زبان های پامیری

زبانهای پامیری دسته ای از زبانهای ایرانی متعلق به شاخهٔ زبانهای ایرانی شرقی هستند.
در دورترین نقاط شمال شرقی جغرافیایی ایران زمین، یعنی در ناحیهٔ کوهستانی مجاور پامیر، که اکنون جز دو کشور تاجیکستان و افغانستان و قسمتی در آن سوی مرز این کشورها با چین است، گویش های متعدد ایرانی به نام زبان های پامیری هنوز بر جا مانده است. از آن جمله است:
شغنانی یا شُغنی
در دو کرانهٔ رود پنج، به ویژه در ولسوالی شغنان استان بدخشان افغانستان و شهر خاروغ، شهرستان های شغنان، راشت قلعه، روشان و مرغاب ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان.
روشانی
در دو کرانهٔ رود پنج، به ویژه در ولسوالی شغنان استان بدخشان افغانستان و شهر خاروغ، شهرستان های شغنان و روشان ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان.
اِشکاشِمی
در پیچ رود پنج و سرچشمهٔ رود وردوج در خاک افغانستان و ناحیۀ اشکاشم ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در تاجیکستان.
سَنگلیچی
مُنجی
وَخی
در درۀ رود وخان — سرچشمهٔ رود پنج و در ولسوالی وخان ولایت بدخشان افغانستان و ناحیۀ اشکاشم ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در تاجیکستان و اندکی در چترال و جامو و کشمیر و استان سین کیانگ. اختلاف میان بعضی از این گویش ها گاهی تا آنجاست که گویشوران به آن ها گفتار یکدیگر را نمی فهمند و غالباً زبان مشترک فارسی تاجیکی را برای روابط میان خود بکار می برند. بادشاہ منیر بخاری ماہر لسان زبان ہایے پاکستان در کتابش Languages of Pakistan تذکرہ زبانهای پامیری دارند،
زبان شناسی افغانستان
هندواروپایی/هندوایرانی آلتایی سامی دراویدی بقیه
ایرانی نورستانی هندوآریایی ترکی
شمال شرقی شمال غربی داردی هندی نو اویغور اُغوز قبچاق عامیانه ( argot )
پشتو ( رس )
زبان های پامیری:
- شُغنی ( مح )
- روشانی ( مح )
- اِشکاشمی* ( مح )
- سَنگلیچی* ( مح )
- مُنجی* ( مح )
- واخی ( مح ) بلوچی ( مل ) که ته* ( مل )
وایگَلی* ( مح )
اَشکویی* ( مح )
پارونی* ( مح ) پشه ای* ( مل )
گَوَر - باتی ( مح )
تیرو ( تیراهی ) * ( ان ) پنجابی ( ان )
سِندی ( ان )
هِندکو ( لاندها ) ( ان ) ازبکی ( مل )
اویغوری ( ان ) ترکمنی ( مل ) قرقیزی ( مح ) عربی ( ان ) براهویی ( مح ) زرگری ( مح )
جنوب شرقی جنوب غربی ساختگی ( sabir )
پراچی* ( ان )
اورمُری ( ان ) فارسی ( رس ) لازمی ( مح )
مغولی متنوع
مغولی ( ان ) گویش هایی با خاستگاه های مختلف
( گروه های سیار، از قبیل "جَت" و غیره )
* در خارج از افغانستان گویشور ندارد؛ رس: رسمی؛ مل: ملی؛ مح: محلی؛ ان: گویشور بسیار کمی دارد ( پراچی ) و یا بسرعت در حال انقراض است ( اورمُری، مغولی و اویغوری ) و یا زبان مُرده است ( تیرو و عربی )
منبع:
دانشنامهٔ رشد