طب اسلامی

[ویکی فقه] پِزِشْکی اِسْلامی (پزشکی دورۀ اسلامی)، نظام پزشکی نوینی که تمدن اسلامی با بهره گیری از سنت های پزشکی یونانی، ایرانی و هندی بنیاد نهاد و پژوهشگران معمولاً آن را پزشکی عربی می نامند.
عنوان(پزشکی دورۀ اسلامی) برای «نظام پزشکی کشورهای اسلامی در سده های میانه» مناسب نیست؛ زیرا بسیاری از پزشکان این دوره و اتفاقاً برجسته ترین آن ها، همچون رازی ، اهوازی و ابن سینا ایرانی بوده اند، هرچند که اینان نیز آثار علمی خود را به عربی نوشته اند.در واقع عنوان «پزشکی اسلامی» برای این نظام مناسب تر است؛ زیرا هرچند بسیاری از پزشکان این روزگار و به ویژه همۀ جندی شاپوریان مسیحی و برخی از آنان چون ابن میمون یهودی بوده اند، اما همۀ آنان در فضای فرهنگ اسلامی می زیسته اند.
مقصود از واژۀ «اسلامی»
مقصود از واژۀ «اسلامی» در این عبارت نیروی فرهنگی ای است که جریانات فرهنگی متعددی را در یک جا گرد آورد و آن ها را پیش راند.در سراسر سده های میانه، پزشکان اروپایی بی هیچ گفت وگو از پیروان این سنت پزشکی بودند.اما با پیدا شدن تردید در اصول پزشکی کهن (همچون نظریات اخلاط و طبایع اربعه) به ویژه از آغاز سدۀ ۱۸ نظام پزشکی نوینی که در کشورهای اروپایی شکل گرفت که با همۀ نظامهای کهن و از جمله پزشکی اسلامی، تفاوتی بنیادین داشت.این نظام نوین، پس از راه یابی به جهان اسلام ، اندک اندک پزشکی اسلامی را کنار زد و جایگزین آن شد.سنت کهن ـ که از پس پزشکی سنتی نامیده می شد و دیگر از حمایت فرهیختگان برخوردار نبود ـ به سرعت با باورهای عامیانه درآمیخت، چندان که امروزه متمایز ساختن آن ها از یکدیگر دشوار می نماید.در واقع همۀ نظام های کهن پزشکی و از جمله پزشکی اسلامی، اگر با معیارهای کنونی سنجیده شوند، تفاوت چندانی با پزشکی عامیانه نخواهند داشت و بدین اعتبار برجسته ترین آثار پزشکی دورۀ اسلامی را نیز می توان درشمار مجموعه هایی مدون از آموزه های پزشکی عامیانه یاد کرد.اما در این مقاله همواره مقصود از «پزشکی عامیانه» و «باورهای عامیانه»، آموزه هایی است که به قیاس اندیشه های رایج در میان فرهیختگان آن روزگار عامیانه می نموده است.
حیطه بحث
در این مقاله تنها به سیر تحولات پزشکی عمومی در جهان اسلام اشاره می شود و سیر تحول دیگر شعب علوم پزشکی در ضمن مقالات بیمارستان، داروشناسی و داروسازی، چشم پزشکی، دندان پزشکی و دندان سازی، تشریح ، جراحی (ه م م) خواهد آمد و از کسانی که تنها در یکی از این شعب نام آور بوده اند، (چون گیاه داروشناسان برجستۀ اندلسی) جز به ضرورت یاد نخواند شد.
پیشینه
...