بدخشان

مختصات: ۳۷°۵۴′۰″ شمالی ۷۲°۱۰′۰″ شرقی / ۳۷٫۹۰۰۰۰°شمالی ۷۲٫۱۶۶۶۷°شرقی / 37.90000; 72.16667
ولایت بدخشان
ولایت خودمختار کوهستان بدخشان
بَدَخشان سرزمینی شامل پاره ای از شمال خاوری افغانستان و جنوب خاوری تاجیکستان می باشد.بدخشان در سروده های شاعران فارسی زبان به کیفیت «لعل» خویش معروف بوده.
اکثریت ساکنان این منطقه را «تاجیکان» تشکیل داده و به زبان فارسی حرف می زنند. در «بدخشان» تاجیکستان زبان های دیگری به نام زبان های «پامیری» از خانواده زبان های خراسانی هنوز زنده هستند، و مردم به آن ها تکلم می کنند.
«بدخشان» دارای کوه های بلند و رودخانه های خروشان و دره های سرسبز و جنگل است و از محصولات کشاورزی آن می توان به گندم، جو، ذرت و ارزن و میوه های درختی هم چون گردو، توت، زردآلو و سیب اشاره کرد. هم اینک به سبب فقر فزایندهٔ مردمان این سرزمین و کمبود انرژی و نبود برق، بسیاری از درختان کهن سال هم چون درختان گردو و توت برای تولید گرما قطع شده اند.

بدخشان (ابهام زدایی). بدخشان ممکن از به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:
بدخشان سرزمینی شامل پاره ای از شمال خاوری افغانستان و جنوب خاوری تاجیکستان
ولایت مختار کوهستان بدخشان واقع در جنوب شرق تاجیکستان
ولایت بدخشان (افغانستان) واقع در شمال شرق افغانستان

بَدَخْشان
بَدَخْشان
(یا: بذخشان) منطقه ای قدیمی در دو سوی آمودریا. امروزه بخشی از آن در افغانستان و بخشی دیگر در تاجیکستان واقع شده است. بدخشان از دیرباز از مراکز تجمع اقوام ایرانی بوده و مهاجران کمتری را پذیرفته است.
آثار باستانی به دست آمده از منطقه نشان می دهد که بدخشان از تمدنی باشکوه برخوردار بوده و نقش مهمی در پیوند تمدن های مشرق داشته است. نام بدخشان نخستین بار در منابع چینی مربوط به قرون ۱ و ۲ ق/۷ و ۸ م آمده و در آن ها بدخشان جزئی از طخارستان معرفی شده است. از تاریخ تسلط اعراب بر این منطقه و ورود اسلام اطلاع دقیقی در دست نیست، اما آنچه مسلم است این است که بدخشان همواره در طول تاریخ خود از استقلال نسبی برخوردار بوده است. در زمان سلطان مسعود غزنوی، تحت حکومت غزنویان بود. در قرن ۵ ق، ناصرخسرو مذهب اسماعیلی را در منطقه رواج داد. در قرن ۶ ق تحت حکومت غوریان قرار گرفت. در اوایل قرن ۷ ق، مغول ها به بدخشان حمله کردند، اما این منطقه از حملات آن ها آسیب جدی ندید و توانست استقلال خود را حفظ کند. بدخشان مدتی نیز در قلمرو تیموریان بود و سپس به تصرّف ازبکان درآمد. در ۱۲۹۰ ق/۱۸۷۳، افغانستان بدخشان را به خاک خود ضمیمه کرد. نفوذ روسیه در آسیای مرکزی بدخشان را نیز تحت الشعاع قرار داد تا آن که در ۱۸۷۶ منطقۀ بدخشان به دو بخش تقسیم شد.بدخشان افغانستان. از نظر جغرافیایی منطقه ای کوهستانی در فلات پامیر است. ناحیۀ مهم واخان (وَخّان) نیز در همین منطقه است. رود آمودریا از شمال آن می گذرد و قسمتی از آن مرز بین افغانستان و تاجیکستان را تشکیل می دهد. زبان اصلی منطقه فارسی و گروهی از آنان شیعۀ اسماعیلی اند. بدخشان افغانستان دارای معادن لعل و لاجورد و گوگرد است و گندم و جو تولید می کند. شهر فیض آباد مرکز آن است.
بدخشان تاجیکستان. با عنوان ایالت خودمختار گورنو بدخشان یا بدخشان کوهستانی در شرق تاجیکستان جای گرفته و شهر خوروق مرکز آن است. در بخش های غربی این ایالت کشاورزی و در بخش غربی آن دامداری رواج دارد و دارای معادن سنگ طلا، نمک خوراکی، میکا، و زغال سنگ است. زبان اغلب مردم این منطقه نیز فارسی و مذهب غالب آن ها اسماعیلی است. بدخشان همواه نقش مهمی در ادبیات فارسی داشته است و شاعرانی همچون موجی بدخشانی، ابتری بدخشی، دردی بدخشانی، و ملاشاه بدخشانی از این منطقه برخاسته اند. مقبره ناصرخسرو نیز در این مکان قرار دارد.

[ویکی فقه] بَدَخْشان ، سرزمینی کوهستانی در فلات پامیر که بخشی از آن در خاک افغانستان ، و بخشی دیگر استان خودگردان بدخشان تابع جمهوری تاجیکستان است . نام آن در طول تاریخ به صورت بذخشان و بلخشان نیز ضبط شده است .
بدخشان در عین اینکه سرزمینی کوهستانی به شمار می رود، زمینهای قابل کشت نیز دارد و از گذشته های دور، کشاورزی بخش مهمی از اقتصاد این سرزمین را تشکیل می داده است . بخش دیگری از زمینه های اقتصادی بدخشان ، معادن سنگهای قیمتی به خصوص لعل و سنگ لاجورد است که بدخشان در طول تاریخ بدان شهره بوده است . این منطقه در شرق با استان سین کیانگ چین همجوار است و همواره به عنوان محوری ارتباطی میان خراسان و ماوراءالنهر با تبت و چین ، اهمیت داشته است . منطقه بدخشان به گواهی آثار باستانی ِ به دست آمده ، در دوره مفرغ از تمدنی پر رونق برخوردار بوده ، و ظاهراً در دوران باستان ، نقش مهمی در پیوند تمدنهای شرق ایفا کرده است .
تاریخ سیاسی
تاریخ بدخشان در دوره هخامنشی و پس از آن ، به ویژه در آگاهیهای مربوط به تاریخ باختر۱ قابل پی جویی است . برخی چون توماشک برآنند که «استان کوهستانی » که یونانیان از آن یاد کرده اند، ظاهراً بدخشان بوده است در دوره ساسانی ، بدخشان از مراکز تمدن هپتالی ، و به قولی شهر بدخشان تختگاه آنان بود. برخی از محققان چون انوکی بر آن بودند که بدخشان خاستگاه اصلی هپتالیان بوده است
← اهمیت بدخشان برای جهان اسلام
از نظر قوم شناختی ، بخش مهمی از بدخشان را فارسی زبانانی تشکیل می دهند که تاجیک خوانده می شوند. مناطق دور از دسترس بدخشان ، همچنین جایگاه زندگی برخی از اقوام ایرانی با شهرت محلی «غَلچه » به خصوص در پامیر غربی است که زبانهای بومی خود را از گذشته های دور حفظ کرده ، و بدین ترتیب ، موزه ای از زبانهایی ایرانی را در منطقه پامیر شکل داده اند. از جمله اینها باید به سخن گویان زبانهای گروه شُغنان - روشانی شامل شُغنی ، روشانی ، خوفی ، برتنگی ، ارشری و سریکلی ، و زبانهای پراکنده دیگر چون اشکشمی ، یازغلامی ، سنگلیچی ، وخی ، ارموری ، سجنی و منجی اشاره کرد که برخی مشترکاً در دو بخش بدخشان ، و برخی اختصاصاً در بدخشان افغانستان یا استان خودگردان بدخشان رواج دارند (ه د، پامیر، گویشها). به هر تقدیر زبان مشترک میان تمام بدخشانیان زبان فارسی (تاجیکی ) است . بدخشان در طول تاریخ کمتر پذیرای اقوام مهاجر بوده است مسأله روابط بین قومی در بدخشان و نیز ساختارهای سنتی اجتماعی - سیاسی در بدخشان ، در دهه های اخیر، توجه محققان را به خود جلب کرده است .
← مذهب تاجیکان بدخشان
...