> سودا ( داد و ستد )
واژه پارسی باستان "تیگرا" ریشه واژه انگلیسی tiger به معنی "تند و تیز" است که به "ببر" گفته می شود.
تیز در پهلوی تِز tēz و تخ tēx بوده است . امروزه در تاجیکستان و افغانستان به تیز " تِز " گفته می شود . در ترکی هم به تیز ، تِز " در معنی زود و سریع گفته می شود .
( ( پدید آمد این گنبد تیزْ رو
شگفتی نماینده ی نوبه نو؛ ) )
در جای دیگر می نویسد : ( ( این واژه بر آمده از تِیْگْره ی اوستایی است که واژه هایی دیگر نیز چون " تیغ " و " تیر " از آن بر آمده اند . ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 226 و 190 )
و واژه ای کاملا پارسی است.
حالا برخی ها به این واژه ی اصیل فارسی میگن، ترکیه، ، واقعا خنده داره. 😂
افزوده شدن پسوند در ترکی به واژگان غیر ترکی امری طبیعیه.
مانند=
الله ( عربی ) =اللهلیخ ( الله لیخ ) خدایی، ، پس واژه ی الله ترکیه؟؟؟؟؟؟
همچنین واژه ی ( ایتی ) بر گرفته از واژه ی "تیگرا" یا" تیر" در فارسی است، که به شکل ( ایتی ) به ترکی راه یافته.
همچنین پسوند: یدن ، دن هردو یکی هستند و ربطی به چیز هایی که شما گفتید ندارد.
مانند=خندیدن، خوابیدن، پاییدن ، بوییدن ، نوشیدن ، آرامیدن و. . . . . که همگی واژگان اصیل فارسی هستند با پسوند یدن، ، حالا چون نتوانستی ( تیز ) را ریشه یابی کنی ، چرت و پرت نوشتی. .
حتی پسوند ( آخ ) در ترکی بر گرفته از پسوند ( آک ) در فارسیه. در واقع ترکی شده اش است. برای بیشتر واژگان ترکی از این پسوند فارسی استفاده میشود، پس طبق محاسبات جناب ع همه ی ترکی، فارسیه:
قاچماک، وراک ( زدن ) ، یازماک و. . . . . . فارسی هستند.
🚫جناب ( ع ) ترکی زبانی درست شده از فارسی، مغولی، چینی و عربیست. 🚫
《شوئی، سوئی ( چینی ) =به شکل" سو" به ترکی راه یافته و به شکل های گوناگون در آمده ولی ریشه ی چینی دارد مانند: ( سوت، سواخ، سواماک ) . 》
《چار ( فارسی ) = با اندکی تغییر به شکل "آچ" به ترکی راه یافته، و حتی خود آچ را به درستی نمی توانند بگویند و به شکل"آش" گفته میشود، ولی تنها با افزوده کردن پسوند"مک" این واژه را به شکل ترکی در آورده اند. 》
《اسال ، استجد، استدعاء ( عربی ) = به معنی "خواه و خواستن" درست به همین شکل به ترکی راه یافته "استمک" و باز با افزوده کردن یک پسوند"مَک" شکل ترکی به خود گرفته ولی ریشه ی عربی دارد. 》
《واژه ی=دُنماخ ( به معنی سرد و یخ ) در ترکی، برگرفته از واژه ی چینیdong که معنی سرد و یخ دارد . و همچنین در زبان چینی به فصل زمستان👈— �冬天 – dong tian میگویند. و دو باره با افزوده کردن یک پسوند شکل ترکی گرفته》
《قوس ( عربیده شده ی کوژ ، کژ فارسی ) =
این واژه به شکل قوس به ترکی رفته وبا افزوده کردن پسوند فارسی ( اک ) به شکل قوساک در امده ، که در گذر زمان "س"به "ز" تبدیل شده وشکل امروزی ( قوزاک ) را به خود گرفته. 》
و هزاران واژه، از دیگر زبان ها به این شکل به ترکی راه پیدا کردند و تنها به آنها پسوند افزوده شده. ترکی زبانی ساخته شده از واژگان چندین زبان است.
🚫پس جناب ع، بجای گنده گویی در برابر زبان فارسی، حقیقت را بپذیر . با حذف واژگان دیگر زبان ها مخصوصا 《فارسی》، از ترکی تازه ساخته شده، چیزی نمی ماند. 🚫
هوووووووووووووو
تیز به معنی برنده از واژه ترکی iti به معنی تیز گرفته شده
iti = تیز
itilmek = تیز شدن ، برنده شدن
itiltmek = تیز کردن ، برنده کرن
itileşmek = تیز شدن
itiltici ( ایتیلتیجی ) : تیز کن
itinc ( ایتینج ) : تیزی ، میزان برندگی
itimsi = تیز گونه ، تیز مانند
itilik = تیزی ، برندگی ، تیز بودن
و. . . .
iti = تیز
itilmek = تیز شدن ، برنده شدن
itiltmek = تیز کردن ، برنده کرن
itileşmek = تیز شدن
itiltici ( ایتیلتیجی ) : تیز کن
itinc ( ایتینج ) : تیزی ، میزان برندگی
itimsi = تیز گونه ، تیز مانند
itilik = تیزی ، برندگی ، تیز بودن
و. . . .
کلمات دیگر: