ملل و نحل

الملل و النحل کتابی است برپایهٔ مذاهب و ادیان وعقاید ملتهای مختلف جهان در دورانی که نویسنده می زیسته است. این کتاب توسط محمد بن عبدالکریم شهرستانی به زبان عربی نوشته شده است. در آن مراتبی دربارهٔ آداب و رسوم دین زرتشتی وجود دارد.در این کتاب شهرستانی جهان را به هفت اقلیم تقسیم وشرح می نماید وچنین می گوید:
در هفت اقلیم دنیا طبق روال آن زمان کسانی در این اقالیم هفتگانه وجود دارند که از لحاظ زبان، طبایع، انفس، شکل ورنگ اختلاف گوناگونی دارند.
تقسیم هفت اقلیم به جهات اربع که عبارت اند از: شرق، غرب، جنوب، شمال. انسان هایی در این جهات اربع زندگی می کنند که لغات وطبایع مختلف با همدیگر دارند.
شهرستانی مللهایی که در این جهات اربع زیست می کنند به چهار ملل بزرگ تقسیم کرده است که عبارت اند از:عرب، عجم، روم و هند
این کتاب دانشنامه کوتاهی از ادیان، مذاهب وآراء فلاسفه در دوران نویسنده است که در زمان خودش مورد استقبال مردم چه در شرق و چه در غرب قرار گرفته بود. این کتاب به چندین زبان زنده دنیا از جمله آلمانی توسط تئودور هابروکر، ترجمه شده است. هابرکر در مقدمهٔ ترجمهٔ خود می گوید: "مردم جهان توسط شهرستانی توانستند به تاریخ فلسفهٔ قدیم وجدید پی ببرند." متن عربی و ترجمه فارسی جلد سوم این کتاب با ترجمه فارسی دکتر محسن ابوالقاسمی در بازار موجود است.

مِلَل وَ نِحَل
کتابی از ابوبکر احمد شهرستانی، به عربی دربارۀ عقاید و مذاهب گوناگون. مؤلف آن را در ۵۲۱ق، به نام ابوالقاسم علی بن جعفر موسوی، نقیب السادات ترمذ، تألیف کرد. در ۸۴۳ق، افضل الدین محمدصدر ترکه این کتاب را با عنوان تنقیح الادلة و العلل فی ترجمة کتاب الملل و النحل به فارسی ترجمه کرد. بار دیگر در هندوستان، به دست مصطفی خالق داد در عهد اکبرشاه با عنوان توضیح الملل به فارسی ترجمه شد. علاوه بر زبان هندی، به زبان های ترکی، آلمانی، فرانسه و انگلیسی نیز ترجمه شده است. این اثر از بهترین دائرة المعارف ها در اندیشه ها و مذاهب گوناگون است و در آن از مکاتب و مذاهب مختلف فلسفی و دینی سخن رفته است. این کتاب نخستین بار در ۱۸۴۶ در انگلستان چاپ و بار دیگر در ۱۹۲۳ در لایپزیگ تجدید چاپ شد. در ۱۹۴۸ در مصر و در ۱۳۲۱ش در تهران به تصحیح و تحشیۀ سید محمدرضا جلالی نائینی به چاپ رسید و در ۱۳۳۵ش نیز باری دیگر با افزودن مطالبی (عمدتاً سخنان ابن سینا که ترکه ترجمه نکرده بود) به آن در همان جا به چاپ رسیده است.

[ویکی فقه] ملل و نحل (المِلل و النَّحَل)، کتابی از محمدبن عبدالکریم شهرستانی (متوفی ۵۴۸)، به عربی، در معرفی دین ها و فرقه ها می باشد.
الملل در عصر مؤلفش اثری بدیع و پرنفوذ بود و درحوزۀ ادیان و عقاید، دانشنامه ای واقعی به شمار می رفت که از آثار مشابه پیشین- مانند الفرق بین الفرق عبدالقاهر بغدادی (متوفی ۴۲۹) و الفصل بین الملل و الاهواء و النحل ابن حزم (متوفی ۴۵۶) - رویکرد عینی تری داشت.این ویژگی، البته بدین معنا نیست که مؤلف از همۀ نحله ها با ارزش و اعتباری یکسان سخن گفته است.
محتوا
شهرستانی در این کتاب، که مشهورترین اثر اوست، عقاید آیین ها و نحله های مختلف را به شیوه ای سنجیده گزارش کرده است.شهرستانی انسان ها را به دو گروه تقسیم کرده است: پیروان ادیان دارای کتاب («اهل الدیانات و الملل») مانند یهودیان، مسیحیان، مسلمانان، زردشتیان، مانویان، و پیروان عقاید خودسرانه («اهل الاهواء و النحل») نظیر فیلسوفان، دهریان، صابئین مذکور در قرآن، بت پرستان و برهمنان می باشد.گروه نخست، یعنی اهل دیانات، کسانی اند که از کتاب های مُنزَّل و وحیانی (تورات، اناجیل و قرآن) یا آثاری مانند کتاب های مانی و اوستا و امثال آن ها پیروی می کنند.گروه دوم، یا اهل اهوا، به جای آن که اعتقاد خویش را از مرجعی گرفته باشند، به باورهای بشری و میل و هوای شخصی تکیه دارند و به خودرأیی («الاستبداد بالرأی») دچارند. شهرستانی عقاید و آموزه ها را در سلسله مراتبی از پیش تعیین شده تنظیم و عرضه کرده است.او در هر فصل و بخش از این کتاب به تدریج از مباحث کلی تر و عام به طرف مباحث جزئی و خاص پیش رفته است.شهرستانی در زمان خود انسانی با اندیشۀ باز و عاری از تعصب بود و می کوشید عقاید گروه های مختلف را به دقت، مطابق آنچه در متون شان دیده می شود، نشان دهد.در الملل توصیف باورهای متعدد دینی با تحلیل های انتقادی از آن وجوهی که مؤلف آن ها را غیرعقلانی تلقی کرده درآمیخته است.بنابر آنچه در الملل آمده، این کتاب در حدود سال ۵۲۱ در دوره ای از رونق و شکوفایی فکری نوشته شده است.
روش شناسی کتاب
شهرستانی دیدگاه اصلی هر فرقه را توضیح داده و روش او بیش تر فلسفی و فکری است تا تاریخی.شیوۀ گزارش او از عقاید، غالباً به روش مورخی که به تاریخچۀ اندیشه ها با قید زمان و مکان معین می پردازد، شباهتی ندارد، بلکه در تلقی او این عقاید به منزلۀ پاسخ های ممکن به سؤال هایی است که فیلسوف در قلمرو مابعدالطبیعه از خود می پرسد.بخش هایی از کتاب به طرز مشهودی نامتناسب اند.مثلاً قسمت مربوط به اسلام ۱۳۵ صفحه است، اما بخش یهودیان و مسیحیان از ۱۸ صفحه تجاوز نمی کند.بخش دوم که دربارۀ فیلسوفان است ۱۸۰ صفحه است و نزدیک به نیمی از آن به ابن سینا اختصاص دارد، اما بخش راجع به ادیان هند از ۱۵ صفحه فراتر نمی رود.
قرابت شهرستانی به سنت شیعه
...