شیخ یوسف همدانی از مشایخ صوفیه در قرن پنجم و ششم هجری است.
رتبةالحیات، خواجه یوسف همدانی، به تصحیح و با مقدمه و تعلیقات دکتر محمدامین ریاحی، تهران، ۱۳۶۲، انتشارات توس
صوفیان نخستین در ادبیات ترک، محمد فؤاد کوپریلی؛ ترجمه توفیق ه. سبحانی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ۱۳۸۵
نفحات الانس
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
معجم المؤلفین، عمر رضا کحالة
الاعلام
نام کاملش ابویعقوب یوسف بن ایوب بن یوسف بن حسین بن وَهَره همدانی بوزنجردی است. وی در سال ۴۴۰ یا ۴۴۱ هجری قمری در بوزنجرد به دنیا آمد. بوزنجرد یا بوزینجرد از قرائ همدان در راه ساوه و ری قرار داشته است. وی مشهور به شیخ یوسف همدانی از مشایخ صوفیه در نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجری است. او را پیر بنیان گذاران طریقت نقشبندی و پیشرو تصوف در آسیای صغیر دانسته اند. در هجده سالگی برای تحصیل به بغداد رفت و در مجلس درس ابواسحاق ابراهیم بن علی شیرازی فقیه شافعی و مدرس و رئیس نظامیه بغداد پیوست و به تحصیل فقه و حدیث و کلام پرداخت. نوشته اند که در عراق و خراسان و اصفهان و سمرقند و بخارا هم از حدیث دانان بزرگ آن روزگار حدیث آموخت. اما سرانجام از راه شریعت به طریقت رسید و در مرو اقامت گزید و خانقاهی در مرو بنیاد نهاد که به گفته ابن خلکان نظیر نداشت، و به نوشته دولتشاه سمرقندی، خانقاه او را کعبه خراسان گفته اند و سنایی غزنوی در آنجا خلوت و عزلت اختیار کرده بود. پیروان و استادان او را در طریقت ابوعلی فارمدی، شیخ عبدالله جوینی و شیخ حسن سمنانی معرفی کرده اند.
وی بعد از این مسافرتها باز دیگر در سال ۵۰۶ هجری قمری، یعنی حدود شصت سالگی به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه، همانجا که پیش از آن به تحصیل پرداخته بود، مجلس درس و وعظ برپا کرد.
خواجه یوسف سال های آخر عمر را در دو مرکز بزرگ آن روز خراسان یعنی مرو و هرات می گذراند. آخرین بار که در هرات اقامت داشت، مردم مرو از او خواستند که به مرو بازگردد. وی بعد از مدتی دعوت آنها را اجابت کرد و به مرو بازگشت، اما رفت و آمدش میان مرو و هرات ادامه یافت و سرانجام صوفی سالخورده در حالی که بیش از ۹۰ سال عمر کرده بود در میان این دو شهر در محلی به نام بامئین (کرسی ناحیهٔ بادغیس میان هرات و بغشور) در سال ۵۳۵ ه. ق درگذشت. ابتدا پیکرش را در همانجا به خاک سپردند. ولی مدتی بعد یکی از شاگردانش به نام ابن النجار جسدش را به مرو منتقل کرد و اینک مزارش در محلی معروف به بیرام علی در شمال مرو کنونی به نام خواجه یوسف زیارتگاه است.
رتبةالحیات، خواجه یوسف همدانی، به تصحیح و با مقدمه و تعلیقات دکتر محمدامین ریاحی، تهران، ۱۳۶۲، انتشارات توس
صوفیان نخستین در ادبیات ترک، محمد فؤاد کوپریلی؛ ترجمه توفیق ه. سبحانی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ۱۳۸۵
نفحات الانس
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
معجم المؤلفین، عمر رضا کحالة
الاعلام
نام کاملش ابویعقوب یوسف بن ایوب بن یوسف بن حسین بن وَهَره همدانی بوزنجردی است. وی در سال ۴۴۰ یا ۴۴۱ هجری قمری در بوزنجرد به دنیا آمد. بوزنجرد یا بوزینجرد از قرائ همدان در راه ساوه و ری قرار داشته است. وی مشهور به شیخ یوسف همدانی از مشایخ صوفیه در نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجری است. او را پیر بنیان گذاران طریقت نقشبندی و پیشرو تصوف در آسیای صغیر دانسته اند. در هجده سالگی برای تحصیل به بغداد رفت و در مجلس درس ابواسحاق ابراهیم بن علی شیرازی فقیه شافعی و مدرس و رئیس نظامیه بغداد پیوست و به تحصیل فقه و حدیث و کلام پرداخت. نوشته اند که در عراق و خراسان و اصفهان و سمرقند و بخارا هم از حدیث دانان بزرگ آن روزگار حدیث آموخت. اما سرانجام از راه شریعت به طریقت رسید و در مرو اقامت گزید و خانقاهی در مرو بنیاد نهاد که به گفته ابن خلکان نظیر نداشت، و به نوشته دولتشاه سمرقندی، خانقاه او را کعبه خراسان گفته اند و سنایی غزنوی در آنجا خلوت و عزلت اختیار کرده بود. پیروان و استادان او را در طریقت ابوعلی فارمدی، شیخ عبدالله جوینی و شیخ حسن سمنانی معرفی کرده اند.
وی بعد از این مسافرتها باز دیگر در سال ۵۰۶ هجری قمری، یعنی حدود شصت سالگی به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه، همانجا که پیش از آن به تحصیل پرداخته بود، مجلس درس و وعظ برپا کرد.
خواجه یوسف سال های آخر عمر را در دو مرکز بزرگ آن روز خراسان یعنی مرو و هرات می گذراند. آخرین بار که در هرات اقامت داشت، مردم مرو از او خواستند که به مرو بازگردد. وی بعد از مدتی دعوت آنها را اجابت کرد و به مرو بازگشت، اما رفت و آمدش میان مرو و هرات ادامه یافت و سرانجام صوفی سالخورده در حالی که بیش از ۹۰ سال عمر کرده بود در میان این دو شهر در محلی به نام بامئین (کرسی ناحیهٔ بادغیس میان هرات و بغشور) در سال ۵۳۵ ه. ق درگذشت. ابتدا پیکرش را در همانجا به خاک سپردند. ولی مدتی بعد یکی از شاگردانش به نام ابن النجار جسدش را به مرو منتقل کرد و اینک مزارش در محلی معروف به بیرام علی در شمال مرو کنونی به نام خواجه یوسف زیارتگاه است.
wiki: یوسف همدانی