اورنگ اباد

اورَنْگ ْآباد، شهر و شهرستانى به همین نام در ایالت مهارشترا در فلات دکن در غرب هند. این شهر که در اوایل سدة 17م توسط اورنگ زیب امپراتور مسلمان هند بنا و به نام وی نام گذاری شده است ، در شمال شرقى بمبئى در 19 و 54 عرض شمالى و 75 و 33 طول شرقى در دامنة کوههای آجانتا در شمال و بلاغت در جنوب ، کنار رودخانة قوم ( شعبة کوچکى از رود گداوری ) واقع است و 353 ، 16 کم 2 وسعت دارد. اورنگ آباد در منطقه ای قرار گرفته است که باران در آنجا بیشتر در فصل تابستان مى بارد. میزان باران سالانة آن بین 250 تا 750 میلى متر متغیر است ( ا¸مریکانا، ؛ II/553 بریتانیکا، میکرو، ؛ I/654 کلیر. . . ، ؛ III/230 I/768 , 2 ؛ EIملکم ، . ( II/479 منطقه ای که اورنگ آباد در آن قرار دارد، در اساطیر هند «جنستهانا» نامیده شده است ( دی ، . ( 80
گفتنى است که تاریخ بنای این شهر به سدة 11ق /17م بازمى گردد: پس از حملة مغول به هند، ملک عنبر، وزیر دولت نظام شاهى که دوبار در 1010 و 1012ق /1601 و 1603م نیروی مغول را شکست داده بود III/15 ) , 2 ) ، EIدر 1019ق /1610م شهر «کهرکى » را ساخت و در 1021ق / 1612م پایتخت را به آنجا منتقل کرد ( برجس ، 68 ؛ «تاریخ . . . 1»، . ( I/265 ملک عنبر 25 سال در مقابل نیروی مغول ایستادگى کرد و در 1024ق که سرانجام از لشگر مغول شکست خورد، شهر کهرکى پس از مقاومتى دلیرانه ، به دست مغولان به کلى ویران شد ( توزک . . . ، 178؛ کامگار، 331 - 332؛ لاهوری ، 1/497 - 498؛ نیز نک: I/768 , 2 . ( EI
اورنگ زیب در زمان نیابت سلطنت خود در دکن ، این منطقه را پسندید، شهر را از نو ساخت و اورنگ آباد نامید ( ملکم ، همانجا ) . این شهر در دوران حکومت وی رونق بسیار یافت ، تا حدی که جمعیت آن از 200 هزار نفر تجاوز کرد و به یک مرکز مهم فرهنگى - تجاری بدل گشت . به دستور اورنگ زیب ، دیوارهای بلند و مستحکم دور شهر بنا گردید ( کلیر، همانجا ) و شبکة منزلگاههای کنار جاده ها، به ویژه جادة اورنگ آباد به آگره ، با ساختن سراهایى که کنار آنها بازار، مسجد، حمام و چاه آب وجود داشت ، توسعه یافت ( کخ ، 131 ) . در همین دوران ، اورنگ آباد از نظرمعارف و پژوهشهای فرهنگ اسلامى مقامى برجسته احراز کرد ( دهلى . . . ، . ( 209 - 210 پیشرفت اورنگ آباد به اندازه ای بود که آنجا را دهلى جنوب نامیدند ( براون ، . ( 111
پس از سقوط حکومت مغول در نیمة اول سدة 18م ، اورنگ آباد جزو نظامهای مستقل ، و چندی پایتخت آنجا شد، تا حیدرآباد این مقام را گرفت و اورنگ آباد اهمیت خود را از دست داد. خاندان نظام آصف جاه که در 1136ق /1724م بر دکن مسلط شده بود، تا 1948م بر این منطقه حکومت کرد. در این سال ، ایالت حیدرآباد که اورنگ آباد جزو آن بود، به «ایالت اتحاد هند» ملحق گردید، تا آنکه در 1956م این ایالت بر حسب وابستگیهای زبانى میان ایالتهای مختلف تقسیم گردید و بخشى از آن ، از جمله اورنگ آباد، جزو ایالت مهارشترا شد II/99 ) I/768, , 2 ؛ EIبریتانیکا، ماکرو، . ( II/345
جمعیت این شهر که در 1901م ، 837 ، 36نفر بود ، I/518 ) 1 ) ، EIدر 1981م به حدود 300 هزار نفر بالغ گردید ( کلیر، همانجا ) . شهرستان اورنگ آباد در 1951م حدود 000 ، 180، 1نفر جمعیت داشت I/768 ) , 2 که در 1971 م /1350 ش به مرز 2 میلیون نفر رسید ( بریتانیکا، میکرو، . ( I/654
ساکنان ایالت مهارشترا که اورنگ آباد جزو آن است ، از اختلاط نژادهای بومى و مهاجران تشکیل شده ، و زبان آنها شاخه ای از زبان هند و اروپایى موسوم به «مراتى » است که 90% مردم غرب و مرکز هند به آن تکلم مى کنند. این زبان از زبان فارسى تأثیر بسیار پذیرفته است و با خط دوناگری نوشته مى شود. سایر زبانهای رایج در این منطقه ، گجراتى ، هندی ، سندی ، اردو و جز آنهاست . مسلمانان بیشتر اردو زبان هستند و به خط فارسى و عربى مى نویسند ( همان ، ماکرو، ؛ II/345 «امپراتوری . . . 2»، . ( 629
زمینهای اورنگ آباد، به رغم کمى باران ، برای کاشت پنبه ، ارزن ، بزرک ، گندم و نیشکر مناسب است . تولید ابریشم و محصولات ابریشمى ، به ویژه شال ، زری ، تور و دیبا در این شهر رونق دارد. تولیدات صنعتى به محصولات نخى و روغنهای نباتى محدود است ، اما صنایع دستى و ساخت نقره و طلاجات رواج دارد ( ا¸مریکانا، ؛ II/553 کلیر، ؛ III/230 دیماند، 255 ) .
این شهر از مراکز مهم جهانگردی هند است . وجود معابد و آثار باستانى ، هر ساله جمعیت کثیری را برای دیدن و اجرای مراسم مذهبى ، به این شهر جذب مى کند. مزار همسر اورنگ زیب که به تقلید از تاج محل از مرمر سفید در اواخر سدة 17م ساخته شده ، از بهترین آثار هنری دورة مغول در این شهر به شمار مى رود. خرابة قصر اورنگ زیب و مزار وی در مقبرة شیخ برهان الدین ، و مزار ملک عنبر و آصف جاه ، مؤسس دولت حیدرآباد، و مسجد بنا شده توسط ملک عنبر، از آثار اسلامى باقى مانده در اورنگ آباد است ( شراتو، 150 ؛ فرگسن ، ؛ I/205 «امپراتوری »، 801 ؛ «شاهکارها. . . 3»، . ( 68
دانشمندان و فضلای بسیاری از اورنگ آباد برخاستند، یا در آنجا به کسب علم و دانش پرداختند ( نک: آفتاب اصغر، 402 بب؛ مارشال ، 8, 201 ؛ قریشى ، . ( 330 اورنگ آباد هم اکنون یکى از مراکز مهم ادبیات دکنى به شمار مى رود، چنانکه انجمن مولوی عبدالحق به مدت 25 سال در اورنگ آباد فعالیت داشته ، و علاوه بر انتشار یکى از مهم ترین نشریات ادبى هند، کار مهم تهیة فرهنگ لغات علمى زبان اردو را از 1917 تا 1925م به انجام رسانده است ( احمد، . ( 253 - 254
در اورنگ آباد دانشگاهى به نام مراتهه وادا شامل 6 دانشکده وجود دارد ( بریتانیکا، میکرو، همانجا ) .
مآخذ: آفتاب اصغر، تاریخ نویسى فارسى در هند و پاکستان ، لاهور، 1364ش ؛ توزک جهانگیری ، به کوشش محمدهاشم ، تهران ، 1359ش ؛ دیماند، س . م . ، راهنمای صنایع اسلامى ، ترجمة عبدالله فریار، تهران ، 1365ش ؛ کامگار حسینى ، مآثر جهانگیری ، به کوشش عذرا علوی ، علیگره ، 1978م ؛ کُخ ، ابا، معماری در دورة گورکانیان ، ترجمة حسین سلطان زاده ، تهران ، 1373ش ؛ لاهوری ، عبدا . . .