مقدم

مقدم . [ م َ دَ] (ع مص ) بازآمدن . قُدوم . (از منتهی الارب ) (از اقرب الموارد) (از ناظم الاطباء). از سفر و یا از جایی بازآمدن . (غیاث ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) :
تو چنین بی برگ در غربت به خواری تن زده
وز برای مقدمت روحانیان در انتظار.

جمال الدین اصفهانی .

از او التماس حرکت به بخارا کردند تا شهر نیز به مقدم او آراسته شود. (جهانگشای جوینی چ قزوینی ج 1 ص 86).
مقدم موسی نمودندش به خواب
که کنند فرعون و ملکش را خراب .

مولوی (مثنوی چ رمضانی ص 150).

فرخنده باد مقدم دستور کامیاب
بر روزگار دولت شاه فلک جناب .

ابن یمین .

امروز در زمانه دلم شاد و خرم است
وین خرمی ز مقدم دستور اعظم است .

ابن یمین .

تا پیش بخت باز روم تهنیت کنان
کو مژده ای ز مقدم عید وصال تو.

حافظ.

افسر سلطان گل پیدا شد از طرف چمن
مقدمش یارب مبارک باد بر سرو و سمن .

حافظ.

آفاق همه منتظر مقدم اویند
و او پردگی مهد معلای مدینه .

جامی .

- خیرمقدم ؛ خوش آمد :
چون صریر فتح ابوابش همی آید به گوش
زائران را خیرمقدم سائلان را مرحباست .

جامی .

و رجوع به خیرمقدم شود.
- خیرمقدم گفتن .رجوع به همین ماده شود.
|| (اِ) وقت بازآمدن و گویند: «وردت مقدم الحاج »؛ ای وقت مقدم الحاج . (ناظم الاطباء) (ازمنتهی الارب ) (از اقرب الموارد). هنگام قدم نهادن . (ناظم الاطباء) :
بیا که لعل و گهر در نثار مقدم تو
ز گنج خانه ٔ دل می کشم به روزن چشم .

حافظ.

|| جای قدم نهادن . (غیاث ) (آنندراج ). مأخوذ از عربی ، جای قدم نهادن . (ناظم الاطباء).

مقدم . [ م ُ ق َدْ دَ ] (ع ص ) پیش کرده شده . (غیاث ) (آنندراج ). پیش درآمده و پیش فرستاده و در پیش جای گرفته و پیش آمده وپیش رفته و از پیش فرستاده . (ناظم الاطباء). پیش . پیش افتاده . جلو. جلوافتاده . مقابل مؤخر :
مقدم است به نطق و مسلم است به علم
چو بر جواب سؤال و چو بر سؤال جواب .

ابوالفرج رونی .

ای به هنر بر ملوک عصر مقدم
عصر به داغ تو یافت یکسر ران را.

ابوالفرج رونی (دیوان ص 4).

بزرگوارا بخشنده ٔ جهاندارا
مقدمی تو به اصل و مؤخر آتش و آب .

ابوالفرج رونی .

جود تو چو روز است در آفاق مقرر
رای تو چو علم است بر افلاک مقدم .

امیرمعزی .

تأیید همیشه تبع بخت تو باشد
بخت تو مقدم شد و تأیید مؤخر.

امیرمعزی .

درروزگار شاهان تاریخ او مؤخر
در خاندان شاهان فرمان او مقدم .

امیرمعزی .

ارادت مقدمه ٔ همه ٔ کارها باشد و هرچه ارادت بنده بر آن مقدم نباشد نتواند کرد. (ترجمه ٔ رساله ٔ قشیریه چ فروزانفر ص 308). || برتر. راجح . مرجح : رأی در رتبت بر شجاعت مقدم است . (کلیله و دمنه ).
دنیا خوش است و مال عزیز است و تن شریف
لیکن رفیق بر همه چیزی مقدم است .

سعدی .

ذات تو در زمان فلک گر مؤخر است
اما ز راه مرتبه بر وی مقدم است .

ابن یمین .

- مقدم داشتن ؛ ترجیح دادن و برگزیدن . (ناظم الاطباء). پیش انداختن . جلو انداختن : اگر مناظره ٔ فقها بود ابتدا خبر مقدم دار و خبر را بر قیاس و ممکنات گوی . (قابوسنامه چ نفیسی ص 114). و جز بر خط معتمدان کار مکن ، هر کتابی را و جزوی را مقدم دار... (قابوسنامه ،ایضاً ص 113). به حال خردمند آن لایقتر که همیشه طلب آخرت را بر دنیا مقدم دارد. (کلیله و دمنه ). چهارم آنکه اتمام مهمات او بر عوارض حاجات خود مقدم دارد. (مرزبان نامه چ قزوینی ص 112). اگر سبب را بر وتد مقدم داری فعولن آید. (المعجم ص 37). هر قوت که حدوث آن در بنیه ٔ کودک بیشتر بود تکمیل آن قوت مقدم باید داشت . (اخلاق ناصری ).
لیک موسی را مقدم داشتند
ساحران او را مکرم داشتند.

مولوی .

بزرگی را پرسیدم از سیرت اخوان صفا، گفت کمینه آنکه مراد خاطر یاران بر مصالح خویشتن مقدم داری . (گلستان ).
پس قیاس مولانا سعدالدین ... عین صواب است که عقل را مقدم داشت . (مجالس سعدی ).
- مقدم شدن ؛ پیشی جستن . پیش افتادن . جلو افتادن .
- مقدم شمردن ؛ مقدم داشتن . رجوع به ترکیب مقدم داشتن شود.
- مقدم کردن ؛ مقدم داشتن :
آن را که برآورده ٔ توبود برآورد
وز جمله ٔ یاران دگر کرد مقدم .

فرخی .

و رجوع به ترکیب مقدم داشتن شود.
|| پیشین . پیشینه . (ناظم الاطباء). سابق . گذشته . ماضی :
دیوان شاعران مقدم بر این گواست
دیوان شاعران ثناگوی او بیار.

فرخی .

ملک زاده گفت در عهود مقدم و دهور متقادم دیوان ... آشکارا می گردیدند. (مرزبان نامه چ قزوینی ص 79). || پیشرو. (ناظم الاطباء). پیشوا. رئیس . مقتدا.رهبر. بزرگ . بزرگتر. مهتر. ج ، مقدمان :
به علم و عدل و به آزادگی و نیکخویی
مؤید است و موفق مقدم است و امام .

فرخی .

امیر اشارت کرد سوی حاجب بلکاتکین که مقدم حاجبان بود تا خواجه را به جامه خانه برد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 150). قومی را از اعیان و مقدمان او بگرفتند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 203). اما مقدمان ایشان برانداختن ناصواب است که بدگمان شوند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 267). و این اعیان و مقدمان را بر مقدار محل و مراتب بباید داشت که پدریان از آن مااند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 283).
بر خلق مقدم شد او به حکمت
با حکمت نیکو بود مقدم .

ناصرخسرو.

یکی بود از مقدمان عرب نام او سواربن همام العبدی . (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 114). من ازبهر آن که شما پیران و مقدمانید برگزیدم که دانستم که از شما خیانت نیاید. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 80).
ای ز تو برده منعمان نعمت
ای ترا بر مقدمان تقدیم .

مسعودسعد.

آزاده محمد که ز افضال و محامد
چون جد و پدر، بر وزرا هست مقدم .

امیرمعزی .

ای سنجر ملکشاه ای خسرو نکوخواه
ای در جهان شهنشاه ای بر شهان مقدم .

امیرمعزی (دیوان چ اقبال ص 491).

چنین گوید برزویه مقدم اطبای پارس که پدر من از لشکریان بود.(کلیله و دمنه ). مقدمان هر صنف را فراهم آورد. (کلیله و دمنه ). چون ظن افتاد که اهل خانه را خواب ربود مقدم دزدان هفت بار بگفت شولم شولم . (کلیله و دمنه ).
ای در هنر مقدم اعیان روزگار
در نظم و نثر اخطل و حسان روزگار.

انوری .

گرچه شعرا بسی است امروز
این طایفه را منم مقدم .

خاقانی .

فلک خورد سوگند بر همت او
که در کون جز تو مقدم ندارم .

خاقانی .

بر این جمله ائمه و بزرگان ... متفقند که سید وقت خویش و دیار اسلام بوده است ... و استاد جماعت و مقدم اهل شریعت و حقیقت و مقصود سالکان ... (ترجمه ٔ رساله ٔ قشیریه چ فروزانفر ص 2). اسرائیل که مقدم ایشان بود... عزیمت خدمت جزم کرد. (سلجوقنامه ٔ ظهیری چ خاور ص 11). او مقدم ملوک هند بود و همه طاعت او را گردن نهاده بودند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ 1 تهران ص 414). چنگیزخان از معبر عبور کرد و متوجه بلخ شد مقدمان پیش آمدند و اظهار ایلی و بندگی کردند. (جهانگشای جوینی چ قزوینی ج 1 ص 103). و باید که ابتدا نکنند تا آنگاه که مقدم مجلس ابتدا کند. (مصباح الهدایه چ همایی ص 272). || سردار. سالار. فرمانده لشکر. سپهسالار : تو اعیان و مقدمان لشکر را شناسی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 400). با فوجی لشکر قوی و مقدم با نام فرستاده آمد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 405). و اعیان و مقدمان سپاه از رسول جدا شدند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 41). هامرز که مقدم لشکر پارسیان بود با یکی از عرب برابر شد.(فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 105). خواهر بهرام سلاح پوشیده جنگ کرد و مقدم لشکر ترک را بیوکند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 103). شتربه با مقدمان لشکر خلوتها کرده است . (کلیله و دمنه ). یعقوب با فتحی تمام بازگشت و روز دیگر شش هزار سرکفار به سیستان فرستاد و شصت مقدم بر شصت درازگوش نشاند و به بست فرستاد. (جوامع الحکایات عوفی ). || پیشتاز و پیش جنگ . (ناظم الاطباء). و رجوع به مقدمه شود. || (اِ) جزء پیشین از هر چیزی . (ناظم الاطباء) : دوم خیال است و او قوتی است ترتیب کرده در آخر تجویف مقدم دماغ . (چهار مقاله ص 13). || نام منزل بیست و ششم از منازل قمر و آن دو ستاره ٔ روشن است در برج دلو که به فاصله ٔ یک نیزه دیده می شود. (غیاث ) (آنندراج ). نام منزل بیست و ششم از منازل قمر. (ناظم الاطباء). دو کوکبند روشن میان ایشان مقدار نیزه ای از کواکب قوس مجتمع شمالی آن را منکب الفرس خوانند ماه ازوی در گذرد، منزل بیست و ششم است از منازل قمر و رقیب آن صرفه است . (جهان دانش ص 123، یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
دلو از کله های آفتابی
خاموش لب از دهن پرآبی
بنوشته دو بیت زیرش از زر
کاین هست مقدم آن مؤخر .

(لیلی و مجنون چ وحید ص 176).

|| قسمتی از پارچه ٔ ابریشمین اعلا که بر سر و یا کمر بندند. (ناظم الاطباء). || به اصطلاح منطقیان جزو اول قضیه ٔ شرطیه را مقدم نامند و جزو ثانی را تالی گویند چنانکه «ان کانت الشمس طالعة فالنهار موجود» جمله ٔ اول که «ان کانت الشمس طالعة» باشد مقدم است و جمله ٔ ثانی که «فالنهار موجود» باشد تالی . (غیاث ) (آنندراج ) (از ناظم الاطباء). نزد منطقیان شرط را گویند چنانکه در عضدی گوید: مقدمه ٔ مشتمل بر شرط، شرطیه نامیده شود و شرط را مقدم و جزا را تالی نامند. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). || (اصطلاح موسیقی ) وزنی است شامل یازده ضرب که شش ضرب سنگین و پنج ضرب سبک دارد. (تعلیقات بهجت الروح ص 132): مقدم ، یازده ضرب : بم شش ، زیرپنج . (بهجت الروح ص 38). || مقدم الرحل ؛ چوب پیش پالان . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). || مقدم العین ؛ کنج چشم . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). گوشه ٔ چشم از سوی بینی . (از اقرب الموارد). || مقدم الوجه ؛ آنچه پیش و بیرون آمده باشد از روی . ج ، مقادیم . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). || پیش سر و پیش روی و گویند ضرب مقدم رأسه و وجهه . (ناظم الاطباء). || مقدم بیت ، پایگاه خانه . (زمخشری ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا).

وارد شدن. داخل شدن. ورود شخص بزرگ

صدرنشین

پیشور/ پیشفر

برتر بودن

بازآمدن از سفر

رهبر

ورود دخول