خلیفه

خلیفة. [ خ َ ف َ ] (ع اِ) آنکه بجای کسی باشد در کاری . (منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از لسان العرب ). از پس کسی آینده و در کاری قائمقام کسی شونده . (غیاث اللغات ). قائمقام . جانشین . پیره . (ناظم الاطباء). خلیفه : و اذ قال ربک للملائکة اًِنی جاعل فی الارض خلیفة قالوا اَ تجعل فیها من یفسد فیها و یسفک الدماء و نحن نسبح بحمدک و نقدس لک قال انی اعلم ما لاتعلمون . (قرآن 30/2). شاپور سپاه عجم گرد کرد که بجنگ رومیان رود پس خواست که ملک را از هر حال بازداند و صورت وی بشناسد کس را امین ندید که بزمین روم شود و این خبرها بازداند و بازآرد خود تنها برفت و پادشاهی بخلیفه سپرد و کس را آگاه نکرد که کجا می روم . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). ملک شهرهای هند و زمین مکران و هر پادشاهی که نزدیک ملک عجم بود به بهرام دادو همه ٔ مهتران پادشاهی خویش را بر آن گواه کرد. بهرام آن شهرها بملک بازداد و گفت : تو خلیفه ٔ من باش براین شهرها و خراج بمن فرست . چون بلاش بتخت بنشست و تاج بر سر نهاد مردمان را بار داد و خطبه کرد و ایشان را وعده های نیکو... را خلیفه کرد بر مملکت و کار تدبیر همه به وی سپرد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). خواجه خلیفه ٔ ماست بخراسان و مرو و دیگر شهرها همه پر لشکر است بحاضری ما بهراة چه حاجت است . (تاریخ بیهقی ). امیرگفت خواجه خلیفه ٔ ماست و معتمدتر. (تاریخ بیهقی ).
هم خلیفه ست از محمد هم ز حق چون آدمش
سر اًِنی جاعل ٌ فی الارض در شان آمده .

خاقانی .

جمله بدین داوری بر در عنقا شدند
کوست خلیفه ٔ طیور داور مالک رقاب .

خاقانی .

نفست آنجا خلیفه ٔ ارواح
نقشت اینجا اسیر خاک شده .

خاقانی .

- خلیفه ٔ کُتّاب ؛ ارشد مکتب خانه . شاگردی که در مکتب خانه های قدیم ارشد مکتب خانه بود :
دلش خلیفه ٔ کتاب علم الاسماء

خاقانی .

مرغان چون طفلکان ابجدی آموخته
بلبل الحمدخوان گشته خلیفه ٔ کتاب .

خاقانی .

بعید و نشره و آدینه و نماز دگر
بحق مهر زبان و سر خلیفه ٔ کتاب .

خاقانی .

|| ولیعهد. (غیاث اللغات ). || سلطان بزرگ . (منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از لسان العرب ). ج ، خَلائف ، خُلَفاء .
- خلیفه ٔ زمین ؛ قبله ٔ عالم . شاهنشاه . (ناظم الاطباء).
|| لقب حکامی است که پس از پیغمبر اسلام بر ممالک اسلامی حکم رانده اند و در تاریخ اسلام خلفای مشهور: خلفای راشدین (ابوبکر و عمر و عثمان و علی ) و خلفای اموی (از معاویه تا مروان بن حکم ) و خلفای عباسی و خلفای فاطمی اند و فاطمیان بر مصر و آن نواحی اسلامی حکم میراندند. و نیز شاخه ای از امویان سالها بر نواحی اسپانیا حکومت کردند و حوزه ٔ غرب تمدن اسلامی رااداره نمودند. رجوع به خلفای اموی و خلفای راشدین شود : خلیفه آل بویه را فرمان داد از دار خلافت تا راه حاج آبادان کردند. (تاریخ بیهقی ). و به خلیفه و وزیر خلیفه نامه ها استادم بپرداخت . (تاریخ بیهقی ). بر اثر وی خواجه علی میکائیل و قضاة و فقهاء و علماء و زعیم و اعیان بلخ و رسول خلیفه با ایشان در این کوکبه بر دست راست علی میکائیل . (تاریخ بیهقی ). خازنان سلطانی بیامدند و ده هزار دینار در پنج کیسه ٔ حریر در پای منبر بنهادند نثار خلیفه را . (تاریخ بیهقی ).
خلیفه گوید خاقانیا دبیری کن
که پایگاه ترا بر فلک گذارم سر.

خاقانی .

سلطان مرا شناسد و داند خلیفه هم .

خاقانی .

خاصه که بغداد خنک خاص خلیفه ست
نعل بها زیبدش بهای صفاهان .

خاقانی .

گر طبع من فزونی عیش آرزو کند
من قصه ٔ خلیفه و سقا برآورم .

خاقانی .

معز خلیفه ٔ مصر کس بدو فرستاد و دختر او را از بهر پسر خویش عزیز می خواست . (ترجمه ٔتاریخ یمینی ).
سر ملوک جهان پادشاه روی زمین
خلیفه ٔ پدر و عم به اتفاق امم .

سعدی .

به هرچه می گذرد دل منه که دجله بسی
پس از خلیفه بخواهد گذشت دربغداد.

سعدی (گلستان ).

- خلیفه ٔ بغداد ؛ خلیفه ای که مستقر خلافتش بغداد است :
همچو نوباوه برنهد بر چشم
نامه ٔ او خلیفه ٔ بغداد.

فرخی .

- امثال :
از کیسه ٔ خلیفه بخشیدن ؛ از مال غیر عطا دادن .
من اینجا و خلیفه در بغداد ؛ مثلی است که درباره ٔ اشخاص متکبر زنند.
|| خمیرگیر در اصطلاح نانوایی . (یادداشت بخط مؤلف ). || هر یک از دو عدسی که در سبحه است . (یادداشت بخطمؤلف ). شیخک سبحه و آن بزرگترین دانه ٔ سبحه است که بر سر دانه ها کشند. || از درجات کشیشان است در مشرق . (یادداشت بخط مؤلف ). مقام اسقفی بزرگ که ارامنه دارا میشوند. || نایب استاد و معلم . (ناظم الاطباء). مُبْصِر (یادداشت بخط مؤلف ). || لقب حضرت آدم . (مهذب الاسماء) (یادداشت بخط مؤلف ).

خلف یعنی آدم پشت سری یابعدی دومی خلیفه = خلف شده به رتبه ومقام دومی وپشت سری رسیده دوستان اگرلطف فرمایند اصل معنای کلمات را بنویسند زیاد استفاده می کنیم اما بعضا انتسابات کلمه را مرقوم می فرمایند وخواننده معنی خودآن کلمه را نمی داند

واژه <<خلیفه>> از واژه << خدیو>> که یک واژه پارسی است و به چم پادشاه می باشد، برگرفته شده است. در شاهنامه فردوسی نیز واژه خدیو بارها بکار رفته است.

ولیعهد

خلیفة بر طبق سند و گواه آیه ۲۶ سوره ص
یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ
اللّه می فرماید: ای داوود ما قراردادیم تو را حاکم در زمین پس حکم کن میان مردم به حق و راستی.
کلمه أَحْکَمْ به معنی: حکم کن، این عبارت به کسی که در جایگاه حکم کردن و حکمرانی باشد اطلاق می شود . پس الله به داوود حاکمیت بر زمین را اعطا فرمود تا در آن به حق و راستی حکم کند.

واژه ( خلیفه ) برگرفته از واژه ( خلیف ) در زبان بلخی می باشد که بر اثر دگرگونی آوایی ( د ) به ( ل ) از ( خدیو ) به ( خلیف ) تبدیل شده است. منبع جهت وام واژگان بلخی در پارسی نو نوشته محمود جعفری و عمادالدین صدری مراجعه شود. نیاز به یادآوری است که خدیو به معنای پادشاه و امیر می باشد.

خلیف یا خلیفه معرب خدیو پارسی است. خدیو = شاه

هم معنی کلمه خلیفه . . . فریب. . . . علت. . . جای پا