لولوبی

لولوبی (قوم). لولوبیان یا لولویان قومی باستانی در ایران بودند که از حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد در سرزمینی واقع در استان کرمانشاه و قسمتهایی از کردستان و آذربایجان سکونت داشتند و بیش از دو هزار سال در این نواحی زیستند. لولوبیان در اواخر دوران خود دارای حکومت شده و با برخی از همسایگان خود در جنگ بوده اند.کتیبه نارام سین سلطان اکد، پیروز بر لولوبیان   صخره نقش برجسته آنوبانی نی در سرپل ذهاب   مجسمه سر مفرغی، کهن مکشوف از سلماس   گرته ای از سر مفرغی سلماس   سر برنزی منسوب به کوتیان یا لولوبیان سایت مجسمه
بسیار پیش از استقرار مادها، اقوامی با نام کوتیان، لولوبیان، میتانی ها و سپس کاسی ها به ترتیب از شمال به جنوب در نواحی غربی ایران می زیسته اند. این اقوام با هوریان و اکدی ها و سومری ها مراوداتی داشته اند؛ بنابراین لولوبی ها از نخستین گروه قومی بودند که در هزاره چهارم پیش از میلاد در فلات ایران ساکن بودند.
برای نخستین بار، نارام سین نوه سارگون از شاهان اکد، در قرن ۲۳ پیش از میلاد در کتیبه ای از لولوبی ها یاد کرده و شرح پیروزی خود بر آنان را نوشته است. این کتیبه بعدها و در سنوات سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد، توسط شوتروک ناهونته پادشاه مقتدر عیلام، به شوش انتقال یافت و شرحی بر آن افزوده شد.
قبایل لولویی بخش وسیعی از کوه ها و کوهپایه ها را از قسمت علیای دیاله تا دریاچه ارومیه را تحت اشغال خود داشتند. محل تمرکز اصلی لولوبیان در استان کرمانشاه بود. شهرها و کشورهای مهم آن دوران در ایران غربی عبارت بودند از: تاندیم، سوماشتو، آشورو، الامو، کاشو، گوتو و لولوبو (لولوبیان).

(یا: لولوها) از اقوام ساکن در ارتفاعات کردستان و لرستان امروزی و نیز درۀ علیای دیاله در بِینُ النَّهرِین شمالی. اسناد بین النهرینی در هزارۀ سوم پ م از لولوبی نام برده اند؛ این کلمه در زبان اَکَدی، لولوبوم یا لولوپوم و در زبان آشوری لولومه یا لولومو تلفظ می شد. پسوند «بی» در کلمۀ لولوبی نشانۀ جمع در زبان عیلامی است؛ پس لولوبی یعنی لولوها. احتمالاً زبان لولوها با زبان اقوام هورّی قرابت داشته است. دیاکونوف لولوها را اقوام زاگروـ عیلامی می داند که فرهنگ و زبان آنان با عیلامیان خویشاوند بوده است. لولو در زبان هورّی به معنی کوه نشین است و در زبان اورارتویی معنی بیگانه و دشمن و اَهریمَن را دارد. اولین سند تاریخی که از لولوبی خبر می دهد مِسَلّۀ پیروزی نارام سین (۲۲۵۴ـ۲۲۱۸پ م) پادشاه اَکَد است. لولوها در سراسر هزاره های سوم و دوم پیش از میلاد به بین النهرین می تاختند. کتیبه های بابِلی از لشکرکشی انتقام جویانه نَبوکَدنَصر (۱۱۴۶ـ۱۱۲۳پ م) به سرزمین لولوها گزارش داده اند.