مختصات: ۳۰°۱۷′۳۲٫۴۵″ شمالی ۵۷°۷′۰٫۴۱″ شرقی / ۳۰٫۲۹۲۳۴۷۲°شمالی ۵۷٫۱۱۶۷۸۰۶°شرقی / 30.2923472; 57.1167806
کرمان
فهرست آثار تاریخی کرمان
گنبد جبلیه، در منتهی الیه شرقی کرمان در نزدیکی دو قبرستان
صاحب الزمان و سید حسین گنبد بزرگ و عجیبی از
سنگ و گچ بنا گردیده که دست تطاول روزگار در تخریب آن کوتاه آمده است. این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد تماماً از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر می رسد. در هشت طرف آن هشت در بعرض ۲متر قرار گرفته که اخیراً برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه ها را با سنگ مسدود کرده اند و فقط یکی را باز گذاشته اند. قسمت بالای گنبد از
آجر ساخته شده است و در داخل گنبد ظاهراً گچ بری ها و تزئین کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پائین را تخریب کرده اند.
ایرانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است؛ ولی نسبت اخیر را در بعضی نقاط تکذیب می کنند. بدیهی است در زمانی که این قبرستان را ویران کرده اند سنگ این مقبره را برداشته اند و برای نمایی بکار برده اند. پژوهشگران اروپایی نظیر هیلن براند این گنبد را متعلق به سلجوقیان می دانند. «جبلی» تحریف یافته کلمه «گبری» است و برطبق قواعد اشتقاقهای فارسی «گ» به «ج» بدل شده است. قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد «گبر» نیز گفته اند می توان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است، گرچه سبک آن با سبک آتشکده تطابق ندارد. برخی احتمال داده اند که بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی باشد که اوائل اسلام تعمیر و مرمت شده است یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از
معماری ساسانی بنا گردیده است. هر چند در دوره هایی (از جمله دوره سلجوقی به دستور محمد بن الیاس) تعمیر شده است. گفته می شود در ساخت این گنبد به جای آب از شیر شتر استفاده شده است که مورخان ومعماران دلیل استحکام این بنا را همین امر می دانند. در اطراف این بنا جنگل کاری شده و درختان
سرو و
کاج آن جنگلی با نام جنگل قائم را تشکیل داده اند که از تفرجگاه های کرمان است. این بنا در سال ۱۳۸۳ به
موزه تبدیل شده است.
گنبد جبلیه رازش را درسینه پنهان کرده و سرگذشت واقعی خود را بیان نمی کند و موجب آن شده تا کارشناسان تاریخ های متفاوتی را از این بنا، عنوان کنند. تاریخ دقیق ساخت بنا مشخص نیست اما از ساختار آن می توان حدس زد که در اوخر دوره ساسانی ساخته و اوایل دوره اسلامی مرمت شده و یا معماران اوایل دوره اسلامی آن را با الهام از معماری دوره ساسانی بنا کرده اند.
