مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد به شیوه یک ایوان در دل کویر می باشد و در طی حدود ۱۰۰ سال و سه دوره بنا شده است.پایه های اصلی مسجد را ساسانیان و بنای فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری دانسته اند.بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد را متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری دانسته اند.این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربه فرد، شهرت دارد.نمای داخلی از گنبد مسجد   سردر اصلی مسجد جامع یزد   کاشی کاری و مقرنس سردر اصلی مسجد   ایوان و گنبدخانه مسجد جامع یزد   محراب مسجد جامع یزد   ورودی ایوان مسجد جامع یزد   سردر غربی مسجد جامع یزد   سردر اصلی با ارتفاع۴۷ متر   نمایی از حیاط و سکوی مهتابی   نمایی از نقش زیر گنبد   نمایی از خطوط کوفی سقف ایوان     تزئینات کاشی کاری روی سر در ورودی   کاشی کاری     برج ساعت مسجد جامع یزد
مختصات: ۳۱°۵۴′۵″ شمالی ۵۴°۲۲′۷″ شرقی / ۳۱٫۹۰۱۳۹°شمالی ۵۴٫۳۶۸۶۱°شرقی / 31.90139; 54.36861
سبک معماری این بنا به شیوه آذری است.
مسجد جامع کبیر یزد، یکی از شاهکارهای تاریخی ایران بوده که در هر گوشه و کنار آن، یادگارهایی از دوران گوناگون برجای مانده است. تاریخچه و ساخت مسجد جامع از دوران پیش از اسلام آغاز شده و پایان کار آن به دهه اخیر برمیگردد.این مسجد یکی از زیباترین مساجد دورهٔ تیموری است که از نظر کاشی کاری، سَردَر رفیع، منارهها و کتیبهٔ آن در عداد زیباترین شاهکارهای معماری قرن نهم هجری قمری می باشد. ارتفاع مناره های ۴۸متراست و گرچه ساختمان اصلی مسجد را به قبل از دورة تیموری نسبت می دهند ولی ساختمان فعلی بر طبق کتیبه های موجود نشان می دهد که در دورهٔ تیموری بنا گردیده است. کتیبه های مسجد یکی به خطّ کوفی آجری و دیگری به خطّ ثلث سفید بر روی کاشی لاجوردی است. در متن کتیبه سَردَرْ، نام شاهرخ تیموری و سلطان جهانشاه و تاریخ ۸۶۱ هجری قمری خوانده می شود.دردوران پیش از اسلام درمکان کنونی مسجد جامع، احتمالاً آتشکده ساسانی برپابوده که تا دوران پس از اسلام نیز دوام داشته است.بنای کنونی مسجد با وسعتی حدود ۱۰٬۰۰۰ مترمربّع مشتمل بر سَردَر ورودی و جلوخان، صحن وسیع، رواقهای جانبی صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستانهای طرفین آن، شبستان بزرگ ستون دار، کتابخانه، تزیینات غنیّ و زیبا و کتیبه ها و سنگ نوشته های تاریخی و غیر تاریخی است. خاورشناسی به نام ماکسیم سیرو اعتقاد دارد نخستین مسجدی که به جای آتشکده، به نام مسجد عتیق شکل گرفته، مربوط به سده های اولیه اسلام است.

[ویکی شیعه] مسجد جامع یزد بنایی تاریخی است با بیش از ۹۰۰ سال قدمت و از نظر معماری از سازه های مورد توجه مورخین و دانشمندان علوم معماری به شمار می رود. این بنا در متون تاریخی با نام های مسجد جمعه شهرستان، مسجد جامع عتیق، مسجد جمعه قدیم «درده» و مسجد جامع نو ذکر شده است. معماری این بنا به سبک آذری است. از نظر جغرافیایی؛ این مکان وسط شهر قدیم، داخل حصار واقع شده بوده و در یزد کنونی در ضلع غربی خیابان امام خمینی، انتهای خیابان مسجد جامع، محله دروازه شاهی واقع است. ساختمان اولیه مسجد جامع کبیر یزد، قرن ششم هجری آغاز گردیده، بانی اولیه آن علاء الدوله کالنجار از دودمان آل بویه بوده و پس از ویرانی، در سال ۷۲۴ سید رکن الدین نظام الحسینی مسجد جامع کنونی را بنا نهاده است. مساحت بنا ۹۸۰۰ متر و شامل یک ایوان بلند، گنبدخانه، دو شبستان تابستانه در طرفین آن، دو گرم خانه در ضلع شرقی و غربی و یک صحن بزرگ مستطیل شکل است. در تزیینات و نوع معماری مسجد جامع یزد از نمادهای شیعی، مانند شمسه‎های دوازده‎پر و ستاره استفاده بسیار شده است.
بانی اولیه مسجد علاءالدوله کالنجار از دودمان آل بویه و حاکم یزد در زمان ملک‎شاه سلجوقی است. وی مردی مذهبی و باعقیده توصیف شده که در سال ۵۰۴ق به یزد آمد و در ۵۲۷ در این شهر وفات یافت. آثار ساختمانی او ویران شده است. پس از او در سال ۷۲۴ق سید رکن الدین نظام الحسینی در سمت قبله بنای علاءالدوله یا همان مسجد جامع عتیق، در زمینی وسیع مسجد جامع کنونی را با ساختمانی مجلل بنا کرد. رکن الدین در حالی‎که ساختمان گنبد و ایوان ناتمام بود در سال ۷۳۲ ق درگذشت و پس از او شرف الدین علی یزدی، از مشاهیر یزد در دوره تیموری، بنابر وصیت سید رکن‎الدین گنبد و ایوان را به اتمام رساند. پس از این نیز در زمان امیر تیمور و در سال ۷۷۷ گنبد و ایوان کاشی‎کاری گردید. در زمان پسر امیر تیمور، خواجه جلال الدین محمود خوارزمی، کتیبه ای به خط نسخ به دست بهاء الدین هزار اسب که از خوش‎نویسان مشهور زمان خود بوده، سوره فتح را گرد گنبد و ایوان افزود؛ این کتیبه ناتمام ماند و در سال ۸۱۹ به دست شاه نظام کرمانی و در زمان شاهرخ میرزا اتمام یافت. در همین دوره به دستور شاه نظام، اسامی دوازده امام بر کتیبه ایوان نقش شد، و القاب شاهرخ بر کتیبه سردر مدخل بزرگ با کاشی منقوش شد.
در طول سالیان بعدی تا سال ۱۳۲۴ش تغییرات بسیاری در بنا و تزیینات مسجد جامع توسط افراد مختلفی واقع شده است که مهم‎ترین آن‎ها به این ترتیب است: