جبین

جبین . [ ج ُب ْ بی ] (اِ) در ولف به نقل مُهْل ماست [ شیر ترشیده ] است با علامت سؤال . ولی ظاهراً کلمه محرف چُپّین است که در فرهنگ اسدی و حاشیه ٔ آن به معنی طبق از بید بافته یا سله آمده چون طبق از بید بافته است و به جای سفره بکار می رفته است :
سبک مردبی مایه جبین نهاد
بر او تره و نان کشکین نهاد.

(شاهنامه چ بروخیم ج 9 ص 2995).

یکی کهنه جبین نهادمش پیش
برو نان کشکین سزاوار خویش .

(شاهنامه چ بروخیم ج 9 ص 2995).

رجوع به چپین و چبین در همین لغت نامه و برهان قاطع چ معین شود.

جبین . [ ج َ ] (ع اِ) یک سوی پیشانی . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (ترجمان علامه ٔ جرجانی ). یک سوی روی . (مهذب الاسماء). شقیقه یعنی طرف جبهه از دو جانب ابرو. (آنندراج ). شقیقه . (بحر الجواهر). ناصیه . پیشانی . (زمخشری ) (غیاث اللغات ) (آنندراج ). دو طرف جبهه . روی . ج ، اَجبُن ، اَجبِنَه ، جُبُن . (منتهی الارب ) :
همه پهلوانان ایران زمین
همه گریه در چشم و چین بر جبین .

فردوسی .

چو بشنید گفتار خاقان چین
برافکند از خشم چین بر جبین .

فردوسی .

شاهنشه گیتی تو باش و درخور شاهنشهی
تا هر امیری پیش تو بر خاک ره مالد جبین .

فرخی .

نیارم گزیدن کسی را بر ایشان
که شرم آیدم از جبین محمد.

ناصرخسرو.

تازه شود صورت دین را جبین
سهل شود شیعت حق را صعاب .

ناصرخسرو.

هرکه سوی حضرت او کرد روی
زهره بتابدش و سهیل از جبین .

ناصرخسرو.

دل نام تو بر نگین نویسد
جان نقش تو بر جبین نویسد.

خاقانی .

داغی است بر جبین سپهر از سه حرف عید
ماه نو ابتدای سه حرف است بنگرش .

خاقانی .

من دست بر جبین زسر درد چون جنین
کآرد ز عجز روی بدیوار پشت مام .

خاقانی (دیوان چ سجادی ص 301).

یمین را از جود و جبین را از سجود معطل گذاشت . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 449). اگر کاری بمراد برآید فایده بدو بازگردد و اگر العیاذ باﷲ چشم زخمی رسد یا عجزی افتد آن عار بر جبین دولت باقی ماند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 182).
صبا گرد از جبین جان زدوده
ستاره صبح را دندان نموده .

نظامی .

ور بغفلت ما نهیم او را جبین
پنجه ٔ مانع برآید از زمین .

(مثنوی ).

سزد که روی اطاعت نهند بر در حکمش
مصوری که درون رحم نگاشت جبین را.

سعدی .

و لمعان انوار سروری در جبین او مبین گشته . (گلستان ).
مهر دل یمینی پیوسته میدرخشد
از پرتو جبینت چون اختر یمانی .

یمینی (از بهار عجم ).

پرتو صبح جبین او شود هر جا بلند
شام همچون سایه آنجا در پس دیوارهاست .

محمدقلی سلیم (از بهار عجم ).

در جبین این کشتی نور رستگاری نیست
یا بلا ازاو دور است یا کرانه نزدیک است .

؟

- آتش جبین ؛ کسی که پیشانی زیبا و روشنی دارد. کنایه از مهروی پیشانی گشاده است . و رجوع به پروین جبین شود :
دلم از وصل آن آتش جبین گم میکند خود را
چو شد پروانه با شمعی قرین گم میکند خود را.

محمد افضل ثابت (از بهارعجم ).

- پروین جبین ؛ مهرویی که پیشانی زیبا و گشاده و تابناک دارد. رجوع به آتش جبین شود :
با رخ چون آفتابی ای مه پروین جبین
یا پری چون یاسمینی ای بت نسرین سرین .

عبدالواسع جبلی (از بهار عجم ).

- چین بر جبین افکندن ؛ کنایه از خشم کردن . غضبناک شدن :
چو بشنید گفتار خاقان چین
برافکند از خشم چین بر جبین .

فردوسی .

- روشن جبین ؛ آنکه جبین گشاده دارد. کنایه ازخوشخوی و دادگر :
باد ز عدل شه روشن جبین
روی زمین غیرت خلد برین .

؟ (از حبیب السیر).

- زیور... بر جبین ... بستن ؛ مزین کردن . محلی کردن :
زیور امن از مثال امر او
بر جبین انس و جان بست آسمان .

خاقانی .

- صبح ْجبین ؛ کنایه از مهروی گشاده پیشانی و زیباروی است . و رجوع به پروین جبین و آتش جبین شود :
آب در دیده ٔ آئینه ٔ خورشید آرد
آب و تابی که در آن صبح جبین میباشد.

ابوطالب کلیم (از بهار عجم ).

- نقش بر جبین زدن ؛ بر پیشانی نوشتن .کنایه از مطمئن شدن و امیدوار شدن و امیدوار گردیدن :
هرکه بدرگاه تو نقشه برد روز حشر
آیت لاتقنطوا نقش زند بر جبین .

خاقانی .

|| (ص ) مرد و زن بددل . (منتهی الارب ). بددل . (مهذب الاسماء). جَبان . رجل جبین ؛ مرد بددل و کذلک امراءة جبین ؛ زن بددل . ج ،جُبَنا. (منتهی الارب ).

پیشانی . .