خزرها

خزرها کنفدراسیونی از اقوام کوچ نشین ترک زبان و از جداشدگان از خاقانات غربی ترک بودند که در اواخر سده ششم میلادی در شمال دریای کاسپین و شمال قفقاز یکی از موفق ترین دولت های اروپای شرقی در قرون وسطی را پایه گذاردند. خزرها مردمانی وابسته به اقوام ترکی بودند که از سده ششم تا دهم میلادی در سرزمین از پایین دست رود ولگا، تا کرانه شرقی دریای سیاه و شمال قفقاز حکمرانی می کردند.
آرتور کستلر خزران - ترجمه موحدی ۱۳۶۱
هرچند منشأ نام خزر و سرآغاز تاریخ آنان به خوبی دانسته نیست اما با قطعیت می توان گفت که خزرها در اصل ساکن شمال قفقاز و بخشی از خاقانات ترکی غرب بودند. آن ها در سده ششم میلادی با ایرانیان تماس داشته و در جریان لشکرکشی هراکلیوس امپراتور بیزانس علیه ایران ساسانی وی را یاری رساندند. خزرها در ابتدای سده هفتم از امپراتوری ترکان در شرق خود مستقل شدند اما در میانه های همین قرن اعراب مسلمان تا شمال قفقاز پیشروی کرده و از آن پس تا میانه های قرن هشتم سلسله ای از جنگ ها میان این دو قدرت رخ داد. عرب ها ابتدا خزرها را در سال ۶۶۱ وادار به تسلیم دربند کردند، اما در سال ۶۸۵ خزرها با یورش مجدد تا جنوب قفقاز پیش رفتند. پس از جنگ های متعدد در دهه ۷۲۰ در ارمنستان ناچار به عقب نشینی به شمال قفقاز شدند. با این حال پیروزی های اولیه آن ها اهمیت بسیاری در جلوگیری از گسترش مرزهای شمالی حکومت اعراب به سوی اروپای شرقی داشت. با عقب نشینی خزرها به سمت شمال پایتخت خزرستان از سال ۷۳۷ شهر آتیل در نزدیکی دلتای ولگا شد و آن ها کوه های قفقاز را به عنوان مرز جنوبی خود پذیرفتند.آنها همسایهٔ خلافت عباسی و پادشاهی روم شرقی بودند. این ها مردم ترک زبانی بودند که به صحراگردی و تاخت و تاز در ممالک همجوار اشتغال داشتند و غالباً به طرف وادی رود کورا می آمدند. بنای استحکامات بزرگی چون شهر دربند (یا باب الابواب) در شمال قفقاز در عهد ساسانیان که برای جلوگیری از حملات خزران ساخته شده بود، هنوز پا برجاست.خزرستان یک قلمروی چندقومی بود و جمعیت آن بیشتر از آمیزه ای از ترک تباران، اورالی ها، اسلاوها و مردمان قدیم قفقازی (نیاکان گرجی ها و چچن ها و …) تشکیل شده بود.در سده دهم میلادی میان سالهای ۹۶۵ و ۹۶۹ این کشور بدست اسلاوهای شرقی (روسهای کیف) به نابودی گرایید.
خزرها را می توان تا اندازه ای با هون ها (هونهای زرد) همسان دانست. این تیره کمابیش در سدهٔ ۵ پس از میلاد از بیابان های شرقی آسیا و شمال چین برخاسته و به همراه هون ها به شمال قفقاز و سرزمین ایران آمده اند.به عبارت دیگر این قوم در بین شمال غربی این دریا و دریای سیاه سکونت داشتند. خزرها به همراه دیگر اقوام بیابان گرد شمال قفقاز، در زمان ساسانیان، بارها و بارها به سرزمین ایران می تاختند و پس از حضور کوتاه مدت خود معمولاً به دست سپاه ساسانی از مرزهای ایران بیرون رانده می شدند. این قوم هم‍واره با بیزانس بر ضد ایران هم پیمان بود.خزران در زمان خسرو انوشیروان در سده ششم میلادی از بقایای آن ها به ناحیه شمال قفقاز آمدند و به طور کلی در منطقه بخش وسطا و جنوبی رود ولگا زندگی می کردند. آن ها در سده ششم میلادی با ایرانیان تماس داشته و در جریان لشکرکشی هراکلیوس امپراتور بیزانس علیه ایران ساسانی وی را یاری رساندند.
خاقانات خزرها از اتحاد قبایل گوناگون تشکیل شده بود و در اوج قدرت خود (سده نهم میلادی) شامل غرب قزاقستان کنونی، جنوب روسیه، شرق اوکراین و بخش بزرگی از قفقاز (شامل داغستان، آذربایجان و گرجستان و غیره) و شبه جزیره کریمه می شد. خزرها در اکثر موارد متحد امپراتوری بیزانس علیه شاهنشاهی ساسانی بوده اند. آن ها در ایستادگی در برابر حملات اعراب بسیار موفق بودند و به احتمال زیاد مانع یورش اعراب به اروپای شرقی شده اند.

خَزَرْها
رجوع شود به:خزران

[ویکی فقه] خزرها، قبایلی نیمه کوچ نشین با منشأ احتمالا ترکی و پیرو آیین یهود، ساکن مناطق میان دربند تا ساحل ولگا.
آنان از ۳۰ تا ۳۵۴ حکومت قدرتمندی «خاقانات» تشکیل دادند که بر مناطقی وسیع از جنوب روسیه، کریمه، مشرق اوکراین، بخش اعظمی از قفقاز و سواحل غربی و شمال غربی دریای خزر حکومت می کرد. آنها را به ترکی سَبِیر، به فارسی خزران و به عربی الخزر می نامیدند. خزرها در منابع چینی دوران باستان دولگاس «ترک نژاد» خوانده شده اند
مفهوم واژه خزر
درباره مفهوم واژه خزر نظر واحدی وجود ندارد. برخی آن را به معنای صحراگرد یا کوچ نشین و برگرفته از ریشه ترکی گَز «گردیدن، گردش کردن» دانسته اند و برخی دیگر واژه مجاری هوسار و روسی قزاق، به معنای سواره نظام، را مشتق از کلمه خزر ذکر کرده اند. خزرها را همچون دیگر ترکان از نسل یافث بن نوح دانسته اند، اما شباهتی به ترکان ندارند. گروهی از ایشان با موهایی سیاه قراخزر نام گرفته اند و دسته دیگر، پوستی روشن و سفید دارند.
پیشینه خزرها
زمان دقیق مهاجرت خزران به شمال قفقاز روشن نیست. موسی خورنی از حضور خزرها در سده دوم میلادی یاد کرده، اما دانلپ این نظر را به سبب نداشتن سند تاریخی رد کرده است. کستلر به نقل از پریسکوس، مورخ روم شرقی سده پنجم میلادی، خزرها را از جمله اقوام تابع هونها و متحد آن ها در برابر روم شرقی دانسته است. او همچنین با استناد به مطالب زکریا رهتور، تاریخ نگار سریانی سده ششم میلادی، از حضور خزرها در این زمان یاد کرده است.
حکومت ترکان غربی
...