کلمه جو
صفحه اصلی

تنگه هرمز

فارسی به انگلیسی

hormuz

Hormuz, Ormuz


دانشنامه عمومی

تنگهٔ هرمز آبراهی است بین استان هرمزگان ایران و استان مسندم عمان که دریای عمان را به خلیج فارس می پیوندد. این گذرگاه یکی از راهبردی ترین مسیرهای بین المللی کشتیرانی در جهان به شمار می آید.
کانال جایگزین تنگه هرمز
نام هرمز بنا بر منابع تاریخی در قدیم «هورموغ» بوده که مغ در گویش بومی استان هرمزگان به معنای نخل است. از سویی این واژه می تواند از ترکیب هور+موغ (موغستان) به معنی آبراهه موغستان (ایالت قدیم جنوب ایران یا میناب کنونی) ساخته شده باشد.
شباهت ظاهری تلفظ امروزی یعنی هرمز با نام اهورامزدا سبب شده در میان عوام ارتباطی میان این دو نام تصور شود که این تصور مبنایی در شواهد تاریخی ندارد. افزون بر آن، مختصرشدهٔ نام اهورا مزدا، هرمَزد (hormazd) با فتح میم است و با تلفظ هرمُز (hormoz) تفاوت دارد.
طول این آبراه ۱۵۸ کیلومتر و عرض آن از بندرعباس تا راس شوریط در عمان بین ۵۶ تا ۱۸۰ کیلومتر می باشد.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] تنگه هُرمز، تنگه ای در میان خلیج فارس و دریای عمان می باشد.
تنگه هرمز باریکه دریایی خمیده شکلی است که در منتهی الیه شرقی خلیج فارس واقع شده است و فلات ایران را از شبه جزیره عربستان جدا می کند و آبهای خلیج فارس را به دریای عمان و اقیانوس هند پیوند می دهد. این تنگه یک فرورفتگی از دوره سوم زمین شناسی است که ادامه رشته کوههای جنوبی ایران به شبه جزیره مُسَنْدَم را قطع می کند.برای تعیین درازای تنگه هرمز معیار ویژه ای وجود ندارد؛ شاید بهترین معیار، مرز دریایی تعیین شده میان ایران و عمان باشد. طول این خط مرزی ۱ر۲۰۲ کیلومتر (۸ر۱۲۴ مایل دریایی) است. طولانی ترین فاصله تنگه هرمز ۸۴ کیلومتر (از کرانه های بندرعباس در شمال تا شمالی ترین نقطه کرانه های مسندم در جنوب)، کوتاهترین آن (میان جزیره ایرانی لارَک در شمال و جزیره عمانیِ السلامه ــ که نام دیگر آن قوئین بزرگ است ــ در جنوب) ۶ر۳۳ کیلومتر بر آورد شده است.
ژرفای تنگه
کف دریا در تنگه هرمز شیب نسبتاً تندی در جهت شمالی ـ جنوبی دارد. ژرفای پیش کرانه های شمالی بیش تر از چند متر نیست اما در نزدیکی کرانه های مسندم در جنوب از نود متر افزونتر است که ژرفترین نقطه خلیج فارس به شمار می آید. نیمه شرقی تنگه هرمز، بویژه در نزدیکی دریای عرب ، بسیار ژرف است. ژرفای نسبتاً اندک آب تنگه در بخش شمالی و شیب کف دریا به سوی جنوب، سبب برقراری مسیرهای کشتیرانی تنگه از نزدیکی کرانه های عمان شده است. با به کارگیری نفتکشهای سنگین در دهه های اخیر، عبور و مرور این نفتکشها ــ که حجم عمده صادرات نفتی و بازرگانی بین المللی خلیج فارس را انتقال می دهند ــ به ژرفترین بخش تنگه هرمز در نزدیکی کرانه های مسندم منحصر شد. تا ۱۳۵۸ش راه کشتیهای نفتکش در تنگه هرمز، از میان جزیره قوئین کوچک و کرانه های صخره ای جزیره مسندم ــ که کوتاهترین راه است ــ می گذشت. در این سال، دولت عمان به «سازمان مشاوره دریایی بین المللی» ( ایمکو ) اعلام کرد که نمی تواند سلامت کشتیهایی را که از میان صخره های جزیره قوئین کوچک و صخره های جزیره مسندم عبور می کنند، تضمین کند و خواست تا مسیر کشتیرانیِ شمال جزیره السلامه تا مرزهای دریایی با ایران را به رسمیت بشناسد. از آن تاریخ دو مسیر دریایی برای عبور نفتکشها در شمال و جنوب و به موازات هم در میان جزایر قوئین (قوئین بزرگ و قوئین کوچک) و مرزهای ایران و عمان در نظر گرفته شد. گستره هریک از این دو مسیر ۸۵۲، ۱ متر (یک مایل دریایی) است که یک مایل دریایی حفاظتی نیز میان آن ها فاصله است. نفتکشهای خالی از مسیر شمالی به خلیج فارس وارد می شوند و نفتکشهای پُر برای عبور از خلیج فارس به دریای عمان از مسیرهای جنوبی که ژرفتر است، استفاده می کنند .
نام تنگه
نام تنگه هرمز در نوشته های کهن دیده نمی شود. هنگام اقتدار بریتانیا در خلیج فارس (۱۱۹۹ ش ـ ۱۳۴۹ش/ ۱۸۲۰ـ ۱۹۷۱) نام تنگه هرمز از جزیره هرمز گرفته شد که مهمترین جزیره خلیج فارس به هنگام روی آوردن استعمار اروپایی به منطقه بود.
شکست استعمار پرتغال
...

پیشنهاد کاربران

تنگه ای در میان خلیج فارس و دریای عمان . تنگة هرمز باریکة دریایی خمیده شکلی است که در منتهی الیه شرقی خلیج فارس واقع شده است و فلات ایران را از شبه جزیرة عربستان جدا می کند و آبهای خلیج فارس را به دریای عمان و اقیانوس هند پیوند می دهد. این تنگه یک فرورفتگی از دورة سوم زمین شناسی است که ادامة رشته کوههای جنوبی ایران به شبه جزیرة مُسَنْدَم را قطع می کند.
برای تعیین درازای تنگة هرمز معیار ویژه ای وجود ندارد؛شاید بهترین معیار، مرز دریایی تعیین شده میان ایران و عمان باشد. طول این خط مرزی 1ر202 کیلومتر ( 8ر124 مایل دریایی ) است ( رجوع کنید به ادامة مقاله ) . طولانیترین فاصلة تنگة هرمز 84 کیلومتر ( از کرانه های بندرعباس در شمال تا شمالیترین نقطة کرانه های مسندم در جنوب ) ، کوتاهترین آن ( میان جزیرة ایرانی لارَک در شمال و جزیرة عمانیِالسلامه ــ که نام دیگر آن قوئین بزرگ است ــ در جنوب ) 6ر33 کیلومتر بر آورد شده است ( همانجا ) .
کف دریا در تنگة هرمز شیب نسبتاً تندی در جهت شمالی ـ جنوبی دارد. ژرفای پیش کرانه های شمالی بیشتر از چند متر نیست اما در نزدیکی کرانه های مسندم در جنوب از نود متر افزونتر است ( رجوع کنید به مجتهدزاده ، 1372ش ، ص 82 ) که ژرفترین نقطة خلیج فارس به شمار می آید. نیمة شرقی تنگة هرمز، بویژه در نزدیکی دریای عرب ، بسیار ژرف است . ژرفای نسبتاً اندک آب تنگه در بخش شمالی و شیب کف دریا به سوی جنوب ، سبب برقراری مسیرهای کشتیرانی تنگه از نزدیکی کرانه های عمان شده است . با به کارگیری نفتکشهای سنگین در دهه های اخیر، عبور و مرور این نفتکشها ــ که حجم عمدة صادرات نفتی و بازرگانی بین المللی خلیج فارس را انتقال می دهند ــ به ژرفترین بخش تنگة هرمز در نزدیکی کرانه های مسندم منحصر شد. تا 1358ش راه کشتیهای نفتکش در تنگة هرمز، از میان جزیرة قوئین کوچک و کرانه های صخره ای جزیرة مسندم ــ که کوتاهترین راه است ــ می گذشت . در این سال ، دولت عمان به «سازمان مشاورة دریایی بین المللی » ( ایمکو ) اعلام کرد که نمی تواند سلامت کشتیهایی را که از میان صخره های جزیرة قوئین کوچک و صخره های جزیرة مسندم عبور می کنند، تضمین کند و خواست تا مسیر کشتیرانیِ شمال جزیرة السلامه تا مرزهای دریایی با ایران را به رسمیت بشناسد. از آن تاریخ دو مسیر دریایی برای عبور نفتکشها در شمال و جنوب و به موازات هم در میان جزایر قوئین ( قوئین بزرگ و قوئین کوچک ) و مرزهای ایران و عمان در نظر گرفته شد. گسترة هریک از این دو مسیر 852 ، 1 متر ( یک مایل دریایی ) است که یک مایل دریایی حفاظتی نیز میان آنها فاصله است . نفتکشهای خالی از مسیر شمالی به خلیج فارس وارد می شوند و نفتکشهای پُر برای عبور از خلیج فارس به دریای عمان از مسیرهای جنوبی که ژرفتر است ، استفاده می کنند ( همان ، ص 85 ـ86 ) .
نام تنگة هرمز در نوشته های کهن دیده نمی شود. هنگام اقتدار بریتانیا در خلیج فارس ( 1199 ش ـ 1349ش / 1820ـ 1971 ) نام تنگة هرمز از جزیرة هرمز گرفته شد که مهمترین جزیرة خلیج فارس به هنگام روی آوردن استعمار اروپایی به منطقه بود ( نیز رجوع کنید به هرمز * ، جزیره ) .
در سالهای نخستین قرن دهم / شانزدهم نیروهای پرتغالی به فرماندهی آلفونسو آلبوکرک * سراسر تنگه را در اختیار گرفتند، جزیرة هرمز را تسخیر و حاکم خودمختار هرمز را دست نشاندة خود کردند. این دگرگونی بر اهمیت سیاسی و رونق اقتصادی تنگه و جزیرة هرمز افزود و حاکمان آن در پناه پرتغالیها توانستند در بخش پهناوری از کرانه ها و جزیره های خلیج فارس نفوذ یابند ( رجوع کنید به ویلسون ، ص 125ـ131 ) . در آغاز قرن دهم ، شاه اسماعیل اول صفوی در ایران حکومت مرکزی تشکیل داد که سرآغاز پایان بخشیدن به استعمار پرتغالیها در خلیج فارس بود. شاه عباس بزرگ در 1030 با همکاری نیروی دریایی بریتانیا، پرتغالیها را در خلیج فارس شکست داد و آنان را در 1031 از جزیرة هرمز بیرون راند ( اسکندر منشی ، ج 3، ص 959ـ960، 979 ) . به این ترتیب ، جزیره و تنگة هرمز و سراسر خلیج فارس دوباره در اختیار ایران قرار گرفت .
در تنگة هرمز جزایر بسیاری وجود دارد که از جملة آنهاست : 1 ) جزایر متعلق به ایران که مهمترین آنها عبارت اند از: چهار جزیرة بزرگ به نامهای هرمز و لارک و هنگام * و قشم * ؛ تُنب بزرگ و ابوموسی * که در فاصله ای از تنگة هرمز، در خلیج فارس واقع اند و موقعیت سوق الجیشی ویژه ای در دهانة خلیج فارس دارند ( نیز رجوع کنید به تنب ، جزایر * ؛ مجتهدزاده ، 1999، ص 28ـ29 ) . تنب کوچک هم در پشت تنب بزرگ واقع شده و دارای اهمیت سیاسی است . ساکنان این جزایر، ایرانی و عرب اند. 2 ) جزایر متعلق به عمان که شامل جزیره های کوچک و آبخَست و صخره های سر از آب بر آورده در پیش کرانه های جنوبی تنگة هرمز و آبهای ساحلی عمان است و مهمترین آنها عبارت اند از: جزیرة السلامه ، قوئین کوچک ، مسندم ، الغَنَم و الفیارین . السلامه بزرگترین و مهمترین جزیرة عمان است و حدود چهار کیلومتر مربع وسعت دارد. در 1354 ش ، کار ساخت پایگاه دریایی در جزیرة الغنم آغاز گردید که گفته می شد برای استفادة مشترک ایران و عمان برنامه ریزی شده است اما در 1357ش ( پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ) ساخت آن متوقف شد ( رجوع کنید به همو، 1371ش ، ص 60ـ62 ) . در برخی از جزیره های عمانی افرادی از قبیلة کُمازُرَه از کنفدراسیونِ شَیْحوی عمان شمالی زندگی می کنند که ایرانی تبار و در تابعیت دولت عمان اند ( رجوع کنید به همو، 1379ش ، ص 87 ـ 88 ) .
از آنجا که هم کشورهای توسعه یافته و هم کشورهای در حال توسعه به صدور نفت از خلیج فارس وابسته اند و بیش از نیمی از نفت مورد نیاز جهان باید از تنگة هرمز بگذرد، امنیتِ تنگة هرمز اهمیت بین المللی دارد. پیش بینی می شود که با افزایش ظرفیت گستردة صدور نفت و گاز از این تنگه ، منطقة خلیج فارس همچنان بی رقیب بماند ( همان ، ص 139ـ144 ) . اهمیت سوق الجیشی تنگة هرمز سبب شد که عمان و ایران
در 1353 ش / 1974 قرارداد مرزی دریا . . .


کلمات دیگر: