تابوت گردانی

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دائرة المعارف بزرگ اسلامی است
تابوتْ گَرْدانی، حمل و گرداندن تابوت واره های تمثیلی به قصد تشییع نمادین پیکره شهیدان در آیین های سوگواری.
توده مردم درباره خاستگاه جغرافیایی و آیینی تابوتهای تمثیلی و معنا و مفهوم نمادین آن، و پیشینه حمل و گرداندن انواع تابوت واره ها در دسته های عزا، آگاهی درست و دقیقی ندارند. آنان حمل تابوت را معمولاً رسمی کهن و بازمانده از رسوم نیاکان خود می پندارند و می گویند که به پیروی از اسلاف خود آداب و رفتار آنها را تقلید و تکرار می کنند.
توجیه مردم از این گونه مناسک و آیین ها بر اساس شنیده ها و گفته هایی است که سینه به سینه از گذشتگان به آنها رسیده و اصولاً مبتنی بر منطق عامه و شعور جمعی است که بر مجموعه ای از عقاید و باورهای کهن و روایات شفاهی استوار است.
ساختن تابوتهای تمثیلی شهیدان و آیین حمل آنها در دسته های سوگواران در فرهنگ ایران پیشینه بسیار دراز دارد. بنابر روایت های تاریخی، مردم فرارود (ماوراءالنهر) از روزگاران کهن تا سده های نخستین دوره اسلامی، همه ساله در آیین یادمان سالمرگ سیاوش، قهرمان اسطوره ای ایران شبیه پیکره او را می ساختند و در عماری یا محملی می نهادند و سینه کوبان و بر سر زنان و نوحه خوانان در شهر می گرداندند.
نرشخی در سده 4ق در تاریخ بخارا پیشینه رسم سیاوشان در ایران را «زیادت از 3 هزار سال» یاد می کند و می نویسد: «افراسیاب داماد خویش را بکشت که سیاوش نام داشت». آن گاه می افزاید: «مردمان بخارا را در کشتن سیاوش نوحه هاست، چنان که در همه ولایت ها معروف است» و «قوّالان آن را گریستن مغان خوانند». و بعضی دیوارنگاره ها پیکره نمادین سیاوش را در یک عماری حجله مانند نشان می دهد که سوگواران گریان و بر سر و رو زنان در پیرامون آن گردآمده اند و آن را بر دوش می کشند.
در گورستان توک قلعه، بازمانده از پیش از میلاد در نقطه پایانی شمال دلتای آمودریا، «استودان» (تابوت) هایی بدست آمده است که به صورت صندوقهای مرمرین، سنگی و گلین بوده اند. روی در و پیرامون این استودانها نقشها یا طرحهایی ساده و به رنگ سیاه هستند که یکی از این نقشها صحنه هایی از سوگواری کم و بیش شبیه صحنه دیوارنگاره پنجیکنت را نشان می دهد.