حسن بن ابی الحسن دیلمی

[ویکی فقه] ابومحمد، حسن بن ابی الحسن بن محمد دیلمی از علمای قرن هشتم هجری است. به اعتراف جمیع بزرگانی که نامی از دیلمی برده اند، او از بزرگان اصحاب امامیه در علوم مختلف، خصوصا فقه و حدیث و عرفان است.
تاریخ ولادت ابو محمد، حسن بن ابی الحسن دیلمی دقیقا مشخص نشده، اما به طور حتم، از علمای قرن هشتم هجری است. بعضی نام او را چنین گفته اند: حسن بن ابی الحسن بن محمد دیلمی، که محمد نام جد آن بزرگوار است. بعضی دیگر گفته اند: حسن بن ابی الحسن، محمد دیلمی که محمد را نام پدر او دانسته اند و کنیه اش را ابوالحسن. صاحبان تراجم و علمای رجال پیرامون این مسئله بسیار بحث و مناظره کرده اند. اما گذشته از تمام بحث ها نظریه صحیح این است که: «محمد» نام جد آن بزرگوار است نه پدر او و صحیح این است: حسن بن ابی الحسن بن محمد دیلمی. دلیل ما بر این مدعا آن است که مصنف در کتاب شریف اعلام الدین، می فرماید: «یقول العبد الفقیر الی رحمة الله و عفوه، الحسن بن علی بن محمد بن الدیلمی تغمده الله برحمته و مسامحته و غفرانه، جامع هذا المجموع...» از این عبارت به وضوح پیدا است که نام او حسن، نام پدر او علی، و نام جد او محمد است و کنیه ابوالحسن کنیه رایج برای نام علی است نه محمد.
مقام علمی
برای درک مقام علمی هر کس، باید نظری به کلمات بزرگان معاصر و متاخر از او انداخت و دید که آنها چگونه شخص مورد نظر را معرفی کرده اند. با نگاهی اجمالی به کلمات بزرگان پیرامون دیلمی صفاتی همچون: عارف، عالم، محدث، کامل، وجه من کبار اصحابنا فی الفقه و الحدیث و العرفان و المغازی و السیر و... را در وصف او می بینیم. از حیث اعتماد و وثاقت هم، همین بس که علامه مجلسی رحمه الله کتاب شریف اعلام الدین و ارشاد القلوب را از آن بزرگوار در بحار الانوار نقل کرده. صاحب وسائل الشیعه نیز، بسیار از کتابهای او نقل می کند و این به خاطر اعتماد بزرگان به وثاقت او و مقام علمی و تقوای آن بزرگ مرد عرصه علم و تقوا است. پس به اعتراف جمیع بزرگانی که نامی از دیلمی برده اند، او از بزرگان اصحاب امامیه در علوم مختلف، خصوصا فقه و حدیث و عرفان است.
طبقه
در مورد طبقه حسن بن علی دیلمی نیز، مانند سال ولادت او اختلاف فراوانی است به طوری که بعضی او را از علمای قرن پنجم دانسته اند و بعضی تا قرن نهم را ذکر کرده اند. با قطع نظر از تمام اقوال که در کتب تراجم به صورت مبسوط ذکر شده، نتیجه ای که در چند جمله خلاصه، به عنوان نظر نهایی می توان قبول کرد آن است که: با توجه به نقل دیلمی از ورام بن ابی فراس، متوفای ۶۰۵ هجری، در جلد اول کتاب؛ و نقل او از کتاب شریف الالفین علامه حلی ، متوفای ۷۲۶ هجری، در جلد دوم کتاب ارشاد القلوب؛ روشن می شود که حسن بن علی دیلمی متاخر از آن دو بزرگوار است. همچنین ابن فهد حلی متوفای ۸۴۱ هجری در «عدة الداعی» از دیلمی مطلب نقل می کند. از این توضیحات نتیجه می گیریم که: دوران زندگی حسن بن ابی الحسن دیلمی قطعا بین سال های ۷۲۶ تا قبل از ۸۴۱ بوده است (البته ممکن است چند سال تفاوت وجود داشته باشد). با این بیان، نیازی به بحث های طولانی ذکر شده در کتب تراجم و رجال وجود ندارد.
تالیفات
...