تصویری از یک نمومه آزمایشگاهی دستگاه تقطیر:۱: گرمکن(شوف بالن) ۲: بالن تقطیر ۳: برج تقطیر ۴: دماسنج (برای تعیین دمای جوش) ۵: مبرد ۶: ورودی آب سرد ۷: خروجی آب سرد ۸: بالن جمع آوری محصول ۹: ورودی
گاز یا خلاء ۱۰: جمع آوری کننده بخارات ۱۱: تنظیم کننده حرارت ۱۲: تنظیم کننده سرعت همزن ۱۳: صفحه گرمکن ۱۴: حمام روغن یا شن ۱۵: همزن یا سنگ جوش۱۶: حمام آب سرد.]]
تَقطیر(به انگلیسی: Distillation) یکی از مهم ترین و متداول ترین روش های جداسازی است و اساس آن بر توزیع اجزا بین دو فاز مایع و گاز بنیان گذاشته شده است. در واقع تقطیر یکی از متداول ترین راه های جداسازی مواد از یکدیگر به علت تفاوت نقطه جوش می باشد.
تقطیر یک فرایند فیزیکی برای جداسازی اجسام با دمای جوش متفاوت است. برای پی بردن به این که فرایند تقطیر چگونه انجام می گیرد باید به رفتار محلول ها هنگام جوشیدن و متراکم شدن توجه کرد. محلول هایی با نسبت های متفاوت از دو ماده را می گذاریم تا در دمای جوش با بخار خود به تعادل درآیند. سپس ترکیب فاز مایع و فاز بخار را اندازه می گیریم و نمودار تغییر درصد مولی هر یک از فاز مایع و فاز بخار را در دماهای مختلف رسم می کنیم. مختصات y هر نقطه بر روی منحنی نمایانگر دمای جوش محلولی است که ترکیب درصدآن با مختصات x دراین نقطه داده می شود.در آزمایشگاه برای جداسازی مایعات فرار، اغلب از دستگاه تقطیر جزء به جزء استفاده می شود. یک ستون تقطیر یا جداسازی شامل یک استوانه عمودی حاوی دسته ای از بشقابک ها، یا حلقه های فولادی زنگ نزن، گلوله های شیشه ای یا تکه های سرامیک می باشد؛ که این مواد دارای سطح ویژه گسترده ای بوده و تماس خوبی را بین مایع - بخار در طول واحد تقطیر ممکن می سازند. در بالای ستون یک مبرد و در پایین آن یک واحد تبخیر کننده به نام بازجوشان (reboiler) قرار دارد. بالای ستون چون از منبع گرمایش دورتر است سردتر از پایین ستون می باشد و ترکیب درصد مایع و بخار در حال تعادل در بالای ستون با ترکیب درصد مایع و بخار در حال تعادل در پایین ستون می باشد؛ بنابراین در بالای ستون درصد ماده ای که دمای جوش کمتری دارد بیشتراست. در صنعت برای تقطیر در مقیاس تجارتی و جداسازی مخلوط چند ماده از برج تقطیر جزء به جزء مانند آنچه که دراینجا ملاحظه می نمایید استفاده می شود. در هر طبقه از برج از بشقابی حبابی مانند () به کار رفته است. با اجرای مراحل گوناگون تقطیر
نفت خام به فراورده های سودمندی تفکیک می شود؛ و بر مبنای دمای جوش خود از ترازهای مختلف برج خارج می شود.
فرایند تقطیر نوعی روش استخراج اسانس است که قدمت طولانی داشته و در آن، مایع به ترکیباتی که نقطه جوش متفاوت دارند تقسیم می شود. تکنولوژی تقطیر نسبتاً ساده بوده و قابل استفاده در مناطق روستایی نیز می باشد. تقطیر با آب قدیمی ترین و ارزان ترین روش تقطیر است که طراحی و ساخت آن ساده و کم هزینه می باشد. این روش به طور عمومی برای استخراج اسانس از مواد خشک یا پودر شده گیاهی (مانند ادویه های پودر شده، مواد چوبی پودر شده مانند پوست درخت دارچین)، گل هایی مانند گل محمدی و اندام هایی که بسیار سخت و محکم هستند مانند ریشه ها، چوب ها و میوه های فندقه استفاده می شود.به عمل تبخیر و میعان متوالی تقطیر گویند. یعنی در این فرایند مایعات ابتدا به بخار تبدیل شده و پس از فرایندی بخار سرد و به مایع تبدیل می گردد. طی این فرایند بخارات حاصل از گرما تحت تأثیر سرما تبدیل به قطرات مایع می گردد و با جمع آوری این قطرات که از میعانات پشت سرهم حاصل می گردد؛ موادی خالص و مقطر به دست می آید. معمولاً با عمل تقطیر می توان ترکیب مختلف معطر را بدون تغییر از گیاه خارج کرد. اسانس ها معمولاً با عمل تقطیر شامل ترکیبات مختلفی هستند ولی یک یا چند ترکیب عامل اصلی بوی اسانس محسوب می شود.