تفسیر قمی

کتاب التفسیر معروف به تفسیر قمی و تفسیر علی بن ابراهیم قمی، تفسیری از قرآن به شیوه روائی است که علاوه بر روایات امامان شیعه، توضیحات نویسنده کتاب را هم دربردارد. غالب روایات این کتاب از علی بن ابراهیم قمی و ابوجارود است.
سیدمحمدجواد شبیری. «تفسیر علی بن ابراهیم قمی ». دانشنامه جهان اسلام.
«]». گروه تحقیقاتی علوم و معارف اسلامی احتجاج. تداخل پیوند خارجی و ویکی پیوند (کمک)
این تفسیر پایه و اساس بسیاری از تفاسیر شیعه است و بسیاری از روایات آن از جعفر صادق و محمد باقر، با واسطه های کمی روایت شده است. علت اینکه در بعضی از کتابها نام این تفسیر را «تفسیر الصادقین» نوشته اند همین است.
شیخ نجاشی (ش ۶۸۰) و شیخ طوسی (ش ۳۸۰) وجود این کتاب را تأیید کرده اند اما در تفسیر فعلی حدیث هایی وجود دارد که از راویان بعد از علی بن ابراهیم است یا با دو واسطه از پدر علی بن ابراهیم روایت شده است در حالی که علی بن ابراهیم مستقیماً از پدرش روایت می کرده است.
آقا بزرگ تهرانی در الذریعه معتقد است که تفسیر فعلی نوشته عباس بن محمد از سادات موسوی است که برای ترویج ابن کتاب در مازندران که جارودی مذهب بودند، روایاتی از ابوجارود را به آن افزوده است. علی ریاحی نبی، این نظریه را مردود می داند چرا که در بعضی جاهای کتاب آمده است «حدثنی محمد بن عباس» که معلوم می شود حداقل در این موارد نویسنده شخصی غیر از او است.

[ویکی اهل البیت] تفسیر روایی مشهور شیعه منتسب به ابوالحسن علی بن ابراهیم بن هاشم قمی (زنده در 307 ق).
اگر چه از چگونگی و تاریخ زندگی علی بن ابراهیم اطلاع زیادی در دست نیست، اما از راویان بزرگ و موثق شیعه به حساب می آید و علمای رجال همواره وی را تعظیم و تجلیل کرده اند و محمد بن یعقوب کلینی از وی روایت می کند. قمی، حضرت امام حسن عسکری علیه السلام و علی النقی، امام هادی علیه السلام را درک کرده است.
علی بن ابراهیم در نگارش و تألیف زبردست بوده و آثار بسیاری از خود برجای گذاشته که گویا به جز این تفسیر، آثار دیگرش در گذر زمان از بین رفته است. ابن ندیم وی را در زمره عالمان و فقیهان نگاشته و فضل بن حسن طبرسی وی را از بزرگترین عالمان اصحاب تلقی کرده است.
برخی از تالیفات ذکر شده برای او عبارتند از:
اختیار القرآن، الانبیاء التفسیر، التوحید و الشرک، الشرایع فضایل امیرالمؤمنین، قرب الاسناد، المغازی، المناقب، الناسخ والمنسوخ.
تفسیر قمی از تفاسیر کهن و از معروفترین مصادر تفسیری امامیه بشمار می آید که به روش تفسیر مأثور، روایات تفسیری را جمع آوری کرده است. کلینی در کافی و دیگران در برخی از مجامع روایی، از این کتاب روایت کرده اند؛ اما طبق تحقیقات جدیدی که پس از حاج آقا بزرگ تهرانی در الذریعه انجام شد، کتاب موجود نمی تواند تماماً از آن علی بن ابراهیم قمی باشد و مانند تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام تألیف دیگری است؛ با اعتراف به این که بخش بسیاری از روایات این کتاب از تفسیر علی بن ابراهیم گرفته شده است.
دلایل و شواهد بر این که این کتاب از علی بن ابراهیم نیست، فراوان است؛ از جمله مقدمه این کتاب که مؤلف به گونه ای مباحث را طرح می کند که گویی کسی دیگر سخن می گوید و گاه حتی از علی بن ابراهیم هم نقل قول می کند.
خط کلی تفسیر، نقل اخبار تفسیری از اهل بیت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است و احیاناً نکات تفسیری هم از علی بن ابراهیم نقل شده و بخشی از روایات بر اساس تأویل، انطباق، جرح و تطبیق است.