پیشکوه

پیشکوه، نام تاریخی مناطقی است در غرب ایران که برابر با استان لرستان امروزی است. بین استان لرستان و استان ایلام رشته کوه کبیرکوه قرار دارد، لرستان را پیشکوه و ایلام را پشتکوه می نامیدند. در قرن سیزدهم قمری از منطقه پشتکوه نام برده شده است. لرهای پیشکوه عمدتا به زبان های لری خرم آبادی و لکی سخن می گویند.لرستان فیلی در منابع به دو قسمت عمده پشتکوه و پیشکوه تقسیم شده است. لرستان پیشکوه شامل استان امروزی لرستان می شود در حالی که منظور از پشتکوه استان ایلام است. سعیدیان به نقل از ودیعی در صفحه ۱۰۶۹ دایرة المعارف خود زبان غالب مردم پیشکوه را لکی و زبان غالب مردم پشتکوه را ملکی معرفی کرده است. ظاهراً کلمه ملکی از نام ایل ملکشاهی از ایلات پشتکوه گرفته شده است.
لرستان به معنی سکونتگاه مردم لر واژه ای است که به سرزمین های لرنشین اطلاق می گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. با این توضیح می توان حدود لرستان را از شمال خرم آباد تا دشت ارژن در استان فارس در ایران و از شمال از استان همدان، تا سواحل خلیج فارس به صورت حدودی تعیین کرد. گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای بختیاری، لرهای کهگیلویه و لرهای بویراحمدی را هم شامل می شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نام گذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد. این منطقه نیز در حکومت قاجاریان به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد. امروزه لرستان نام یکی از استان های غربی ایران است. در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده است.

[ویکی فقه] پیشْکوه، ناحیـه ای کوهستانـی در خاور رشته کوه های زاگرس، در باختر ایران که تقریباً با استان کنونی لرستان مطابقت می کند.
در دورۀ مغول، سرزمین هایی که طوایف لر در آن می زیستند، به دو بخش لر بزرگ و لر کوچک تقسیم می شد. در دورۀ صفویه، لر بزرگ، بختیاری و کهگیلویه و لر کوچک نیز پس از سدۀ ۱۰ق/۱۶م لرستان نامیده شد. لرستان خود در سدۀ ۱۳ق/ ۱۹م به دو بخش پیشکوه و پشتکوه تقسیم گردید. کبیر (کَور، کَبار، کَبَر) کوه (یکی از شاخه های طولانی رشته کوه زاگرس و نامی ترین کوه لرستان) در مرز میان این دو بخش واقع است و به عبارت دیگر، شرق کبیر کوه را پیشکوه می نامند. هریسن موقعیت پیشکوه را در شمال شرق کبیرکوه دانسته، و مؤلف رسالۀ تحقیقات سرحدیه نیز، این منطقه را واقع در شمال شرق کوهِ کبار نوشته و افزوده است که پیشکوه سرزمین های آن سوی کوه مذکور است که مشرف بر درونِ کشور ایران است. پیشکوه از راه گذرگاه ها و دره های سخت گذر به پشتکوه مربوط می شود. شماری از نویسندگان، رود سیمره را که به همراه کبیر کوه سراسر مرز غربی لرستان را می پیماید، مرز میان پیشکوه و پشتکوه دانسته اند.
مرز پیشکوه و پشتکوه
رود سیمره و شاخه ای از آن به نام کشکان سرزمین های پشتکوه را آبیاری می کند. به نوشتۀ ادمندز نام پیشکوه، در میان لرها به ندرت به کار می رود و آن ها این سرزمین را «لرستان» می نامند. همو موقعیت پیشکوه را، میان سیمره در جنوب غربی و رودهای کشکان و خرم آباد در جنوب شرقی می داند. با آن که برخی بر این باورند که پیشکوه را هیچ گاه مرزهای کاملاً روشنی از پشتکوه جدا نمی ساخته است و این دو سرزمین از دیدگاه اقلیمی و جغرافیایی همانندند، ولی بعضی از نویسندگان مرزهایی برای پیشکوه برشمرده اند، چنان که کرزن آن را از شمال به کرمانشاه، از مشرق و جنوب به رود دز و سرزمین بختیاری، و از باختر به رود کرخه محدود می داند.
تقسیمات پیشکوه
از دیدگاهی دیگر، این سرزمین به دو بخشِ پیشکوه شرقی شامل جلگه ها و آبادی های اَلشتر (الیشتر)، خرم آباد، خاوه، چواری و هرسین، و پیشکوه غربی شامل جلگه ها و آبادی های هُلیلان، رودبار، سیمره و سرگناب تا شیروان، تقسیم می شده است. مورتنسن نیز پیشکوه را به دو منطقۀ فرعی تقسیم کرده است: ۱. سرزمینی که در میان رود کشکان و آب دز قرار گرفته است و بالاگریوه نامیده می شود و شامل منطقه ای صعب العبور، مرتفع و کم جمعیت است؛ ۲. سرزمینی واقع در شمال و غرب رودکشکان (بخش شمالی لرستان) که جلگه های پهناور، بارور و پوشیده از گیاه الشتر و کوهدشت، رومشگان، ترهان و هلیلان را در برمی گیرد.
پیشینۀ تاریخی
...