حرم امام رضا

مختصات: ۳۶°۱۷′۱۶٫۵۹″ شمالی ۵۹°۳۶′۵۶٫۴۴″ شرقی / ۳۶٫۲۸۷۹۴۱۷°شمالی ۵۹٫۶۱۵۶۷۷۸°شرقی / 36.2879417; 59.6156778
هارون الرشید (خلیفهٔ عباسی)
شیخ طبرسی (از فقهای شیعه قرن ۶ ه‍. ق)
الله وردی خان (سپهسالار امپراتوری صفوی، حاکم ایالت فارس امپراتوری صفوی، بانی ۳۳ پل اصفهان و مدرسهٔ خان شیراز)
شیخ بهایی (دانشمند عصر صفوی)
حر عاملی (از فقهای شیعه قرن ۱۱ ه‍. ق)
حسنعلی نخودکی اصفهانی
عباس میرزا نایب السطنه (پسر بزرگ و ولیعهد فتحعلی شاه قاجار متوفی ۱۲۴۹ ه‍. ق)
امیر اسدالله علم (نخست وزیر و وزیر دربار و از رجال دورهٔ پهلوی)
غلامحسین تبریزی (از عالمان شیعه و امام جماعت مسجد گوهرشاد)
محمد تقی جعفری
سید عبدالله شیرازی (مرجع تقلید)
غلامرضا طبسی (خطیب شیعه)
ادیب نیشابوری (شاعر)
غلامرضا قدسی (شاعر)
محمدتقی ادیب نیشابوری (شاعر)
سید عبدالکریم هاشمی نژاد (مجتهد و مبارز انقلاب اسلامی ایران)
سید عزالدین حسینی زنجانی (مرجع تقلید شیعیان)
سید محمدهادی میلانی (مرجع تقلید شیعیان)
محمدتقی آملی (فقیه شیعه)
سید احمد خسروشاهی (فقیه شیعه)
شیخ جعفر مجتهدی (عارف شیعه)
مجتبی قزوینی خراسانی (مجتهد شیعه)
هاشم قزوینی (مدرس و عالم شیعه)
سید رضا کامیاب (نماینده مجلس مشهد)
علی اکبر نهاوندی (نویسنده و عالم شیعه)
علی فلسفی (فقیه و مجتهد شیعه)
محمدتقی شریعتی (فعال سیاسی–مذهبی و پدر علی شریعتی)
عباس واعظ طبسی (تولیت آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۹ خورشیدی تا ۱۳۹۴)
سید حسن طباطبایی قمی (مرجع تقلید)
حسنعلی مروارید (فقیه شیعه)
سید محمدباقر شیرازی
حرمِ امام رضا یا حرم رضوی مدفن علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعیان امامی است. این مکان که در مرکز شهر مشهد در استان خراسان رضوی ایران واقع است، نزد شیعیان امامی به عنوان «حرم» و مکانی مقدس گرامی داشته می شود.
حرم امام رضا مجموعه ای است با کانونِ آرامگاهِ علی بن موسی الرضا که دیگر مسجدها، آرامگاه ها، رواق ها، صحن ها، کتابخانه و موزه ها را دربرمی گیرد. مسجد بالاسر (۴۲۵ ه‍. ق/۱۰۳۳ م) و مسجد جامع گوهرشاد (ساختهٔ ۸۲۱ ه‍. ق/۱۴۱۸ م) از مهم ترین بناهای پیوسته به آن هستند.
دیرینگی کهن ترین بخش های این حرم به دههٔ ۶۱۰ ه‍.ق (دههٔ ۱۲۳۰ م) می رسد. از دورهٔ تیموریان هم زمان با نوسازی بسیاری از بناهای کهن خراسان در طوس، هرات و نیشابور، به این مکان نیز توجه ویژه ای شد. بسیاری از ساختمان های این حرم از دورهٔ صفویان به ویژه روزگار شاه طهماسب صفوی به جا مانده است. وسعت حرم در طول این بازسازی ها از ۱۲ هزار مترمربع در گذشته به مساحت کنونی آن در حدود یک میلیون متر مربع رسیده است که آن را تبدیل به یکی از بزرگترین اماکن مذهبی جهان کرده است.

حرم امام رضا در مرکز شهر مشهد، استان خراسان رضوی، ایران؛ مجموعه ای تاریخی-مذهبی است که دربرگیرندهٔ مدفن علی رضا - امام هشتم شیعیان دوازده امامی - است؛ بزرگترین مسجد جهان در اندازه و در گنجایش، دومین است. پیرامون این مکان که نزد شیعیان به عنوان «حرم» گرامی داشته و مقدس شمرده می شود، دربرگیرندهٔ بناهای گوناگونی است که به تدریج در طول ۱۲ قرن پیرامون آن ساخته شده است و حدود ۲۶۷ هزار و ۷۹ مترمربع مساحت دارد. از بناهای پیوستهٔ برجستهٔ آن مسجد بالاسر (مدفن و ضریح امام رضا) (ساختهٔ ۴۲۵ق/ ۱۰۳۳ م) و مسجد جامع گوهرشاد (ساختهٔ ۸۲۱ ق/ ۱۴۱۸م) است. آستان قدس رضوی (تأسیس:۱۷۹۵م) سازمان اداریِ مدیریت حرم امام رضا و بنیادهای گوناگون وابسته.
• «این بارگاه کیست که از عرش برتر است/ وز نور گنبدش همه عالم منوّر است.» -> خالد نقشبندی
• «... حرم مطهر رضوی قلب ایران است…» -> سید عباس عراقچی
• «... زیارت امام رضا صفایی دیگر دارد.» -> پرویز مظلومی
• «گنبد و بارگاه امام رضا علیه السلام در ایران است و ما ایرانی ها همگی کبوترهای آستان ایشان هستیم. نه اینکه ارادتمان به سایر ائمه تحت الشعاع باشد اما به هر حال کبوتر حرم امام رضا هستیم و ایشان که صدایمان می زنند پر می زنیم.این اتفاق از همان بچگی در ما بوده و مثل خون در رگهایمان جاری است. طوری که حتی اسم ایشان ما را منقلب می کند و این افتخاری است برای ما که کبوتر آستان ایشان هستیم.» -> مازیار فلاحی
• «زیارت امام رضا علیه السلام از زیارت امام حسین علیه السلام بالاتر است، چرا که بسیاری از مسلمانان به زیارت امام حسین علیه السلام می روند ولی فقط شیعیان اثنی عشری به زیارت حضرت امام رضا علیه السلام می آیند.» -> محمدتقی بهجت
• «باید فضایی به وجود آوریم که زائران حضرت ثامن الحجج (ع) بتوانند در آرامش و امنیت خاطر به اعمال معنوی خود بپردازند.» -> محمود احمدی نژاد
• «وجود مرقد مطهر حضرت ثامن الحجج علیه السلام در ایران از افتخارات کشور است و باید هرچه می توانیم در بزرگداشت آن جایگاه رفیع تلاش کنیم..» -> سید علی خامنه ای
• «این مسئله برای هر فردی افتخار است که بتواند روزی خادم حرم امام رضا (ع) شود. من البته تا الان این افتخار را نداشتم و این توفیق نصیب من نشده و امیدوارم روزی بتوانم در حرم امام رضا به زائران خدمت کنم.» -> علی کریمی

[ویکی فقه] درباره سابقه تاریخی حرم مطهر، مورخان و نویسندگان اقوال بسیار نقل کرده اند، برخی از تاریخ نویسان بر این عقیده اند که بقعه مبارکه حضرت رضا علیه السّلام پس از وقایع و حوادث مهم خراسان که در طول قرن ها به وجود آمد، در معرض تحولاتی قرار گرفت و به واسطه تاخت و تاز اقوام مختلف و لشکرکشی ها به سرزمین خراسان، مانند تهاجم های سبکتکین و غزهای ترکمان و مغول ها بارها به کلی ویران و سپس بازسازی گردید.
نویسندگان دیگر بر این نظرند که خرابی های وارده از تهاجم ها به گونه ای نبوده است که بنای بقعه را به کلی ویران کند، بلکه برخی حملات، خرابی هایی در قسمت فوقانی ایجاد کرده اند و به قسمت تحتانی دیوارها آسیبی نرسیده است، پایه های بقعه همان بنای اولیه است که ابتدا شالوده اصلی آن را با گل چینه ساخته اند و به دفعات قسمت هایی از دیوارهای آن مرمت شده و تزیین یافته است.قراین و شواهد نشان می دهد که نظر اخیر بیشتر مقرون به صحت است و نظریه تخریب کامل بقعه منوره دور از واقعیت است، چه اولا در ادوار مختلف گروهی از مورخان و جغرافیدانان و جهانگردان، شخصا مرقد مبارک امام علیه السلام را از نزدیک دیده و توصیف کرده اند. ثانیا، آثار و سبک های گوناگون و فنون معماری و کاشی کاری قرون مختلف مانند آثار معماری غزنویان و سلاجقه و عهد تیموریان در حرم موجود است و در آخر عبارات مکتوب بر کاشی های نفیس و ممتاز بعضا نام بانی و تاریخ های ۵۱۲، ۶۱۲ و ۷۶۱ هجری نوشته شده است.ثالثا، اگر بقعه منوره بکلی ویران شده بود، با توجه به این که اثری از گور هارون برجای نمی ماند، بانیان و ارادتمندان به امام علیه السّلام که پس از آن، اقدام به احداث مجدد بنا نمودند، می توانستند از نظر معماری در ساختن مجدد دیوارها به گونه ای عمل کنند که قبر مطهر امام علیه السّلام در وسط بنای جدید واقع شود. در صورتی که وضع فعلی بقعه منوره چنین نیست و همان گونه است که مامون برای قبر پدرش در سال ۱۹۳ ه. ق در نظر گرفت و ده سال بعد که حضرت به شهادت رسید پیکر مقدس او را در داخل بقعه در قسمت بالاسر هارون به خاک سپردند، در نتیجه خاکسپاری پیکر مطهر حضرت، تنگنایی در محل بقعه و بالای سر مبارک به وجود آمد که تا این اواخر باقی بود و در توسعه اخیر نسبتا وسعت یافت. بنابراین، سوابق و ادله قاطع و قراین موجود در بنا نشان می دهد که حرم و بقعه مبارکه از قدیم ترین بناهای مشهدالرضا است ولی البته گنبد مطهر در طول زمان بر اثر حوادث طبیعی و تهاجم های وحشیانه ویرانی های مکرر دیده است.
عصر غزنویان
به دنبال ترمیم و تزیین اساسی بقعه در عهد دیلمیان، به دستور سبکتکین (۳۸۷ـ۳۶۶) پادشاه غزنوی در قرن چهارم سقف و قسمتی از دیوار بقعه ویران شد و مردمان از زیارت حضرت منع شدند. اما شیعیان مخفیانه به زیارت قبر امام علیه السّلام ادامه دادند، در حالی که تا مدتها همچنان بقعه نیمه ویران باقی بود. تا این که سلطنت به سلطان محمود غزنوی رسید. می گویند او شبی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم و یا به روایتی حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام را در خواب دید که او را مخاطب قرار داده و اشاره به آن گنبد ویران می کند و می فرماید تا کی چنین خواهد بود؟ گفته اند سلطان محمود صبح روز بعد معماری را به حضور طلبید و به طوس فرستاد. بنا به نوشته تاریخ بیهقی در سال ۴۰۰ ه. ق ابوبکر شهمرد بنای بقعه را بار دیگر بر روی بازمانده دیوارهای گلین با آجر می سازد و مناره ای هم بر آن اضافه می کند که این بنا هسته اصلی حرم مطهر را تشکیل می دهد.
عصر سلجوقیان
در این دوره اولین سنگ مزار امام علیه السّلام که متعلق به سال ۵۱۶ ه. ق است به ابعاد ۶• ۳۰• ۴۰ سانتی متر بر روی قبر مطهر نصب شد که کتیبه آن چنین است:«امر بعمارة المشهد الرضوی علی بن موسی علیه السلام. العبد المذنب الفقیر الی رحمته ابوالقاسم احمدبن علی بن احمد العلوی الحسینی تقبل الله منه» این قطعه سنگ امروز در میان دیگر آثار تاریخی در موزه آستان قدس رضوی موجود است.مهمترین واقعه این دوره حمله غزهای ترکمان به حرم مطهر رضوی بود. در سال ۵۴۸ ه. ق ترکان غز به مشهد و ناحیه طوس حمله کردند و همه شهر را به آتش کشیدند و بسیاری از مردم از جمله علما و بزرگان را کشتند. در این جریان به بنای حرم لطمه وارد شد که چند سال بعد شرف الدین ابوطاهر بن سعد بن علی قمی حاکم مرو در عهد سلطان سنجر (۵۵۷ـ۵۱۱ ه. ق) به مرمت آن همت گماشت.
مغولان و حرم مطهر
...