مسجد جامع

مسجد جامع، در معماری دوره اسلامی ایران، به مسجدی گفته می شده که در هر شهر برای اجتماع مردم توسط حاکمان تأسیس می شده و نمازهای گروهی مهم مانند نماز جمعه و نماز عید در آن اقامه می شده است و به همین علت در مقیاس بزرگ تر ساخته شده است.
گردهم آیی: از کاربردهای اصلی مسجد جامع گرد هم آوردن ساکنان یک شهر برای ارتباط با حاکمان بوده است. بر خلاف سایر مسجدها، مسجد جامع تنها محل برگزاری نمازهای روزانه نبوده بلکه بیشتر جایی برای اطلاع رسانی حاکمان به مردم بوده است.
نماز جمعه: بنابر فقه اسلامی، هر شهر معمولاً تنها یک مکان برای برگزاری نمازجمعه دارد و از همین روی مسجدهای جامع که دارای فضای بزرگ تر بوده اند جایگاه برپایی نماز جمعه هم بوده اند.
نماز عید: نمازهای دو عید بزرگ مسلمانان یعنی نماز عید فطر و نماز عید قربان در مسجدهای جامع برپا می شده است.
مسجد جامع عبادتگاه مسلمانان، مکان گردهمایی های سیاسی، اجتماعی و آموزشی آن ها و مرکزی برای برگزاری مراسم های مذهبی است. جامع در لغت به معنای پیوستن اجزا و گرد آمدن است. ترکیب دو واژهٔ مسجد و جامع به صورت «المسجد الجامع» یعنی مسجدی که برای برگزاری نماز و به ویژه نماز جمعه در نظر گرفته شده است و اما «مسجد الجامع» را می توان مانند: امر و یوم در نظر گرفت. مسجد جامع در مرکز شهر و در واقع در بخش های اصلی بنا می شود و نباید آن را با مصلی، مسجد کبیر و مسجد اعظم یکی دانست. در واقع مکان روبازی است که در خارج از شهر ساخته می شود و نمازهای عید قربان و فطر در آن برگزار می شود. مسجد جامع به این خاطر به این نام خوانده می شود که محل برپایی نمازهای جمعه بوده و بزرگی و وسعت آن هیچ دخلی در نامش نداشته. در گذشته مساجدی بود که نمازهای جمعه در آن برپا نمی شد اما بزرگی و عظمت خاص خود را داشت که به همین خاطر این مساجد پس از مسجد جامع در درجهٔ دوم قرار می گرفتند.پیش از ظهور اسلام، اعراب عربستان برای مذاکرات قبیله ای، گرد آمدن قبایل، رئیسان و مناسبات دیگر در مکانی به نام سَقیفه گرد می آمدند و در مکه به آن «دارالنُدوه» می گفتند اما پس از ظهور اسلام، محمد مسجدی را پایه گذاری کرد که «مسجد النبی» نام گرفت و پس از ورود نو مسلمانان به شهر و افزایش جمعیت، محمد اجازه داد مساجد دیگری هم در شهر ساخته شود. پس مسجد النبی، مقر رئیس حکومت و مسجد اصلی بود و دیگر مساجد برای عبادت و تعلیم انتخاب شده بودند. احتمال دارد واژهٔ مسجد جماعت برای اولین بار توسط عمر به کار برده شده باشد چرا که روایتی از وی نقل شده که نماز جماعت و مستحبی بر حج عمره و مستحبی برتری دارد و در دوران علی بن ابی طالب نیز به مسجد کوفه، مسجد جامع می گفتند و از علی بن ابی طالب هم روایتی است که اعتکاف باید در مسجد جامع برگزار شود؛ پس احتمالاً از همان دوران خلفای راشد برای مسجد اصلی شهر این نام را برگزیدند. در فتوحات اولیهٔ، مساجد را بسیار کوچک و به همان شیوهٔ مسجد النبی می ساختند؛ در واقع آن ها معتقد بودند هیچ چیز مثل مسجد نمی تواند وحدت مسلمانان را حفظ کند. مساجد اولیه با سقفی به وسیلهٔ حصیر و چوب پوشانده می شد و دیواری گلی آن را در بر می گرفت. به مرور زمان و با گسترش شهرها، مساجد تغییر شکل دادند. معماران ایرانی از خشت و آجر برای ساخت دیوارها و سقف استفاده کردند؛ به مرور زمان ایوان ها، طاق های چشمه ای، جرزها، ستون ها و… اضافه شد.
در ایران به مسجد جامع، مسجد جمعه و مسجد آدینه هم گفته می شود. می توان گفت که تمام شهرهای ایران، مسجدی با نام مسجد جامع دارند.
از مساجد جامع شهرهای ایران می توان به مسجد جامع ابرکوه و مسجد جامع کبیر یزد به لحاظ منحصر به فرد بودن معماری و مسجد جمعه اصفهان به لحاظ سابقه تاریخی (آتشکده زرتشتیان)و منحصر به فرد بودن معماری و مسجد جامع خورموج به لحاظ قدمت و برگزاری انواع مراسم مذهبی و کثرت حضور مسلمانان و عزاداران در مراسم اشاره نمود.

مسجد جامع (ابهام زدایی). مسجد جامع٬ به بزرگترین مسجد شهر یا مساجد بزرگ گفته می شود. از جمله مساجد جامع مشهور که معمولاً ارزش تاریخی و معماری نیز دارند:
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع بندر عباس
مسجد جامع هرات
مسجد جامع تبریز
مسجد جامع قبله
مسجد جامع بروجرد
مسجد جامع نیشابور
مسجد جامع اسیر
مسجد جامع قزوین
مسجد جامع قدیمان
مسجد جامع کاشمر
مسجد جامع شی آن
مسجد جامع شوشتر
مسجد جامع کبیر نی ریز
مسجد جامع زنجان
مسجد جامع تون
مسجد جامع قروه
مسجد جامع خرمشهر
مسجد جامع عتیق
مسجد جامع دلگشا
مسجد جامع سمنان
مسجد جامع دامغان
مسجد جامع مرند
مسجد جامع سنندج
مسجد جامع گرگان
مسجد جامع لار
مسجد جامع گراش
مسجد جامع بستک
مسجد جامع قدیمی بستک
مسجد جامع یزد
مسجد جامع لاهیجان
مسجد جامع خسروشاه
مسجدجامع قشم (جزیره قشم)
مسجد جامع ساوه
مسجد جامع ورامین

مسجد جامع (گیرنه). مسجد جامع (گیرنه) (به ترکی آذربایجانی: Cümə məscidi Girnə) مسجدی می باشد که، در پیکره «ایلان داغ»، روی تپه ای در روستای «کیرنا» شهرستان «جولفا» بنا شده است. فقط خرابه های مسجد تا به حال به جای مانده است.
برخی از کارشناسان بر این باورند که این ساختمان آرامگاهی بوده است که در بدو بامش با گنبدی چادرمانند پوشانیده شده بود؛ ولی با توجه به اندازه و طرحش نمی شود این بنا را آرامگاه خواند. هرگز آرامگاهی به این اندازه در آذربایجان ساخته نشده است. تمامی ویژگی های این اثر، شباهت های فراوانی را با آثاری واقع در آذربایجان که در دوران سلجوقیان بنا شده اند، دارا می باشد.
با وجود اینکه کتیبه ای راجع به تاریخ ساخت این مسجد تا تاکون باقی نمانده است، ولی با توجه به سبک و سیاق معماری و وجود شباهت های زیادی با آثار ساخته شده در عهد سلجوقیان می توان مسجد گیرنه را به قرن ۱۲ نسبت داد.

مسجد جامع (مسجد دارالاحسان). مسجد جامع (مسجد دارالاحسان) مربوط به دوره قاجار است و در سنندج، خیابان امام خمینی، بالاتر از سه راه جببی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۳۲۷/۱۲/۰۲ با شمارهٔ ثبت ۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
فهرست آثار ملی ایران
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

مسجد جامع (اردستان). مسجد جامع (اَردِستان)
مسجد جامع
بنیان اولیۀ این مسجد از آثار اواخر قرن ۲ تا نیمۀ اول قرن ۴ق است. برخی عمر بن عبدالعزیز آل ابی دُلَف را بانی آن دانسته اند. این مسجد شبستان هایی در پیرامون حیاط را دربر می گیرد؛ شبستان جنوبی متقدم، و شبستان شرقی متأخر بر سایر شبستان هاست. در قرن ۶ق، در جنوب مسجد گنبدخانه ای ساختند، و سپس شبستان جنوبی را به ایوان جلو گنبدخانه تبدیل کردند. در کتیبه های ۵۵۳ و ۵۵۵ق، که به ترتیب در گنبدخانه، و ایوان جنوبی مسجد قرار دارند، آمده است که این اقدامات به دستور ابوطاهر حسین بن غالی صورت گرفته اند. در مراحل بعد، ایوان شمالی مسجد در ۹۴۶ق، ایوان شرقی در پایان قرن ۱۱ق، و ایوان غربی در اوایل قرن ۱۲ق، احداث شد. منارۀ مسجد را از ساختمان مسجد اولیه، و یا از زمان احداث گنبد و ایوان جنوبی دانسته اند.

---

---

---

---

---

[ویکی فقه] جامع(مسجد)، پرستشگاه باشکوه مسلمانان که معمولاً در بخشهای اصلی شهرها بنا می شود و مرکز اجتماع مردم در آیینهای عبادی، به ویژه نماز جمعه، و نیز گردهماییهای سیاسی، اجتماعی و تعلیمی است.
جامع، اسم فاعل از جمع، به معنای پیوستن اجزا به یکدیگر و گردآوردن است.
کلمه جامع در قرآن
در قرآن واژه جامع به مثابه اسمی از اسامی حق تعالی به کار رفته است.کلمه جامع در قرآن تنها یک بار به معنای لغوی (در ترکیب «امرٍ جامعٍ») به کار رفته است. در این آیه توضیح داده شده که مؤمنان واقعی، که برای کار مهمی نزد پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم گرد آمده اند، نباید بی اجازه حضرت، ایشان را ترک کنند.
ترکیب واژه مسجد و جامع
ترکیب واژه جامع با مسجد به صورتِ وصفی «المسجد الجامع» و اضافی «مسجد الجامع» در متون عربی آمده است. در شکل اول، مقصود مسجدی است که مردم را برای ادای نماز، به ویژه نماز جمعه، گرد آورده است و در شکل دوم، می توان برای کلمه جامع موصوفی، مانند «امر»، «وقت» یا «یوم»، در تقدیر گرفت. که ترکیب «مسجدالجامع» را نادرست دانسته است. کلمه جُمعه نیز، که پیوند معنایی نزدیکی با جامع دارد، از آن روی جمعه نامیده شده است که مسلمانان برای نماز این روز اجتماع ویژه ای برپا می کنند و ازاینرو مسجد جامع را مسجد جمعه نیز گویند.
← تعابیر نختلف جامع
...

[ویکی شیعه] مسجد جامع، مسجدی است که معمولا مسلمانان در بخش اصلی شهرها بنا می کنند و مرکز آیین های عبادی به ویژه نماز جمعه و همچنین گردهمایی های سیاسی اجتماعی و آموزشی آنان به شمار می رود. بر پایه روایات، مسجد جامع نسبت به دیگر مساجد، از قداست و فضیلت بیشتری برخوردار است. از این رو نماز و عبادت در آن ثواب و انجام برخی کارها در آن، مجازات شدیدتری دارد. برخی از فقیهان شیعه علاوه بر مساجد اربعه، اعتکاف را فقط در مسجد جامع جایز دانسته و قائل به جواز آن در غیر مساجد جامع نیستند.
جامع به معنای پیوستن اجزاء به یکدیگر و گردآوردن است. در متون عربی دو ترکیب وصفی (المسجد الجامع) و اضافی (مسجد الجامع) به کار رفته است. برخی از لغت شناسان مانند فراهیدی تعبیر مسجد الجامع را نادرست دانسته اند. در ترکیب وصفی، منظور از مسجد جامع، مسجدی است که مردم را برای کاری مانند ادای نماز، به ویژه نماز جمعه گرد می آورد. اما در ترکیب اضافی از آن رو مسجد جامع را به این نام خوانده اند که مسلمان در زمانی خاص (مثلا در روز جمعه) یا برای کاری در آن اجتماع می کنند.
همچنین برای اشاره به مسجد جامع از تعابیر جامع، مسجد جماعت، مسجد اعظم، مسجد آدینه و مسجد جمعه نیز استفاده می شد. البته مسجد جامع غیر از مصلی(مکانی در حاشیه شهرها برای اقامه نماز عیدین)، مسجد کبیر و مسجد اعظم بود.

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
مسجد جامع پرستشگاه باشکوه مسلمانان که معمولاً در بخشهای اصلی شهرها بنا می شود و مرکز اجتماع مردم در آیین های عبادی به ویژه نماز جمعه و نیز گردهمایی های سیاسی، اجتماعی و تعلیمی است.
جامع، اسم فاعل از جمع به معنای پیوستن اجزا به یکدیگر و گردآوردن است.
در قرآن واژه جامع به مثابه اسمی از اسامی حق تعالی بکار رفته است. کلمة جامع در قرآن تنها یک بار به معنای لغوی (در ترکیب «امرٍ جامعٍ») بکار رفته است.
در این آیه توضیح داده شده که مؤمنان واقعی که برای کار مهمی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گرد آمده اند، نباید بی اجازة حضرت، ایشان را ترک کنند.
ترکیب واژة جامع با مسجد به صورتِ وصفی «المسجد الجامع» و اضافی «مسجد الجامع» در متون عربی آمده است. در شکل اول، مقصود مسجدی است که مردم را برای ادای نماز به ویژه نماز جمعه گرد آورده است و در شکل دوم می توان برای کلمة جامع موصوفی مانند «امر»، «وقت» یا «یوم» در تقدیر گرفت. که ترکیب «مسجدالجامع» را نادرست دانسته است. کلمة جُمعه نیز که پیوند معنایی نزدیکی با جامع دارد، از آن روی جمعه نامیده شده است که مسلمانان برای نماز این روز اجتماع ویژه ای برپا می کنند و ازاین رو مسجد جامع را مسجد جمعه نیز گویند.
جامع صورت ساده شده مسجد جامع و جمع آن «جوامع»، فراوان بکار رفته است. تعابیر دیگری نیز بکار برده شده مانند «مسجد جماعت» در روایات و گزارش های سده دوم هجری و «مسجد اعظم» که گاه به جای مسجد جامع آمده است . «مسجد آدینه» نیز در زبان فارسی از روزگاری دور کاربرد داشته است.
مسجد جامع را نباید با «مصلّا»، «مسجد کبیر» و «مسجد اعظم» درآمیخت. مصلّا مکان وسیع و روبازی بوده که در حاشیة شهرها، ظاهراً فقط برای برگزاری نمازهای عیدفطر و قربان آماده می شده است و پیشینه آن به زمان زندگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه بازمی گردد. مساجد جامع با مساجد بزرگ یا کبیر در شهرها نیز تفاوت داشتند؛ مساجد جامع به سبب برپایی نماز جمعه بدین نام خوانده می شدند نه به سبب وسعت و بزرگی. از سوی دیگر، مساجد بزرگی در شهرها بود که نماز جمعه در آنها اقامه نمی شد؛ از این رو گاه میان این دو نوع مسجد فرق گذاشته شده و فضیلت مساجد بزرگ در مرتبه بعد از فضیلت جوامع قرار گرفته است.