حاتم اصم

ابوعبدالرحمان بن عنوان (یوسف) اصم در سال ۲۳۷ هجری قمری از دنیا رفت. او مرید خاص شقیق بلخی و احمد بن خضرویه بود. حاتم اهل بلخ بود و میان متصوفه «لقمان امت» لقب گرفت.
از مجموع سخنانی که به نام او در منابع و مآخذ آورده شده است می توان این موضوعات و مطالب را از جمله تعالیم و دیدگاه های عرفانی وی دانست: صدق، مجاهده و ریاضت، خوف، شکر، مراقبه، خرسندی و قناعت، اغتنام وقت، زهد و دوری از عجب و ریا. از وی دربارهٔ مجاهده با نفس آورده اند: «هرکه اندر این مذهب آید چهارگونه مرگس بباید چشید: موت الابیض و آن گرسنگی است، موت الاسود و آن احتمال بود و بارکشیدن خلق، موت الاحمر و آن عمل بود و مخالفت هوی و خموت الاخضر و آن مرقع داشتن یعنی جامه پاره پاره برهم دوخته».
مطالب متنوعی از او دربارهٔ خوف و رجا نقل شده که نشان می دهد حاتم اصم به این دو حال عرفانی توجه خاص داشته است. در صدق نیز چندان متوغل (نیک مشهورشونده در کاری) بود که جنید دربارهٔ وی چنین گفت: «صدیق زماننا حاتم». با این حال، در میان دیدگاه های عرفانی او، توکل اهمیت دیگری دارد.
در ادبیات فارسی حاتم اصم به داشتن توکل آوازه یافته و حکایات و داستانهایی از وی در آثار ادبی و عرفانی فارسی نقل شده است. از جمله سنایی غزنوی در حدیقه الحقیقه در بحث توکل داستانی را از وی و همسرش بیان می کند که میزان توجه حاتم و حتی همسر او را به توکل نشان می دهد:

حاتم بن عنوان اَصَم با کُنیهٔ ابو عبدالرحمان (؟، بلخ - ۸۵۱م، شومان، واشگرد) فقیه و صوفی ایرانی بود.
• «یکی گفت: فلان کس چندین غزا کرده است.• «شتابزدگی از شیطان است، مگر در پنج چیز: طعام پیش مهمان نهادن؛ و تجهیزمردگان؛ و نکاح دختران بالغه؛ و گزاردن وام؛ و توبه گناهان.»• «هر چیزی را زینتی است، زینت عبادت خوف است و علامت خوف کوتاهی امل است؛ لا تخافوا ولا تحزنوا.»• «اول زهد اعتماد است بر خدای، و میانهٔ آن صبر است؛ و آخر آن اخلاص است.»• «در چهار موضع نفس خود را بازجوی: در عمل صالح بی ریا؛ و درگرفتن بی طمع؛ و در دادن بی منّت؛ و درنگاه داشتن بی بخل.»• «شهوت سه قسم است: شهوتی در خوردن؛ شهوتی است در گفتن؛ و شهوتی است در نگریستن. درخوردن اعتماد بر خدای نگاه دار؛ و در گفتن راستی نگاه دار؛ و در نگریستن عبرت نگاه دار.»• «دل پنج نوع است: دلی است مرده؛ ودلی است بیمار؛ و دلی است غافل؛ ودلی است منتبه ، و دلی است صحیح. دل مرده دل کافران است. دل بیمار، دل گناهکاران است. دل غافل، دل برخوردار است. دل منتبه، دل جهود بدکار است، قالوا قلوبنا غلف. ودل صحیح، دل هوشیار است که در کار است و با طاعت بسیار است وبا خوف از ملک ذوالجلال است.»• «هرکه به مقدار یک سبع از قرآن و حکایات پارسایان در شبانه روزی برخود عرضه نکند دین خویش به سلامت نتواند نگاه داشت.»• « چون وقت در آید وضوی ظاهر کنم و وضوی باطن کنم. گفت: ظاهر را به آب پاک کنم و باطن را به توبه، و آنگاه به مسجد درآیم و مسجد حرام را مشاهده کنم، و مقام ابراهیم را درمیان دو ابروی خود بنهم، و بهشت را بر راست خود و دوزخ را بر چپ خود، و صراط زیر قدم خود دارم، و ملک الموت را پس پشت خود انگارم، و دل را به خدای سپارم. آنگاه تکبیر بگویم با تعظیم و قیامی به حرمت و قرائتی با هیبت و سجودی با تضرع و رکوعی با تواضع و جلوسی به حلم و سلامی به شکر بگویم. نماز من این چنین بُوَد.»• «سلامت بعداز گذشتن صراط است و عافیت آن است که در بهشت باشی.»• « مرا وصیتی کن (پندی ده). گفت:] اگر یارخواهی تو را خدای بس، و اگر همراه خواهی کرام الکاتبین بس، اگر عبرت خواهی تو را دنیا بس، و اگر مونس خواهی قرآن بس، و اگر کار خواهی عبادت خدای تو را بس، و اگر وعظ خواهی تو را مر گ بس، و اگر این که یاد کردم تو را بسنده نیست دوزخ تو را بس.»• از تذکرة الأولیاء، بخش «ذکرِ حاتمِ اصم» -> عطار نیشابوری

[ویکی فقه] حاتِم اَصَمّ، زاهد ، محدّث حنفی مذهب و صوفی مشهور قرن سوم در خراسان است.
کنیه او در بیش تر منابع ابوعبدالرحمان ذکر شده است. گفته اند که او ناشنوا نبود، ولی به سبب حادثهای تظاهر به کربودن کرد و به همین دلیل به اصمّ معروف گردید.
تاریخ و مکان تولد
تاریخ ولادت حاتم مشخص نیست.وی در بلخ زاده شد.
روایت کردن
← روایت کردن از این افراد
...