میرزامحمد رفیع معروف به رفیع خان و متخلص به باذل، از امرا و پارسی گویان شبه قاره هند در قرون یازدهم و دوازدهم بود.
انشای باذل، نمونة نثر فارسی اوست که میرعلیرضا حسینی سبزواری و جعفر سیّاح در بیاض مشترک خود (تألیف ۱۰۸۷ـ۱۰۸۹ در برهانپور) آورده اند. نسخة خطّی این بیاض در موزه ملی پاکستان، کراچی به شمارة ۲۶۶ـ۱۹۶۳، N. M. موجود است
اعتقادیه، منظومه ای در پانزده بند در حمد خدا و نعت رسول اکرم، صلّی اللّه علیه وآله وسلّم، که در آن بیاض (ص ۴۹۳ ـ ۴۹۸) نقل شده است
دیوان باذل که به گفتة ایمان (متوفی ۱۲۲۶) پر از اشعار دلپذیر بوده است (ص ۱۱۰). آنچه در فهرس المخطوطات الفارسیه، (ج ۲، ص ۷۲)، به عنوان کلیات باذل مشهدی آمده است، با کلیات میرزامحمد رفیع سودای شاهجهان آبادی (۱۱۲۵ـ۱۱۹۵) مطابقت دارد (رجوع کنید به سودای شاهجهان آبادی، ج ۲، ص ۳).
حمله حیدری، معروفترین اثر او، حماسه ای دینی است در سیره محمد و خلفای راشدین تا پایان خلافت عثمان بن عفان که به تقلید شاهنامه فردوسی به بحر متقارب سروده شده است. این اثر، روایت منظوم معارج النبوة فی مدارج الفتوة تألیف معین الدین فراهی در ۹۰۷ است و مفاد بسیاری از احادیث نبوی در آن مندرج است. تعداد ابیات آن را از ۲۸٬۰۰۰ تا ۹۰٬۰۰۰ ذکر کرده اند؛ اما قولِ صاحبِ کلمات الشعرا، که آن را در حدود ۴۰٬۰۰۰ می داند، مقبول تر است زیرا این تذکره در زمان حیات باذل (ح ۱۱۱۵)، تألیف شده است و تا آن زمان هنوز تکمله ای برای حمله حیدری سروده نشده بود. تاریخ دقیق آغاز و اتمام سرودن این منظومه مشخص نیست. اته (ج ۱، ش ۹۰۰)، به استناد قول ویلهلم پرچ (فهرست برلین، ص ۵۳۴) می نویسد که باذل پنجاه سال به سرودن آن مشغول بوده و کار او در ۱۱۱۹ به پایان رسیده است. اما باید در نظر داشت که پیش از آن، مؤلف کتاب کلمات الشعرا به این مثنوی هم طوری اشاره کرده که گویی تا آن زمان به اتمام رسیده بوده است (سرخوش، ص ۱۰ ـ ۱۱). وقتی که آرزو شاهجهان آبادی در حدود ۱۱۱۶ باذل را در گوالیار دید، او مشغول سرودن این مثنوی بود (مجمع النفائس). این مثنوی در قلمرو زبان فارسی، به ویژه در جامعه شیعیان، بسیار شایع بوده و در امام باره (حسینیه) های هندوستان به عنوان کتاب روضه خوانده می شده است (صبا، ص ۳۲۴، ذیل ترجمة میرزاآقاجان زائر لکهنوی که از احفاد باذل و در زمرة کتابخوانان و روضه خوانان لکهنو بود و حملة حیدری را خوب می خواند). کثرت نسخ خطّی آن در کتابخانه های جهان نیز مؤید رواج آن است. حملة حیدری سه بار در هندوستان و یک بار در ایران چاپ شده است. علی ابراهیم خان خلیل (متوفی ۱۲۰۸) در خلاصة الکلام، که تذکرة مثنویات است، گزیدة آن را آورده است. دو مثنوی دیگر نیز با همین عنوان و در همین موضوع، یکی سرودة ملاّ بمان علی راجی کرمانی (متوفی ۱۲۳۷ـ۱۲۴۱) و دیگری ازگل احمد، چاپ شده است (مشار، ج ۲، ص ۱۸۲۱ـ۱۸۲۲).
او خود را از احفاد خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوان جوینی می دانست. پدرش میرزا محمود مشهدی به روزگار شاهجهان از مشهد به هندوستان رفت و در حکومت شاهجهان به مقاماتی دست یافت. محله های محمود پورهدر شهرهای اورنگ آباد و برهانپور به نام اوست و قبرش نیز در محمود پوره برهانپور واقع است. عموی باذل، میرزا محمد طاهر ملقب به وزیرخان (متوفی ۱۰۸۳)، نیز در همان عهد به هند رفت و در ایام شاهزادگی اورنگ زیب عالمگیر مقرّبِ او بوده است. بعداً عالمگیر او را به ترتیب به صوبه داری برهانپور و اکبرآباد و مالوه منصوب کرد. عموی دیگر باذل، میرزا جعفر سروقد، در مشهد مدرسه داشت؛ اما سه پسر او، نورالدین محمدخان (متوفی ۱۱۲۶) و فخرالدین محمدخان (متوفی ۱۱۳۹) و کفایت خان، به هند رفتند و به خدمات دیوانی پرداختند.
باذل در شاهجهان آباد (دهلی کنونی) زاده شد. نخست نزد شاهزاده معزالدین، فرزند عالمگیر، به شغل دیوانی پرداخت. سپس از سوی عالمگیر، حاکم بانْس بَریلی و بعد مأمور حراست قلعه گوالیار شد، اما پس از وفات عالمگیر (۱۱۱۸) از خدمت عزل شده و در دهلی عزلت اختیار کرد و در ۱۱۲۳ در همانجا درگذشت. او مردی بود متصف با فضایل اخلاقی که به برآوردن نیاز مردم اهتمام داشت. شهرتش بیشتر به سبب شاعری و سرودن حمله حیدری است.
باذل با ناصر علی سرهندی (متوفی ۱۱۰۸)، شاعر نامدار آن روزگار، مصاحبت داشت. اما سرهندی او را در مجلس خود استهزا کرد. سراج الدین علی خان آرزو شاهجهان آبادی (۱۰۹۹ـ۱۱۶۹) نیز در هفده سالگی در گوالیار با او ملاقات کرده است. باذل غزل و مثنوی می سرود و غزلهایش در تذکره هایی که شرح حال او را آورده اند نقل شده است.
انشای باذل، نمونة نثر فارسی اوست که میرعلیرضا حسینی سبزواری و جعفر سیّاح در بیاض مشترک خود (تألیف ۱۰۸۷ـ۱۰۸۹ در برهانپور) آورده اند. نسخة خطّی این بیاض در موزه ملی پاکستان، کراچی به شمارة ۲۶۶ـ۱۹۶۳، N. M. موجود است
اعتقادیه، منظومه ای در پانزده بند در حمد خدا و نعت رسول اکرم، صلّی اللّه علیه وآله وسلّم، که در آن بیاض (ص ۴۹۳ ـ ۴۹۸) نقل شده است
دیوان باذل که به گفتة ایمان (متوفی ۱۲۲۶) پر از اشعار دلپذیر بوده است (ص ۱۱۰). آنچه در فهرس المخطوطات الفارسیه، (ج ۲، ص ۷۲)، به عنوان کلیات باذل مشهدی آمده است، با کلیات میرزامحمد رفیع سودای شاهجهان آبادی (۱۱۲۵ـ۱۱۹۵) مطابقت دارد (رجوع کنید به سودای شاهجهان آبادی، ج ۲، ص ۳).
حمله حیدری، معروفترین اثر او، حماسه ای دینی است در سیره محمد و خلفای راشدین تا پایان خلافت عثمان بن عفان که به تقلید شاهنامه فردوسی به بحر متقارب سروده شده است. این اثر، روایت منظوم معارج النبوة فی مدارج الفتوة تألیف معین الدین فراهی در ۹۰۷ است و مفاد بسیاری از احادیث نبوی در آن مندرج است. تعداد ابیات آن را از ۲۸٬۰۰۰ تا ۹۰٬۰۰۰ ذکر کرده اند؛ اما قولِ صاحبِ کلمات الشعرا، که آن را در حدود ۴۰٬۰۰۰ می داند، مقبول تر است زیرا این تذکره در زمان حیات باذل (ح ۱۱۱۵)، تألیف شده است و تا آن زمان هنوز تکمله ای برای حمله حیدری سروده نشده بود. تاریخ دقیق آغاز و اتمام سرودن این منظومه مشخص نیست. اته (ج ۱، ش ۹۰۰)، به استناد قول ویلهلم پرچ (فهرست برلین، ص ۵۳۴) می نویسد که باذل پنجاه سال به سرودن آن مشغول بوده و کار او در ۱۱۱۹ به پایان رسیده است. اما باید در نظر داشت که پیش از آن، مؤلف کتاب کلمات الشعرا به این مثنوی هم طوری اشاره کرده که گویی تا آن زمان به اتمام رسیده بوده است (سرخوش، ص ۱۰ ـ ۱۱). وقتی که آرزو شاهجهان آبادی در حدود ۱۱۱۶ باذل را در گوالیار دید، او مشغول سرودن این مثنوی بود (مجمع النفائس). این مثنوی در قلمرو زبان فارسی، به ویژه در جامعه شیعیان، بسیار شایع بوده و در امام باره (حسینیه) های هندوستان به عنوان کتاب روضه خوانده می شده است (صبا، ص ۳۲۴، ذیل ترجمة میرزاآقاجان زائر لکهنوی که از احفاد باذل و در زمرة کتابخوانان و روضه خوانان لکهنو بود و حملة حیدری را خوب می خواند). کثرت نسخ خطّی آن در کتابخانه های جهان نیز مؤید رواج آن است. حملة حیدری سه بار در هندوستان و یک بار در ایران چاپ شده است. علی ابراهیم خان خلیل (متوفی ۱۲۰۸) در خلاصة الکلام، که تذکرة مثنویات است، گزیدة آن را آورده است. دو مثنوی دیگر نیز با همین عنوان و در همین موضوع، یکی سرودة ملاّ بمان علی راجی کرمانی (متوفی ۱۲۳۷ـ۱۲۴۱) و دیگری ازگل احمد، چاپ شده است (مشار، ج ۲، ص ۱۸۲۱ـ۱۸۲۲).
او خود را از احفاد خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوان جوینی می دانست. پدرش میرزا محمود مشهدی به روزگار شاهجهان از مشهد به هندوستان رفت و در حکومت شاهجهان به مقاماتی دست یافت. محله های محمود پورهدر شهرهای اورنگ آباد و برهانپور به نام اوست و قبرش نیز در محمود پوره برهانپور واقع است. عموی باذل، میرزا محمد طاهر ملقب به وزیرخان (متوفی ۱۰۸۳)، نیز در همان عهد به هند رفت و در ایام شاهزادگی اورنگ زیب عالمگیر مقرّبِ او بوده است. بعداً عالمگیر او را به ترتیب به صوبه داری برهانپور و اکبرآباد و مالوه منصوب کرد. عموی دیگر باذل، میرزا جعفر سروقد، در مشهد مدرسه داشت؛ اما سه پسر او، نورالدین محمدخان (متوفی ۱۱۲۶) و فخرالدین محمدخان (متوفی ۱۱۳۹) و کفایت خان، به هند رفتند و به خدمات دیوانی پرداختند.
باذل در شاهجهان آباد (دهلی کنونی) زاده شد. نخست نزد شاهزاده معزالدین، فرزند عالمگیر، به شغل دیوانی پرداخت. سپس از سوی عالمگیر، حاکم بانْس بَریلی و بعد مأمور حراست قلعه گوالیار شد، اما پس از وفات عالمگیر (۱۱۱۸) از خدمت عزل شده و در دهلی عزلت اختیار کرد و در ۱۱۲۳ در همانجا درگذشت. او مردی بود متصف با فضایل اخلاقی که به برآوردن نیاز مردم اهتمام داشت. شهرتش بیشتر به سبب شاعری و سرودن حمله حیدری است.
باذل با ناصر علی سرهندی (متوفی ۱۱۰۸)، شاعر نامدار آن روزگار، مصاحبت داشت. اما سرهندی او را در مجلس خود استهزا کرد. سراج الدین علی خان آرزو شاهجهان آبادی (۱۰۹۹ـ۱۱۶۹) نیز در هفده سالگی در گوالیار با او ملاقات کرده است. باذل غزل و مثنوی می سرود و غزلهایش در تذکره هایی که شرح حال او را آورده اند نقل شده است.
wiki: باذل مشهدی