الفهرست

[ویکی فقه] الفهرست (طوسی). «فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول (للطوسی) (ط- الحدیثة)»، اثر محمد بن حسن طوسی، معروف به شیخ طوسی، به زبان عربی است که زندگی نامه مختصر تعداد زیادی از شخصیت های شیعی و معرفی آثار علمی برخی از آنها را در بر گرفته است.
شیخ، انگیزه خود را برای نگارش این اثر، در ابتدای کتاب، با این مضمون بیان کرده است: چون که دیدم فهرستی جامع و کامل از نام دانشمندان شیعه و اسامی کتاب های آنها وجود ندارد، به تالیف این فهرست ترغیب شدم، با اینکه بزرگانی از شیعه، به فهرست نگاری روی آورده بودند، اما کارهای آنها ناظر به بخشی از آثار و برخی از شخصیت ها بود.این کتاب، در بین کتب رجالی جایگاه ویژه ای دارد و دانشمندان شیعه و اهل سنت برای آن اعتبار ویژه ای قائلند.شیخ طوسی، از مبرزترین عالمانی است که با تدوین روش مند فهرستی درباره دانشمندان و آثار علمی شیعه، گام بلندی برای معرفی چهره منطقی و علمی تشیع برداشت؛ منظور این نیست که فهرست شیخ طوسی، اولین فهرست بوده، زیرا نظراتی هست که فهرست نویسی و تهیه صورتی از آثار علمی گذشتگان یا معاصران، پیش از شیخ نیز، در بین شیعیان و اهل سنت وجود داشته است (شیخ، خود، در مقدمه، به این نکته توجه داده و می نویسد: جمعی از بزرگان طایفه و اصحاب ما به فهرست نگاری از کتاب های اصحاب ما پرداخته اند. آقای رامیار، چند کار فهرست نگاری پیش از شیخ را، مانند فهرست ابن عبدون و فهرست ابن غضائری یاد می کند.) ، بلکه مراد این است که فهرست شیخ طوسی یکی از اساسی ترین و مهم ترین فهارس شیعه و مشتمل بر اکثر اطلاعات مربوط به علمای شیعه تا پایان سده ششم قمری است و یکی از کارنامه های علمی شیعه تا حدود اواخر همین سده به شمار می آید.شیخ، با تالیف این فهرست، تاثیر بسزایی در فهرست نگاری و رشد شخصیت شناسی و کتاب شناسی اسلامی نهاد. پس از او، چندین فهرست، تالیف و عرضه شد، مانند فهرست نجاشی، معالم العلماء و فهرست شیخ منتجب الدین.
ساختار کتاب
فهرست شیخ، متشکل از سه بخش است:۱. بخش مربوط به کسانی که اسم اصلی آنان معلوم بوده است (این بخش، بر اساس حروف الفبا که اولش همزه و آخرش یاء است، تنظیم شده است)؛۲. بخش مربوط به کسانی که به کنیه معروف بوده اند و شیخ، نام آنها را نیافته است؛۳. بخش مربوط به کسانی که با قبیله یا شهر یا لقبشان شناخته شده اند و اسم و کنیه آنها معلوم نیست.در مجموع زندگی نامه ۹۱۲ شخصیت و دو هزار عنوان کتاب، معرفی شده است.
گزارش محتوا
اطلاعاتی که در ذیل هر شخصیت آورده شده، عبارتند از:۱. اسم همراه با نسب و پس از آن، کنیه، لقب و دیگر مشخصات مربوط به تمایز وی، مانند محل سکونت؛۲. بحث های رجالی، مانند جرح و تعدیل و... ؛۳. مشاغل و تخصص علمی؛۴. معرفی آثار علمی؛سلسله سند گزارش و اطلاعات و روایات.شیخ، در مورد شخصیت هایی که همه این اطلاعات درباره آنها وجود نداشته، به آنچه موجود بوده اکتفا نموده است.آل بحر العلوم، معتقد است که شیخ، در صدد معرفی شخصیت های امامی (دوازده امامی) و کتب آنها بوده مگر در مواردی که ضرورت، ایجاب می کرده از غیر امامی نیز یاد کند، بنابراین، اصل در فهرست، امامیه بودن است، مگر خود شیخ تذکر به غیر امامی بودن داده باشد.در فهرست، ۵ نفر از زیدیه و ۱۰ نفر از ا هل سنت، به دلیل تالیف اثری در باره مناقب اهل بیت (علیه السّلام)، مورد توجه شیخ قرار گرفته اند؛ مثلا احمد بن محمد بن سعید همدانی زیدی، معروف به ابن عقدة را معرفی کرده است، اما همراه با اعتذار؛ عبارت شیخ، این گونه است: کان زیدیا جارودیا و علی ذلک مات و انما ذکرناه فی جملة اصحابنا لکثرة روایته عنهم و خلطته بهم و تصنیفه لهم.فهرست شیخ، ترکیبی از کتاب نامه و زندگی نامه است، به همین دلیل برخی از پژوهش گران فهرست شیخ را هم در زمره کتاب های رجالی و هم جزو منابع کتاب شناسی برشمرده اند.
ترتیب های کتاب
...

[ویکی نور] الفهرست (طوسی). الفهرست تألیف شیخ الطائفة، ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی (385 - 460 هجری)، از بزرگان شیعه در قرن پنجم هجری.
بیان اسامی مصنفین شیعه و کتابهایی که در عالم تشیع نوشته شده و سند شیخ طوسی به آنها.
فهرست نویسی را می توان یکی از بخشهای علم رجال به حساب آورد؛ چرا که معمولا بیشترین حجم کتابهای ذکر شده در فهرستها را کتب روایی تشکیل می دهد و سند مؤلف کتاب به آنها در کنار نام هر یک ذکر می شود.
از میان پنج کتاب اصلی رجال سه کتاب، موضوعشان رجال و دو کتاب دیگر در موضوع فهرست می باشند.
و دو کتاب فهرست عبارتند از:
البته این پنج کتاب اولین کتابهای نوشته شده در این فن نیستند؛ بلکه اولین متن های موجود در زمان ما می باشند و الا چندین عنوان کتاب دیگر در قرنهای اول و دوم و سوم هجری تألیف شده که متن هیچیک به دست ما نرسیده است.

[ویکی فقه] الفهرست (منتجب الدین رازی). نام کامل کتاب « فهرست أسماء علماء الشیعة و مصنفیهم» اثر شیخ منتجب الدین، علی بن عبید الله بن حسن بن بابویه قمی ، از بزرگان شیعه در قرن ششم هجری( ولادت، ۵۰۴- وفات، بعد از ۶۰۰ هجری) است.
شیخ منتجب الدین از اولاد برادر شیخ صدوق و معروف به شیخ حسکا است. شیخ صدوق و برادرش به دعای امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف متولد شدند. زمانی که ابن بابویه، پدر شیخ صدوق، به عراق سفر نمود با حسین بن روح ، نایب خاص امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ملاقات نمود و پس از آن نامه ها و مکاتباتی بین آنان انجام می شد. شیخ منتجب الدین بیشتر عمر خویش را در« ری » گذراند و خیلی کم به مسافرت می رفت; با این حال به اعتراف معاصرینش، در آن عصر کمتر کسی از نظر جمع آوری و حفظ احادیث و کثرت اساتید به مقام شیخ منتجب الدین می رسد.او عالمی بزرگوار و شیعه ای مخلص برای اهل بیت پیامبر صلی الله علیهم اجمعین بود.
موضوع کتاب
فهرست اسامی علمای شیعه و کتابهای آنان.
انگیزه نگارش
شیخ منتجب الدین کتاب حاضر را به امر« عز الدین یحیی بن ابی الفضل »، نقیب قم نوشته است.( عز الدین در سال ۵۹۲ هجری به دست سلطان علاء الدین خوارزمشاه به شهادت رسید.) شیخ انگیزه خود را چنین بیان می کند که: چون شیخ طوسی علیه الرحمة کتابی در اسماء علماء و کتب آنان نگاشته بود و پس از او کسی این کار را دنبال نکرده بود، من اسامی معاصرین شیخ طوسی و متأخرین از او تا زمان خودم را جمع نمودم و در کتابی گرد آوردم. بنابراین، کتاب حاضر شامل اسامی مؤلفین و علمای شیعه از عصر شیخ طوسی است تا عصر مؤلف که شامل بیش از یک قرن می شود( شیخ طوسی متوفای ۴۶۰ هجری است و منتجب الدین متوفای بعد از ۶۰۰ هجری) .
روایت کتاب
...

[ویکی نور] الفهرست (منتجب الدین). فهرست أسماء علماء الشیعة و مصنفیهم یا «فهرست» اثر شیخ منتجب الدین، علی بن عبید الله بن حسن بن بابویه قمی، از بزرگان شیعه در قرن ششم هجری (ولادت، 504 - وفات، بعد از 600 هجری) در موضوع رجال و حاوی فهرست اسامی علمای شیعه و کتابهای آنان می باشد.
شیخ منتجب الدین کتاب حاضر را به امر «عز الدین یحیی بن ابی الفضل»، نقیب قم نوشته است.(عز الدین در سال 592 هجری به دست سلطان علاء الدین خوارزمشاه به شهادت رسید.)
شیخ انگیزه خود را چنین بیان می کند که: چون شیخ طوسی علیه الرحمة کتابی در اسماء علماء و کتب آنان نگاشته بود و پس از او کسی این کار را دنبال نکرده بود، من اسامی معاصرین شیخ طوسی و متأخرین از او تا زمان خودم را جمع نمودم و در کتابی گرد آوردم.
بنابراین، کتاب حاضر شامل اسامی مؤلفین و علمای شیعه از عصر شیخ طوسی است تا عصر مؤلف که شامل بیش از یک قرن می شود (شیخ طوسی متوفای 460 هجری است و منتجب الدین متوفای بعد از 600 هجری)
کتاب شریف الفهرست توسط شاگرد او، برهان الدین محمد بن محمد حمدانی قزوینی، مؤلف کتاب حصص البراهین روایت گردیده.
حمدانی کتاب استاد را در تاریخ 613 هجری از نسخه ای که به خط مؤلف بوده استنساخ کرده است.

[ویکی نور] الفهرست(ابهام زدایی). الفهرست نام کتاب از چند نویسنده است: