توسکا

توسکا، توسه یا رازدار (رزدار) (نام علمی: Alnus) نام یک سرده از درخت ها و درختچه های جنگلی از خانوادهٔ توسکایان است. این درختان از نوع گیاهان خزان کننده است و به وسیلهٔ باد گرده افشانی می کند. در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نام های توسکای ییلاقی (سردسیر) و توسکای قشلاقی (گرمسیر) در ایران رشد می کنند که عمر آن ها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آن ها در ۵۰ سالگی قطع می شود. توسکا درختی رطوبت پسند به شمار می رود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب آب بسیار زیادی است و در زمین های مرطوب یا باتلاقی دارای رشدی سریع می باشد.
توسکای خاکستری Alnus incana
توسکای دریایی Alnus maritima
توسکای ژاپنی Alnus japonica
توسکای سبز Alnus viridis
توسکای سفید Alnus rhombifolia
توسکای سیاه Alnus glutinosa
توسکای قرمز Alnus rubra
توسکای مکزیکی Alnus jorullensis
توسکای ییلاقی Alnus subcordata
Alnus acuminata
Alnus cordata
Alnus cremastogyne
Alnus elliptica
Alnus fallacina
Alnus fauriei
Alnus ferdinandi-coburgii
Alnus firma
Alnus formosana
Alnus glutipes
Alnus hakkodensis
Alnus hanedae
Alnus henryi
Alnus hirsuta
Alnus hosoii
Alnus lanata
Alnus mairei
Alnus mandshurica
Alnus matsumurae
Alnus maximowiczii
Alnus mayrii
Alnus nepalensis
Alnus nitida
Alnus oblongifolia
Alnus orientalis
Alnus paniculata
Alnus peculiaris
Alnus pendula
Alnus pubescens
Alnus serrulata
Alnus serrulatoides
Alnus sieboldiana
Alnus suginoi
Alnus trabeculosa
Alnus vermicularis
در فرهنگ دهخدا، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شده است. این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ می شود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در گیلان و لاهیجان «توسه» (در لاهیجان سیاه توسه و سفیدتوسه)، در رودسر «توسا» و در گرگان و مازندران «توسکا» (در نور: تسکا) است. در مناطقی مانند آستارا، طالش و طالقان این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد که «دار» در زبان های این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز)
توسکا بومی قارهٔ اروپا و جزایر بریتانی است. محل رشد توسکا معمولاً در مناطق پرآب، مانند حاشیهٔ رودخانه ها و سواحل، و همچنین حاشیهٔ جنگل هاست و داخل جنگل به ندرت رشد می کند. این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آن ها از ژاپن به سمت آسیای شرقی و شمال هیمالیا و سپس درون اروپا و شمال آفریقا ادامه دارد. در قارهٔ آمریکا نیز از شمال قاره و بخش شرقی کانادا، آنتاریو به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی آمریکای جنوبی و رشته کوه آند و نیز در شیلی پراکنده اند.
این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگل های مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد می کند.

توسْکا (alder)
توسْکا
گروهی از درخت ها و درختچه۱ های تک پایه، متعلق به تیرۀ۲ غان۳. عمدتاً در بخش های خنک نیمکرۀ شمالی یافت می شوند و دارای برگ هایی دندانه دار و گل آذین هایی دم گربه ای۴ اند. (جنس۵ توسکا (Alnus)، متعلق به تیرۀ غان). گل های سبز یا سبز مایل به قرمز آن ها قبل از ظاهرشدن برگ ها، یعنی در اواخر زمستان، ظاهر می شوند. توسکای قشلاقی (Alnus glutinosa) با گونۀ غان خویشاوند است و در رویشگاه های مرطوب اروپا و آسیای شمالی یافت می شود. این گونه در جنگل های ساحلی دریای خزر نیز می روید و به آن سیاه توسکا یا سیاه توسه می گویند. دیگر گونۀ توسکا در ایران توسکای ییلاقی (A. subcordata) است که گاه در جنگل های شمال ایران تا ارتفاع ۲هزار متری از سطح دریا رشد می کند. حدود ۳۰ گونه توسکا در نیمکرۀ شمالی و امریکای جنوبی می روید. دورگۀ جدید حاصل از دو گونۀ۶ قارچ۷ خویشاوند سیب زمینی آفت زده، سبب از بین رفتن هزاران توسکای قارۀ اروپا می شود. چوب توسکاها ارزش صنعتی فراوانی دارد و از آن برای ساختن در و پنجره، مبل، و اثاث منزل استفاده می کنند. پوست درخت توسکا از نظر دارویی قابض و مقوی، و برگ آن دارای اثر معرّق و مدر، کرم کش، و خشک کنندۀ ترشحات غدد شیری است.
shrubfamilybirchcatkingenusspeciesfungus