مترادف اندازه : پیمانه، تعداد، حد، شمار، کیل، معیار، مقدار، مقیاس، میزان، وزن، پایگاه، پایه، قدر، مرتبه، مکانت، منزلت، قطع، معادل
اندازه
مترادف اندازه : پیمانه، تعداد، حد، شمار، کیل، معیار، مقدار، مقیاس، میزان، وزن، پایگاه، پایه، قدر، مرتبه، مکانت، منزلت، قطع، معادل
فارسی به انگلیسی
size, measure, gauge
amount, dimension, fit, fitted, footage, gauge, mass , measure, measurement, quantity, quantum, scale, size, sized _, volume, worth, proportions
فارسی به عربی
اجراء , حجم , حد , صفقة , کمیة , متر , مدی , معظم , مقدار , مقیاس , موشر
مترادف و متضاد
رساله، حد، اثر، وسعت، مقاله، کشش، قطعه، رشته، اندازه، مدت، نشریه، رد بپا
کنار، حد، حدود، وسعت، سابقه، اندازه، پایان، غایت
حد، مد، حوزه، وسعت، مقدار، اندازه
حد، اقدام، میزان، درجه، مقدار، پایه، اندازه، پیمانه، تدبیر، مقیاس، واحد، وزن شعر، بحر
توده، میزان، جسم، تنه، حجم، اکثریت، اندازه، جثه، جسامت
توده، ظرفیت، جلد، کتاب، دفتر، سفر، حجم، اندازه، طومار، مجلد، درجه صدا
ظرفیت، پوشش، اندازه، محدوده، یک وجب، وجب، مدت معین، گستردگی، فاصله معین
میزان، مقدار، اندازه، قالب، قد، سایز، چسبزنی
درجه، وثیقه، اندازه، مبارزه طلبی، گرو، اندازه گیر، وسیله اندازه گیری
درجه، وثیقه، اندازه، پیمانه، معیار، مقیاس، گرو، اندازه گیر، وسیله اندازه گیری، مصرف سنج
حد، مقدار، سودا، اندازه، قدر
درجه، تناسب، وزن، ترازو، نسبت، اندازه، معیار، پوسته، مقیاس، پله، فلس، گام، کفه ترازو، مقیاس نقشه، خط مقیاس، هر چیز مدرج، وسیله سنجش، هر چیز پله پله، اعداد روی درجه گرما سنج و غیره، پولک یا پوسته بدن جانور
حد، مقدار، مبلغ، عده، اندازه، قدر، عدد، چندی، کمیت
ذره، میزان، درجه، مقدار، مبلغ، اندازه، پله، کمیت
مقدار، بزرگی، اندازه، اهمیت، شکوه، قدر، عظمت حجم
اندازه، سنجش، اندازه گیری
نظم، اندازه، مقیاس، اندازه گیر، وسیله اندازه گیری، مصرف سنج، وزن شعر، متر، کنتور
نماینده، اندازه، مقیاس، شاخص، اندیکاتور
میزان، بعد، اندازه، اهمیت، ابعاد
پیمانه، تعداد، حد، شمار، کیل، معیار، مقدار، مقیاس، میزان، وزن
پایگاه، پایه، قدر، مرتبه، مکانت، منزلت
قطع
معادل
۱. پیمانه، تعداد، حد، شمار، کیل، معیار، مقدار، مقیاس، میزان، وزن
۲. پایگاه، پایه، قدر، مرتبه، مکانت، منزلت
۳. قطع
۴. معادل
فرهنگ فارسی
مقدار، مقیاس، پیمانه، هرچه که با آن چیزی رابسنجند، آنچه که مقدارچیزی رابا آن تعیین کنند
( اسم ) ۱ - مقیاس مقدار . ۲ - پیمان. هر چیز. ۳ - کم متصل . ۴ - قدر مرتبه شایستگی لیاقت مقام . یا از اندازه در گذشتن . از حد تجاوز کردن افراط .
( اسم ) ۱ - مقیاس مقدار . ۲ - پیمان. هر چیز. ۳ - کم متصل . ۴ - قدر مرتبه شایستگی لیاقت مقام . یا از اندازه در گذشتن . از حد تجاوز کردن افراط .
فرهنگ معین
(اَ زِ ) (اِ. ) ۱ - مقدار. ۲ - پیمانة هر چیز. ۳ - قدر، مرتبه .
لغت نامه دهخدا
اندازه . [ اَ زَ / زِ ] (اِ) مقیاس و مقدار هر چیزی . (انجمن آرا) (از آنندراج ). مقیاس و مقدار و قدر . (از ناظم الاطباء). مبلغ. مقدار. (مهذب الاسماء). مقدار و مقیاس . (سروری ). مقدار. (دهار). مقیاس . مقدار. (فرهنگ فارسی معین ). حد. قدر. (ترجمان جرجانی مهذب عادل بن علی ) . پیمایش . (ناظم الاطباء). مقیاس . قیس . قاس . قاب . قیب . قسم . مقدار. قدر. قد. کتر. منی . کفاف . نهاز. نهز. وزم . وزمة. شیع.نهاد. طلع. وجاه . میزان . (منتهی الارب ) :
درفش و سنان را خود اندازه نیست
خور از گرد بر آسمان تازه نیست .
ز هر چیز چندانکه اندازه نیست
اگر برنهی پیل باید دویست .
کس اندازه نشناخت آنرا که چند
ز دینار و از تاج و تخت بلند.
هر آن کس که از کار دیده ست رنج
بیابد باندازه ٔ رنج گنج .
آفتاب هر شباروزی بحرکت میانه سوی توالی البروج همی رود... پیشینگان اندر این حرکت و اندازه ٔ او به اختلاف بودند. (از التفهیم ابوریحان صص 119 - 121). بیرون آمدن مرکزهای معدل المسیر از مرکز عالم بدان اندازه که نیمه قطر حامل شست جزو باشد... (التفهیم ص 129). قطر قمر بدان اندازه معلوم است که نیمه ٔ قطر زمین را یکی نهی . (از التفهیم ص 150). دانستن اندازه های ستارگان را آن بس بود که زمین را یا قطرش را یکی نهیم . (التفهیم ص 156).
به اندازه ٔ لشکر او نبودی
گر از خاک و از گل زدندی شیانی .
از حد و غایت نافرمانی در مگذر
که پدیدار است اندازه ٔ نافرمانی .
آنچه شعرا را بخشید خود اندازه نبود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 125). هزار دینار و پانصد دینارو ده هزار درم کم وبیش را خود اندازه نبود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 125). برده و غنیمت را حد و اندازه نبود. (تاریخ بیهقی ). چندان مردم بنظاره استاده که آنرا اندازه نبود. (تاریخ بیهقی ).
کردار ببایدت باندازه ٔ گفتار.
چندان مال یافتند که آنرا اندازه نبود. (نوروزنامه ). اگر در معالجت ایشان برای حسبت سعی پیوسته آید... اندازه ٔ خیرات و مثوبات آن که تواند شناخت . (کلیله و دمنه ). تا بمدتی اندک اندازه ٔ رأی و رویت ... او معلوم گردانید. (کلیله و دمنه ). خود این معانی (خوردن ، بوییدن ...) بر قضیت حاجت و اندازه ٔ امنیت هرگز تیسیر نپذیرد. (کلیله و دمنه ). شیر... اندازه ٔ رای ... او (گاو) بشناخت . (کلیله و دمنه ).
به اندازه ٔ بود باید نمود
خجالت نبرد آنکه ننمود و بود.
طالب گهر مدح باندازه ٔاو ساز
کاین درنه باندازه ٔ گوش دگران است .
- از اندازه افزون ؛ بیش از اندازه . بحدافراط. بیشمار :
بر اسفندیار آفرین هر کسی
بخواندند از اندازه افزون بسی .
- بر دیگر اندازه شدن ؛ دگرگون شدن . تغییر حال یافتن . دگرگون شدن حال . (چه ببدی و چه بخوبی ) :
هیونان فرستاد چندی زری
سوی پارس نزدیک کاوس کی .
دل شاه از آن آگهی تازه شد
تو گفتی که بر دیگر اندازه شد.
دل شاه ترکان از آن تازه شد
بنالید و بر دیگر اندازه شد.
از این مژده دادند بهر خراج
که فرمان بد از شاه با فر و تاج
که سالی خراجی نخواهدز پیش
ز دیندار بیدار و از مرد کیش
بدین عهد نوشیروان تازه شد
همه کار بر دیگر اندازه شد.
و رجوع به ترکیبهای آینده شود.
- بر دیگر اندازه کردن ؛ دگرگون کردن . تغییر حال دادن . روال کارها را عوض کردن :
بدو گفت سوگند را تازه کن
همه کار بر دیگر اندازه کن .
همه شب همیراند خود با گروه
چو خورشید تابان درآمد ز کوه
چراغ زمانه زمین تازه کرد
در و دشت بر دیگر اندازه کرد.
- بر دیگر اندازه گشتن ؛ بر دیگر اندازه شدن . تغییر حال یافتن :
از آن درد بگریست افراسیاب
همی کند موی و همی ریخت آب ...
بنالید و بر دیگر اندازه گشت
غم و درد لشکر تر و تازه گشت .
بدین روز پیوند ما تازه گشت
همه کار بر دیگر اندازه گشت .
- به اندازه ای که ؛ بحدی که . حتی . (یادداشت مؤلف ).
- بی اندازه ؛ فراوان . بسیار. (فرهنگ فارسی معین ذیل بی اندازه ). بی حد. بی شمار. بی قیاس :
بی اندازه لشکر شدند انجمن
ز چاچ و ز چین و ز ترک و ختن .
بی اندازه بردند چیزی که خواست
چو شد ساخته کار و اندیشه راست .
لشکر بی اندازه جمع شده است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 294). صدقات و قربانی روان شد بی اندازه . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 363). ملوک روزگار... با یکدیگر... عهد کنند و تکلفهای بی اندازه و عقود و عهود که کرده باشند بجای آرند. (تاریخ بیهقی ). شیروان بیامد... با بسیار هدایا و نثارهای بی اندازه . (تاریخ بیهقی ). نعمت بی اندازه بخشید و آزاد کرد. (گلستان ).
بار بی اندازه دارم بر دل از سودای عشقت
آخر ای بیرحم باری از دلم برگیر باری .
- بیش از اندازه ؛ بسیار. فراوان . بیشمار : بنوبنجان نخچیر کوهی باشد بیش از اندازه . (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 147).
- ز اندازه بیش ؛ از اندازه بیش . بیش از اندازه . بحد افراط. فراوان . بیشمار :
بفرمود تا مانی آمد به پیش
سخن گفت با او ز اندازه بیش .
ستایش کنانش دویدند پیش
بر او آفرین بود زاندازه بیش .
بگرد اندرش خیمه زاندازه بیش
پس پشت پیلان و شیران بپیش .
نهادند پس تخت شطرنج پیش
نگه کرد هریک ز اندازه بیش .
بر راغشان نیستان وغیش
یله شیر هرسو ز اندازه بیش .
|| حد اعتدال . (یادداشت مؤلف ). موازنه ٔ حال . (شرفنامه ٔ منیری ) (از مؤید الفضلاء) :
چو خواهش از اندازه بیرون شود
از آن آرزو دل پر از خون شود.
رهی کز خداوند سر برکشید
از اندازه پس سرش باید برید.
مگوی و منه تا توانی قدم
زاندازه بیرون زاندازه کم .
- از اندازه یا ز اندازه اندر گذشتن ؛ از اعتدال خارج شدن . از حد گذشتن :
که این کار از اندازه اندر گذشت
ز روم و ز هند و سواران دشت .
چو کوشش ز اندازه اندر گذشت
چنان دان که کوشنده نومید گشت .
برینگونه تا خور ز گنبد بگشت
از اندازه آویزش اندر گذشت .
سه روز و سه شب هم بدانسان بدشت
دم باد از اندازه اندر گذشت .
- از اندازه بدر بردن ؛ از حد تجاوز کردن . افراط :
عمر ببازیچه بسر میبری
بازی از اندازه بدر میبری .
- از اندازه بگذاشتن ؛ از اعتدال خارج کردن . از حد گذراندن :
هم آنکس که او را بر آن داشتست
سخنها از اندازه بگذاشتست .
- از اندازه بیرون ؛ بسیار. بیشتر. (مؤید الفضلاء).بیش از اندازه . بحد افراط. فراوان :
بگشتند از اندازه بیرون بجنگ
زبس کوفتن گشت پیکار تنگ .
از حد و اندازه بیرون تکلف بر دست گرفت . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 363).
- از اندازه بیش ؛ بیش از اندازه . بحد افراط. بیشمار :
پشوتن بفرمود کامد به پیش
ورا پندها داد از اندازه بیش .
و رجوع به ز اندازه بیش در همین ترکیبات شود.
- از اندازه گذشتن ؛از اعتدال خارج شدن . از حد گذشتن : و جای هرکس در خدمت بارگاه و دیوان و سرای ضبط کردی تا هیچکس از اندازه ٔ خویش نگذشتی . (از فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 49).
- از اندازه گذشته ؛ از حد گذشته . بسیار. فراوان . بحد افراط : و امیر همگان را بنواخت از اندازه گذشته . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 50). علی در این باب تکلفی ساخت از اندازه گذشته . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 288). مارا از مولتان بخواند باز و از اندازه گذشته بنواخت .(تاریخ بیهقی ص 215). لجوجی بودی از اندازه گذشته . (تاریخ بیهقی ص 396).
- اندازه نگه داشتن ؛ رعایت حد اعتدال کردن . معتدل بودن : گفت ای پسر اندازه نگه دار کلوا و اشربوا و لاتسرفوا. (گلستان سعدی ).
نگه دارم اندازه ٔ هست خویش
درآرم به هر زخمه ای دست خویش .
- باندازه ؛ باعتدال . معتدل . دور از افراط و تفریط. بحد اعتدال . (از یادداشتهای مؤلف ) :
همه کار گیتی باندازه به
دل شاه از اندازه ها تازه به .
بمؤبد چنین گفت پیروز شاه
که خواهی ز یزدان باندازه خواه .
باندازه به هر که او می خورد
که پرخوردن از وی بکاهد خرد.
همان نیز نیکی باندازه کن
زمرد جهاندیده بشنو سخن .
ترا خورد بسیار بگزایدت
باندازه وانگه که به آیدت .
تقدر؛ باندازه شدن . (تاج المصادر بیهقی ).
باندازه او نیز برداشت برگ
سلاحی که باید ز شمشیر و ترگ .
باندازه خور زاد اگر مردمی
چنین پرشکم آدمی یا خسی .
ساقی ارباده باندازه خورد نوشش باد
ورنه اندیشه ٔ این کار فراموشش باد.
خانه ٔ در که باندازه بود چون زنبور
همه ایام حیاتش به حلاوت گذرد.
شی ٔ مهندم ؛ چیزی به اندام و اندازه . (منتهی الارب ).
- براندازه ؛ باندازه . باعتدال . بحد اعتدال . دور از افراط و تفریط :
ببخشود شاپور و بنواختشان
بخوبی بر اندازه بنشاختشان .
بزال آنگهی گفت تندی مکن
بر اندازه باید که رانی سخن .
بر اندازه باید بهر در سخن .
- بر اندازه رفتن ؛ معتدل بودن . میانه روی کردن :
بیزدان گرای و بیزدان پناه
براندازه رو هرچه خواهی بخواه .
- امثال :
اندازه نگهدار. (از امثال و حکم مؤلف ).
اندازه نگهدار که اندازه نکوست . (از امثال و حکم مؤلف ).
بهر خود چه میکنی اندازه کن
گرد خود چون کرم پیله برمتن .
سخن را بسنج و باندازه گوی .
مگوی و منه تا توانی قدم
ز اندازه بیرون ز اندازه کم .
|| قدر و مرتبه و لیاقت هر چیزی چنانکه گویند فلان اندازه ٔاین کار ندارد یعنی شأن و مرتبه و استعداد این عمل ندارد. (انجمن آرا) (آنندراج ). مرتبه و قدر. (شرفنامه ). مرتبه . (مؤید الفضلاء). بمجاز، مرتبه . قدر. شایستگی . لیاقت . مقام . (از فرهنگ فارسی معین ) :
بپرسید کسری که از مهتران
کرا باشد اندازه ٔ بهتران .
از این هر یکی را یکی پایگاه
سزاوار بگزید و بنمود راه
که تا هرکس اندازه ٔ خویش را
ببیند بداند کم و بیش را.
که امروز رزمی بزرگ است پیش
پدید آید اندازه ٔ گرگ و میش .
بزرگان که بودند با او بهم
برزم و ببزم و بشادی و غم
براندازه شان خلعت آراستند
ز گنج آنچه پرمایه تر خواستند.
سلطان مسعود... پایگاه ... کسان دانست که تا کدام اندازه است . (تاریخ بیهقی ). خداوند... بس شنونده است و هرکسی زهره ٔ آن دارد که نه باندازه و پایگاه خویش باوی سخن گوید. (تاریخ بیهقی ). سپهسالار بانگ بدو برزد و میان ایشان بد بودی و گفت در جنگ نیز سخن برانی ؟ چرا باندازه ٔ خویش سخن نگویی . (تاریخ بیهقی ص 588).
به بی نیازی ایزد اگر خورم سوگند
که نیست همچو منی شاعر سخن پرداز
خلاف باشد و اندازه ٔ من آن نبود
که نیستم چو حکیمان وقت حکم انداز.
در لوح زبان خای خاک پایت
اندازه ٔ واو قسم گرفته .
خوردش چه و خوابگاه او چیست
اندازه ش تا کجا و او کیست .
|| پیمانه ٔ هر چیز. (جهانگیری ) (برهان قاطع) (فرهنگ فارسی معین ). پیمانه . (آنندراج ) :
هر آواز کان شد بگیتی بلند
ازاندازه ای بود گیتی پسند
چو بیوزنیی باشد اندازه را
بلندی کجا باشد آوازه را.
|| قیاس کردن و اندازه گرفتن . (برهان قاطع). پیمودن زمین بریسمان یا چیز دیگر. (انجمن آرا) (آنندراج ). پیمایش . تعیین مسافت . تعیین حجم . (ناظم الاطباء). || در اصطلاح منطق ، کم متصل . (از فرهنگ فارسی معین ): اما جفت بودن و طاق بودن وگرد بودن و سه سو بودن و دراز بودن مر هستی را نه ازبهر هستیست زیرا که نخست باید که شمار بود تا جفت وطاق بود و اندازه بود تا گرد و سه سو و دراز بود. (دانشنامه علایی ص 71). || طاقت و یارای و جرأت . || قصد و اراده . (غیاث اللغات ). قصد و آهنگ . (رشیدی ) :
از هر طرفی که اندر آیی
اندازه ٔ آن طرف نمایی .
|| تخمین . (غیاث اللغات ). || وسعت . || گز و ذرع . (ناظم الاطباء). || مسوده . || قدرت و قوت . (برهان قاطع) (جهانگیری ) (ناظم الاطباء). قدرت . (مؤید الفضلاء). || حال . (شرفنامه ٔ منیری ). || نمونه ونشان . (غیاث اللغات ). به معنی نمونه و نشان مجاز است . (از آنندراج ). نمونه . (ناظم الاطباء). مثال . معیار. (منتهی الارب ) :
از سخن او ادب آوازه ای
وزکمر او فلک اندازه ای .
گر کهنی باید و گر تازه ای
بایدش از نیک و بد اندازه ای .
|| فتراک . || تنگ چرمین . || کفش بنددار. || کمربند. || (ص ) در خور و سزاوار. (ناظم الاطباء).
درفش و سنان را خود اندازه نیست
خور از گرد بر آسمان تازه نیست .
فردوسی .
ز هر چیز چندانکه اندازه نیست
اگر برنهی پیل باید دویست .
فردوسی .
کس اندازه نشناخت آنرا که چند
ز دینار و از تاج و تخت بلند.
فردوسی .
هر آن کس که از کار دیده ست رنج
بیابد باندازه ٔ رنج گنج .
فردوسی .
آفتاب هر شباروزی بحرکت میانه سوی توالی البروج همی رود... پیشینگان اندر این حرکت و اندازه ٔ او به اختلاف بودند. (از التفهیم ابوریحان صص 119 - 121). بیرون آمدن مرکزهای معدل المسیر از مرکز عالم بدان اندازه که نیمه قطر حامل شست جزو باشد... (التفهیم ص 129). قطر قمر بدان اندازه معلوم است که نیمه ٔ قطر زمین را یکی نهی . (از التفهیم ص 150). دانستن اندازه های ستارگان را آن بس بود که زمین را یا قطرش را یکی نهیم . (التفهیم ص 156).
به اندازه ٔ لشکر او نبودی
گر از خاک و از گل زدندی شیانی .
فرخی .
از حد و غایت نافرمانی در مگذر
که پدیدار است اندازه ٔ نافرمانی .
منوچهری .
آنچه شعرا را بخشید خود اندازه نبود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 125). هزار دینار و پانصد دینارو ده هزار درم کم وبیش را خود اندازه نبود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 125). برده و غنیمت را حد و اندازه نبود. (تاریخ بیهقی ). چندان مردم بنظاره استاده که آنرا اندازه نبود. (تاریخ بیهقی ).
کردار ببایدت باندازه ٔ گفتار.
ناصرخسرو.
چندان مال یافتند که آنرا اندازه نبود. (نوروزنامه ). اگر در معالجت ایشان برای حسبت سعی پیوسته آید... اندازه ٔ خیرات و مثوبات آن که تواند شناخت . (کلیله و دمنه ). تا بمدتی اندک اندازه ٔ رأی و رویت ... او معلوم گردانید. (کلیله و دمنه ). خود این معانی (خوردن ، بوییدن ...) بر قضیت حاجت و اندازه ٔ امنیت هرگز تیسیر نپذیرد. (کلیله و دمنه ). شیر... اندازه ٔ رای ... او (گاو) بشناخت . (کلیله و دمنه ).
به اندازه ٔ بود باید نمود
خجالت نبرد آنکه ننمود و بود.
سعدی .
طالب گهر مدح باندازه ٔاو ساز
کاین درنه باندازه ٔ گوش دگران است .
طالب .
- از اندازه افزون ؛ بیش از اندازه . بحدافراط. بیشمار :
بر اسفندیار آفرین هر کسی
بخواندند از اندازه افزون بسی .
فردوسی .
- بر دیگر اندازه شدن ؛ دگرگون شدن . تغییر حال یافتن . دگرگون شدن حال . (چه ببدی و چه بخوبی ) :
هیونان فرستاد چندی زری
سوی پارس نزدیک کاوس کی .
دل شاه از آن آگهی تازه شد
تو گفتی که بر دیگر اندازه شد.
فردوسی .
دل شاه ترکان از آن تازه شد
بنالید و بر دیگر اندازه شد.
فردوسی .
از این مژده دادند بهر خراج
که فرمان بد از شاه با فر و تاج
که سالی خراجی نخواهدز پیش
ز دیندار بیدار و از مرد کیش
بدین عهد نوشیروان تازه شد
همه کار بر دیگر اندازه شد.
فردوسی .
و رجوع به ترکیبهای آینده شود.
- بر دیگر اندازه کردن ؛ دگرگون کردن . تغییر حال دادن . روال کارها را عوض کردن :
بدو گفت سوگند را تازه کن
همه کار بر دیگر اندازه کن .
فردوسی .
همه شب همیراند خود با گروه
چو خورشید تابان درآمد ز کوه
چراغ زمانه زمین تازه کرد
در و دشت بر دیگر اندازه کرد.
فردوسی .
- بر دیگر اندازه گشتن ؛ بر دیگر اندازه شدن . تغییر حال یافتن :
از آن درد بگریست افراسیاب
همی کند موی و همی ریخت آب ...
بنالید و بر دیگر اندازه گشت
غم و درد لشکر تر و تازه گشت .
فردوسی .
بدین روز پیوند ما تازه گشت
همه کار بر دیگر اندازه گشت .
فردوسی .
- به اندازه ای که ؛ بحدی که . حتی . (یادداشت مؤلف ).
- بی اندازه ؛ فراوان . بسیار. (فرهنگ فارسی معین ذیل بی اندازه ). بی حد. بی شمار. بی قیاس :
بی اندازه لشکر شدند انجمن
ز چاچ و ز چین و ز ترک و ختن .
فردوسی .
بی اندازه بردند چیزی که خواست
چو شد ساخته کار و اندیشه راست .
فردوسی .
لشکر بی اندازه جمع شده است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 294). صدقات و قربانی روان شد بی اندازه . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 363). ملوک روزگار... با یکدیگر... عهد کنند و تکلفهای بی اندازه و عقود و عهود که کرده باشند بجای آرند. (تاریخ بیهقی ). شیروان بیامد... با بسیار هدایا و نثارهای بی اندازه . (تاریخ بیهقی ). نعمت بی اندازه بخشید و آزاد کرد. (گلستان ).
بار بی اندازه دارم بر دل از سودای عشقت
آخر ای بیرحم باری از دلم برگیر باری .
سعدی .
- بیش از اندازه ؛ بسیار. فراوان . بیشمار : بنوبنجان نخچیر کوهی باشد بیش از اندازه . (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 147).
- ز اندازه بیش ؛ از اندازه بیش . بیش از اندازه . بحد افراط. فراوان . بیشمار :
بفرمود تا مانی آمد به پیش
سخن گفت با او ز اندازه بیش .
فردوسی .
ستایش کنانش دویدند پیش
بر او آفرین بود زاندازه بیش .
فردوسی .
بگرد اندرش خیمه زاندازه بیش
پس پشت پیلان و شیران بپیش .
فردوسی .
نهادند پس تخت شطرنج پیش
نگه کرد هریک ز اندازه بیش .
فردوسی .
بر راغشان نیستان وغیش
یله شیر هرسو ز اندازه بیش .
اسدی .
|| حد اعتدال . (یادداشت مؤلف ). موازنه ٔ حال . (شرفنامه ٔ منیری ) (از مؤید الفضلاء) :
چو خواهش از اندازه بیرون شود
از آن آرزو دل پر از خون شود.
فردوسی .
رهی کز خداوند سر برکشید
از اندازه پس سرش باید برید.
فردوسی .
مگوی و منه تا توانی قدم
زاندازه بیرون زاندازه کم .
سعدی .
- از اندازه یا ز اندازه اندر گذشتن ؛ از اعتدال خارج شدن . از حد گذشتن :
که این کار از اندازه اندر گذشت
ز روم و ز هند و سواران دشت .
فردوسی .
چو کوشش ز اندازه اندر گذشت
چنان دان که کوشنده نومید گشت .
فردوسی .
برینگونه تا خور ز گنبد بگشت
از اندازه آویزش اندر گذشت .
فردوسی .
سه روز و سه شب هم بدانسان بدشت
دم باد از اندازه اندر گذشت .
فردوسی .
- از اندازه بدر بردن ؛ از حد تجاوز کردن . افراط :
عمر ببازیچه بسر میبری
بازی از اندازه بدر میبری .
نظامی .
- از اندازه بگذاشتن ؛ از اعتدال خارج کردن . از حد گذراندن :
هم آنکس که او را بر آن داشتست
سخنها از اندازه بگذاشتست .
فردوسی .
- از اندازه بیرون ؛ بسیار. بیشتر. (مؤید الفضلاء).بیش از اندازه . بحد افراط. فراوان :
بگشتند از اندازه بیرون بجنگ
زبس کوفتن گشت پیکار تنگ .
فردوسی .
از حد و اندازه بیرون تکلف بر دست گرفت . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 363).
- از اندازه بیش ؛ بیش از اندازه . بحد افراط. بیشمار :
پشوتن بفرمود کامد به پیش
ورا پندها داد از اندازه بیش .
فردوسی .
و رجوع به ز اندازه بیش در همین ترکیبات شود.
- از اندازه گذشتن ؛از اعتدال خارج شدن . از حد گذشتن : و جای هرکس در خدمت بارگاه و دیوان و سرای ضبط کردی تا هیچکس از اندازه ٔ خویش نگذشتی . (از فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 49).
- از اندازه گذشته ؛ از حد گذشته . بسیار. فراوان . بحد افراط : و امیر همگان را بنواخت از اندازه گذشته . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 50). علی در این باب تکلفی ساخت از اندازه گذشته . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 288). مارا از مولتان بخواند باز و از اندازه گذشته بنواخت .(تاریخ بیهقی ص 215). لجوجی بودی از اندازه گذشته . (تاریخ بیهقی ص 396).
- اندازه نگه داشتن ؛ رعایت حد اعتدال کردن . معتدل بودن : گفت ای پسر اندازه نگه دار کلوا و اشربوا و لاتسرفوا. (گلستان سعدی ).
نگه دارم اندازه ٔ هست خویش
درآرم به هر زخمه ای دست خویش .
؟ (از آنندراج ).
- باندازه ؛ باعتدال . معتدل . دور از افراط و تفریط. بحد اعتدال . (از یادداشتهای مؤلف ) :
همه کار گیتی باندازه به
دل شاه از اندازه ها تازه به .
فردوسی .
بمؤبد چنین گفت پیروز شاه
که خواهی ز یزدان باندازه خواه .
فردوسی .
باندازه به هر که او می خورد
که پرخوردن از وی بکاهد خرد.
فردوسی .
همان نیز نیکی باندازه کن
زمرد جهاندیده بشنو سخن .
فردوسی .
ترا خورد بسیار بگزایدت
باندازه وانگه که به آیدت .
اسدی .
تقدر؛ باندازه شدن . (تاج المصادر بیهقی ).
باندازه او نیز برداشت برگ
سلاحی که باید ز شمشیر و ترگ .
نظامی .
باندازه خور زاد اگر مردمی
چنین پرشکم آدمی یا خسی .
سعدی .
ساقی ارباده باندازه خورد نوشش باد
ورنه اندیشه ٔ این کار فراموشش باد.
حافظ.
خانه ٔ در که باندازه بود چون زنبور
همه ایام حیاتش به حلاوت گذرد.
صائب .
شی ٔ مهندم ؛ چیزی به اندام و اندازه . (منتهی الارب ).
- براندازه ؛ باندازه . باعتدال . بحد اعتدال . دور از افراط و تفریط :
ببخشود شاپور و بنواختشان
بخوبی بر اندازه بنشاختشان .
فردوسی .
بزال آنگهی گفت تندی مکن
بر اندازه باید که رانی سخن .
فردوسی .
بر اندازه باید بهر در سخن .
فردوسی .
- بر اندازه رفتن ؛ معتدل بودن . میانه روی کردن :
بیزدان گرای و بیزدان پناه
براندازه رو هرچه خواهی بخواه .
فردوسی .
- امثال :
اندازه نگهدار. (از امثال و حکم مؤلف ).
اندازه نگهدار که اندازه نکوست . (از امثال و حکم مؤلف ).
بهر خود چه میکنی اندازه کن
گرد خود چون کرم پیله برمتن .
مولوی (از امثال و حکم مؤلف ).
سخن را بسنج و باندازه گوی .
مگوی و منه تا توانی قدم
ز اندازه بیرون ز اندازه کم .
سعدی (از امثال و حکم ).
|| قدر و مرتبه و لیاقت هر چیزی چنانکه گویند فلان اندازه ٔاین کار ندارد یعنی شأن و مرتبه و استعداد این عمل ندارد. (انجمن آرا) (آنندراج ). مرتبه و قدر. (شرفنامه ). مرتبه . (مؤید الفضلاء). بمجاز، مرتبه . قدر. شایستگی . لیاقت . مقام . (از فرهنگ فارسی معین ) :
بپرسید کسری که از مهتران
کرا باشد اندازه ٔ بهتران .
فردوسی .
از این هر یکی را یکی پایگاه
سزاوار بگزید و بنمود راه
که تا هرکس اندازه ٔ خویش را
ببیند بداند کم و بیش را.
فردوسی .
که امروز رزمی بزرگ است پیش
پدید آید اندازه ٔ گرگ و میش .
فردوسی .
بزرگان که بودند با او بهم
برزم و ببزم و بشادی و غم
براندازه شان خلعت آراستند
ز گنج آنچه پرمایه تر خواستند.
فردوسی .
سلطان مسعود... پایگاه ... کسان دانست که تا کدام اندازه است . (تاریخ بیهقی ). خداوند... بس شنونده است و هرکسی زهره ٔ آن دارد که نه باندازه و پایگاه خویش باوی سخن گوید. (تاریخ بیهقی ). سپهسالار بانگ بدو برزد و میان ایشان بد بودی و گفت در جنگ نیز سخن برانی ؟ چرا باندازه ٔ خویش سخن نگویی . (تاریخ بیهقی ص 588).
به بی نیازی ایزد اگر خورم سوگند
که نیست همچو منی شاعر سخن پرداز
خلاف باشد و اندازه ٔ من آن نبود
که نیستم چو حکیمان وقت حکم انداز.
سوزنی .
در لوح زبان خای خاک پایت
اندازه ٔ واو قسم گرفته .
انوری (دیوان ص 283).
خوردش چه و خوابگاه او چیست
اندازه ش تا کجا و او کیست .
نظامی .
|| پیمانه ٔ هر چیز. (جهانگیری ) (برهان قاطع) (فرهنگ فارسی معین ). پیمانه . (آنندراج ) :
هر آواز کان شد بگیتی بلند
ازاندازه ای بود گیتی پسند
چو بیوزنیی باشد اندازه را
بلندی کجا باشد آوازه را.
نظامی .
|| قیاس کردن و اندازه گرفتن . (برهان قاطع). پیمودن زمین بریسمان یا چیز دیگر. (انجمن آرا) (آنندراج ). پیمایش . تعیین مسافت . تعیین حجم . (ناظم الاطباء). || در اصطلاح منطق ، کم متصل . (از فرهنگ فارسی معین ): اما جفت بودن و طاق بودن وگرد بودن و سه سو بودن و دراز بودن مر هستی را نه ازبهر هستیست زیرا که نخست باید که شمار بود تا جفت وطاق بود و اندازه بود تا گرد و سه سو و دراز بود. (دانشنامه علایی ص 71). || طاقت و یارای و جرأت . || قصد و اراده . (غیاث اللغات ). قصد و آهنگ . (رشیدی ) :
از هر طرفی که اندر آیی
اندازه ٔ آن طرف نمایی .
خاقانی (از فرهنگ رشیدی ).
|| تخمین . (غیاث اللغات ). || وسعت . || گز و ذرع . (ناظم الاطباء). || مسوده . || قدرت و قوت . (برهان قاطع) (جهانگیری ) (ناظم الاطباء). قدرت . (مؤید الفضلاء). || حال . (شرفنامه ٔ منیری ). || نمونه ونشان . (غیاث اللغات ). به معنی نمونه و نشان مجاز است . (از آنندراج ). نمونه . (ناظم الاطباء). مثال . معیار. (منتهی الارب ) :
از سخن او ادب آوازه ای
وزکمر او فلک اندازه ای .
نظامی .
گر کهنی باید و گر تازه ای
بایدش از نیک و بد اندازه ای .
نظامی .
|| فتراک . || تنگ چرمین . || کفش بنددار. || کمربند. || (ص ) در خور و سزاوار. (ناظم الاطباء).
اندازه. [ اَ زَ / زِ ] ( اِ ) مقیاس و مقدار هر چیزی. ( انجمن آرا ) ( از آنندراج ). مقیاس و مقدار و قدر . ( از ناظم الاطباء ). مبلغ. مقدار. ( مهذب الاسماء ). مقدار و مقیاس. ( سروری ). مقدار. ( دهار ). مقیاس. مقدار. ( فرهنگ فارسی معین ). حد. قدر. ( ترجمان جرجانی مهذب عادل بن علی ). پیمایش. ( ناظم الاطباء ). مقیاس. قیس. قاس. قاب. قیب. قسم. مقدار. قدر. قد. کتر. منی. کفاف. نهاز. نهز. وزم. وزمة. شیع.نهاد. طلع. وجاه. میزان. ( منتهی الارب ) :
درفش و سنان را خود اندازه نیست
خور از گرد بر آسمان تازه نیست.
اگر برنهی پیل باید دویست.
ز دینار و از تاج و تخت بلند.
بیابد باندازه رنج گنج.
به اندازه لشکر او نبودی
گر از خاک و از گل زدندی شیانی.
که پدیدار است اندازه نافرمانی.
کردار ببایدت باندازه گفتار.
درفش و سنان را خود اندازه نیست
خور از گرد بر آسمان تازه نیست.
فردوسی.
ز هر چیز چندانکه اندازه نیست اگر برنهی پیل باید دویست.
فردوسی.
کس اندازه نشناخت آنرا که چندز دینار و از تاج و تخت بلند.
فردوسی.
هر آن کس که از کار دیده ست رنج بیابد باندازه رنج گنج.
فردوسی.
آفتاب هر شباروزی بحرکت میانه سوی توالی البروج همی رود... پیشینگان اندر این حرکت و اندازه او به اختلاف بودند. ( از التفهیم ابوریحان صص 119 - 121 ). بیرون آمدن مرکزهای معدل المسیر از مرکز عالم بدان اندازه که نیمه قطر حامل شست جزو باشد... ( التفهیم ص 129 ). قطر قمر بدان اندازه معلوم است که نیمه قطر زمین را یکی نهی. ( از التفهیم ص 150 ). دانستن اندازه های ستارگان را آن بس بود که زمین را یا قطرش را یکی نهیم. ( التفهیم ص 156 ).به اندازه لشکر او نبودی
گر از خاک و از گل زدندی شیانی.
فرخی.
از حد و غایت نافرمانی در مگذرکه پدیدار است اندازه نافرمانی.
منوچهری.
آنچه شعرا را بخشید خود اندازه نبود. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 125 ). هزار دینار و پانصد دینارو ده هزار درم کم وبیش را خود اندازه نبود. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 125 ). برده و غنیمت را حد و اندازه نبود. ( تاریخ بیهقی ). چندان مردم بنظاره استاده که آنرا اندازه نبود. ( تاریخ بیهقی ).کردار ببایدت باندازه گفتار.
ناصرخسرو.
چندان مال یافتند که آنرا اندازه نبود. ( نوروزنامه ). اگر در معالجت ایشان برای حسبت سعی پیوسته آید... اندازه خیرات و مثوبات آن که تواند شناخت. ( کلیله و دمنه ). تا بمدتی اندک اندازه رأی و رویت... او معلوم گردانید. ( کلیله و دمنه ). خود این معانی ( خوردن ، بوییدن... ) بر قضیت حاجت و اندازه امنیت هرگز تیسیر نپذیرد. ( کلیله و دمنه ). شیر... اندازه رای... او ( گاو ) بشناخت. ( کلیله و دمنه ).فرهنگ عمید
۱. هرچه با آن چیزی را بسنجند، آنچه مقدار چیزی را با آن تعیین کنند، مقدار، مقیاس، پیمانه.
۲. کمیتی که بتوان آن را بر اساس معیارهای مخصوص سنجید.
۳. حد معقول و مورد پذیرش برای چیزی.
۴. [قدیمی] قدر، مرتبه، لیاقت.
۲. کمیتی که بتوان آن را بر اساس معیارهای مخصوص سنجید.
۳. حد معقول و مورد پذیرش برای چیزی.
۴. [قدیمی] قدر، مرتبه، لیاقت.
فرهنگستان زبان و ادب
{measure} [ریاضی] تابعی که به هر مجموعه از یک سیگماجبر (sigma algebra )، عددی نامنفی چنان نسبت دهد که مقدار مجموعۀ تهی برابر با صفر و مقدار اجتماع هر تعداد شمارایی از مجموعه ها برابر با مجموع مقدارهای آنها شود
واژه نامه بختیاریکا
بَر؛ با؛ تَل؛ قُرند؛ قُرُو؛ هندا؛چند
هَزَین ( هزنگ )
هَزَین ( هزنگ )
جدول کلمات
سایز
پیشنهاد کاربران
طور به معنی اندازه واحد
پیمانه، تعداد، حد، شمار، کیل، معیار، مقدار، مقیاس، میزان، وزن، پایگاه، پایه، قدر، مرتبه، مکانت، منزلت، قطع، معادل
اندازه:
دکتر کزازی در مورد واژه ی " اندازه" می نویسد : ( ( اندازه در پهلوی در ریخت هنداچک handāčag بکار می رفته است. بر آمده از مصدر هنداختن handāxtan ( = انداختن ) این واژه در تازی هندسه شده است . ) )
( ( برفتند و خوالیگری ساختند
خورشها و اندازه بشناختند ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 289. )
پس واژه ی " اندازه " پس از سیر در زبان های غیر ایرانی با تغییر لهجه و معنی به شکل " هندسه " در آمده و دوباره به زبان فارسی بازگشته است و امروزه با همان شکل تغییر یافته در زبان فارسی کاربرد دارد .
دکتر کزازی در مورد واژه ی " اندازه" می نویسد : ( ( اندازه در پهلوی در ریخت هنداچک handāčag بکار می رفته است. بر آمده از مصدر هنداختن handāxtan ( = انداختن ) این واژه در تازی هندسه شده است . ) )
( ( برفتند و خوالیگری ساختند
خورشها و اندازه بشناختند ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 289. )
پس واژه ی " اندازه " پس از سیر در زبان های غیر ایرانی با تغییر لهجه و معنی به شکل " هندسه " در آمده و دوباره به زبان فارسی بازگشته است و امروزه با همان شکل تغییر یافته در زبان فارسی کاربرد دارد .
کمیت
مایه
مر. . . . .
کلمات دیگر: