[ویکی فقه] شفاء الغلیل (کتاب). کتاب «شفاء الغلیل فی ما فی کلام العرب من الدخیل»، به زبان عربی ، اثر شهاب الدین، احمد بن محمد بن عمر الخفاجی (م ۱۰۶۹)، می باشد که در آن، واژه ها و کلماتی که از زبان های دیگر وارد ادبیات و زبان عربی شده (و در اصطلاح به آنها دخیل گفته می شود) و در بین مردم رواج پیدا نموده است، گردآوری شده است.
کتاب، در یک جلد تنظیم شده و کلمات دخیل با نگاه به حروف آغازین آنها، به ترتیب حروف الفبا مرتب شده اند.
گزارش محتوا
مؤلف، در ذیل هر یک از کلمات دخیل توضیحات ارزش مندی را ذکر نموده است؛ به عنوان نمونه: ۱. در مورد کلمه «بخت نصر» می فرماید: نون، مضموم است و صاد، مفتوح و مشدد؛ ساکن کردن آن، تنها در شعر جایز است. «بخت نصر»، نام شخصی است که بیت المقدس و شامات را ویران نمود و قوم یهود را از آن دیار آواره کرد و عده زیادی از آنها را به قتل رساند. این اسم، معرب و مرکب است، مانند «حضرموت» و « «بعلبک». لازم به یادآوری است که «نصر» مانند «بقم» با تشدید عین الفعل تلفظ می شود... و در کتاب «المقتضب» ابن سید، چنین آمده است: «بخت» معرب بوخت بوده و به معنی پسر و «نصر» اسم بتی است که آن پسر ، در نزد آن یافت شده است و چون پدری از برای وی شناخته نشده، به این اسم نامیده شده است. ۲. در مورد کلمه «ترنجان»، می فرماید: نام یک گونه خاص از ریحان است. این لفظ ، عامی و مولد (جدید) است. ریحان در لغت به هر گیاه خوش بویی گفته می شود و... ۳. در مورد کلمه «خرشف» می گوید: نوع خاصی از کاهوی بیابانی بوده و مفرد آن، «خرشفة» است. به این نوع کاهو ، «خس الکلب» نیز گفته می شود که در کناره های نهرها و رودخانه ها می روید. بر روی برگ های آن خار وجود دارد و رنگ آن، به زرد متمایل می باشد...
ویژگی کتاب
قبل از کتاب «شفاء الغلیل»، کتاب های متعددی همچون « المعرب » ابو منصور جوالیقی، « المزهر » سیوطی و « ادب الکاتب » ابن قتیبه ، موضوع خود را به گردآوری کلمات دخیل اختصاص داده اند، ولی نویسنده این کتاب، علاوه بر ادامه راه مؤلفین قبل از خود، لهجه های محلی هر یک از مناطق و شهرهای گوناگون را نیز در کتاب آورده است؛ بدین سان مطالعه این کتاب، فواید زیر را در بر دارد: ۱. شناختن ملل مختلفی که در آن زمان با کشور مصر روابط تجاری و سیاسی داشته و یا با آن کشور به کارزار و جنگ پرداخته اند؛ ۲. آگاهی از مشاغل، حرفه ها و کسب و کار روزمره مردم آن دوره؛ ۳. اطلاع یافتن از رسم و رسوم اجتماعی و حکایات و داستان های رایج بین مردم.
وضعیت کتاب
...
کتاب، در یک جلد تنظیم شده و کلمات دخیل با نگاه به حروف آغازین آنها، به ترتیب حروف الفبا مرتب شده اند.
گزارش محتوا
مؤلف، در ذیل هر یک از کلمات دخیل توضیحات ارزش مندی را ذکر نموده است؛ به عنوان نمونه: ۱. در مورد کلمه «بخت نصر» می فرماید: نون، مضموم است و صاد، مفتوح و مشدد؛ ساکن کردن آن، تنها در شعر جایز است. «بخت نصر»، نام شخصی است که بیت المقدس و شامات را ویران نمود و قوم یهود را از آن دیار آواره کرد و عده زیادی از آنها را به قتل رساند. این اسم، معرب و مرکب است، مانند «حضرموت» و « «بعلبک». لازم به یادآوری است که «نصر» مانند «بقم» با تشدید عین الفعل تلفظ می شود... و در کتاب «المقتضب» ابن سید، چنین آمده است: «بخت» معرب بوخت بوده و به معنی پسر و «نصر» اسم بتی است که آن پسر ، در نزد آن یافت شده است و چون پدری از برای وی شناخته نشده، به این اسم نامیده شده است. ۲. در مورد کلمه «ترنجان»، می فرماید: نام یک گونه خاص از ریحان است. این لفظ ، عامی و مولد (جدید) است. ریحان در لغت به هر گیاه خوش بویی گفته می شود و... ۳. در مورد کلمه «خرشف» می گوید: نوع خاصی از کاهوی بیابانی بوده و مفرد آن، «خرشفة» است. به این نوع کاهو ، «خس الکلب» نیز گفته می شود که در کناره های نهرها و رودخانه ها می روید. بر روی برگ های آن خار وجود دارد و رنگ آن، به زرد متمایل می باشد...
ویژگی کتاب
قبل از کتاب «شفاء الغلیل»، کتاب های متعددی همچون « المعرب » ابو منصور جوالیقی، « المزهر » سیوطی و « ادب الکاتب » ابن قتیبه ، موضوع خود را به گردآوری کلمات دخیل اختصاص داده اند، ولی نویسنده این کتاب، علاوه بر ادامه راه مؤلفین قبل از خود، لهجه های محلی هر یک از مناطق و شهرهای گوناگون را نیز در کتاب آورده است؛ بدین سان مطالعه این کتاب، فواید زیر را در بر دارد: ۱. شناختن ملل مختلفی که در آن زمان با کشور مصر روابط تجاری و سیاسی داشته و یا با آن کشور به کارزار و جنگ پرداخته اند؛ ۲. آگاهی از مشاغل، حرفه ها و کسب و کار روزمره مردم آن دوره؛ ۳. اطلاع یافتن از رسم و رسوم اجتماعی و حکایات و داستان های رایج بین مردم.
وضعیت کتاب
...
wikifeqh: شفاء_الغلیل _(کتاب)