[ویکی فقه] شیخ طوسی یکی از بزرگ ترین شخصیت های علمی بوده و چه بسا در میان دانشمندان بزرگ جهان تشیع مقام اوّل را حایز است؛ یعنی پس از مقام ائمّه (علیهم السلام) مقام و مرتبه مخصوص به خود دارد.از شیوه های ارزش گزاری حدیث و پی بردن به صحّت صدور آن از معصوم (علیه السلام) ارزیابی علمی اسناد و طرق است، شیخ طوسی جهت اختصار به حذف اوایل اسناد اقدام کرده و احادیث را به صورت معلق نقل نموده است؛ ولکن جهت دفع توهم ارسال، واسطه های محذوف را در آخر کتاب تحت عنوان «المشیخه» آورده است که از آن به «طریق» تعبیر می شود.طریق شیخ طوسی در مشیخه کامل نیست؛ بلکه دارای دو نقص اساسی است که موجب ضعف سند حدیث می گردد. یکی عدم ذکر طریق و دیگری ضعف طریق. برای جبران این نقیصه می توان از روش های گوناگونی استفاده کرد که یکی از آن ها مراجعه به طرق و اسناد شیخ طوسی در الفهرست و تعویض اسناد صحیح به جای اسناد ضعیف است.
بدون تردید شیخ طوسی یکی از بزرگ ترین شخصیت های علمی است و چه بسا در میان دانشمندان بزرگ جهان تشیع مقام اوّل را حایز است؛ یعنی، پس از مقام ائمّه (علیهم السلام) شیخ طوسی مقام و مرتبه مخصوص به خود دارد. علامه حلی در وصف ایشان نوشته است:«شیخ الامامیة و وجههم و رئیس الطائفة؛ جلیل القدر؛ عظیم المنزلة؛ ثقة؛ عین؛ صدوق؛ عارف بالاخبار و الرجال و الفقه و الاصول و الکلام و الادب؛ صنف فی کلّ فنون الاسلام.»
حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۲۴۹.
از امتیاز بزرگ شیخ طوسی این است که در کنار تعلیم و تدریس و تربیت و پرورش صدها فقیه، مجتهد و صاحب نظر به تالیف و تصنیف نیز اهتمام ویژه ای داشت و آثار بسیار سودمند و ماندگار در عرصه های مختلف مانند فقه، اصول، کلام، ادعیه، حدیث و رجال از خود به یادگار گذاشته است و می توان گفت سهم شیخ طوسی در علوم اسلامی از همه دانشمندان شیعه بیشتر است؛ زیرا شیعه چهار مرجع حدیثی(الکافی، تألیف شیخ کلینی، من لایحضره الفقیه، تألیف شیخ صدوق و تهذیب الاحکام و الاستبصار تألیف شیخ طوسی) و چهار مرجع رجالی(اختیار معرفة الرجال تألیف کشی و تلخیص شیخ طوسی، رجال نجاشی و الفهرست شیخ طوسی) دارد و سهم شیخ طوسی از این هشت مرجع درست پنج برابر هر شخص دیگری است؛ زیرا دو اصل حدیثی و سه اصل رجالی تالیف شیخ طوسی است؛ یعنی، از هشت اصل معتبر علمی شیعه، شیخ طوسی به تنهایی پنج اصل را نگاشته است. اجازات، طرق و اسناد شیخ طوسی نیز از جایگاه علمی بالایی برخوردار بوده و مورد توجه فقیهان و محدثان قرار گرفته است.استاد فقید "عبدالعزیز طباطبایی" در این زمینه می نویسد:«در رشته اجازات، دانشمندان و سلسله اسناد محدثان شیعه همه به شیخ طوسی منتهی می شود و به دور نام او می چرخد.»
عوامل محوربودن شیخ طوسی
اجازات را که بررسی می کنیم، می بینیم هر دانشمندی و هر محدّثی که اجازه ای برای کسی نوشته، اجازات و روایات و اسانید خود را مختصر یا مفصل تا به شیخ طوسی می رساند، بزرگان علما همه به این معنی تصریح دارند. سبب این که شیخ طوسی مدار اسناد و اجازات و محور طرق و روایات قرار گرفته است، معلول چند عامل است:۱. شخصیّت علمی و موقیعت اجتماعی شیخ طوسی؛۲. تالیف دو کتاب از کتب اربعه حدیثی؛۳. تاخّر شیخ طوسی از شیخ کلینی و شیخ صدوق؛ (تمام اسناد و اجازات محدّثانی که از مشایخشان شروع می شود و به بالا می رود، ابتدا به شیخ طوسی می رسد، طرق و اسانید شیخ هم به کلینی و صدوق معلوم است و لذا اگر اجازات و اسناد خود را تا به شیخ طوسی برسانند، کافی است؛ زیرا از شیخ به بعد واضح و روشن است.)۴. تالیف سه کتاب از چهار کتاب اصلی رجال شیعه؛ (رجال کشی، تالیف محمّد بن عمر بن عبد العزیز کشی است که شیخ طوسی با عنوان (اختیار معرفة الرجال) به تلخیص و تهذیب آن پرداخته است و آنچه امروز در دسترس است، همین کتاب است، چون اصل رجال کشّی به دست ما نرسیده و ما هیچ اطّلاعی از آن نداریم؛ بدان جهت رجال کشّی موجود را از آثار شیخ طوسی به حساب آوردیم.)
علی نژاد، ابوطالب، دانش رجال، ج۲، ص۲.
...
بدون تردید شیخ طوسی یکی از بزرگ ترین شخصیت های علمی است و چه بسا در میان دانشمندان بزرگ جهان تشیع مقام اوّل را حایز است؛ یعنی، پس از مقام ائمّه (علیهم السلام) شیخ طوسی مقام و مرتبه مخصوص به خود دارد. علامه حلی در وصف ایشان نوشته است:«شیخ الامامیة و وجههم و رئیس الطائفة؛ جلیل القدر؛ عظیم المنزلة؛ ثقة؛ عین؛ صدوق؛ عارف بالاخبار و الرجال و الفقه و الاصول و الکلام و الادب؛ صنف فی کلّ فنون الاسلام.»
حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۲۴۹.
از امتیاز بزرگ شیخ طوسی این است که در کنار تعلیم و تدریس و تربیت و پرورش صدها فقیه، مجتهد و صاحب نظر به تالیف و تصنیف نیز اهتمام ویژه ای داشت و آثار بسیار سودمند و ماندگار در عرصه های مختلف مانند فقه، اصول، کلام، ادعیه، حدیث و رجال از خود به یادگار گذاشته است و می توان گفت سهم شیخ طوسی در علوم اسلامی از همه دانشمندان شیعه بیشتر است؛ زیرا شیعه چهار مرجع حدیثی(الکافی، تألیف شیخ کلینی، من لایحضره الفقیه، تألیف شیخ صدوق و تهذیب الاحکام و الاستبصار تألیف شیخ طوسی) و چهار مرجع رجالی(اختیار معرفة الرجال تألیف کشی و تلخیص شیخ طوسی، رجال نجاشی و الفهرست شیخ طوسی) دارد و سهم شیخ طوسی از این هشت مرجع درست پنج برابر هر شخص دیگری است؛ زیرا دو اصل حدیثی و سه اصل رجالی تالیف شیخ طوسی است؛ یعنی، از هشت اصل معتبر علمی شیعه، شیخ طوسی به تنهایی پنج اصل را نگاشته است. اجازات، طرق و اسناد شیخ طوسی نیز از جایگاه علمی بالایی برخوردار بوده و مورد توجه فقیهان و محدثان قرار گرفته است.استاد فقید "عبدالعزیز طباطبایی" در این زمینه می نویسد:«در رشته اجازات، دانشمندان و سلسله اسناد محدثان شیعه همه به شیخ طوسی منتهی می شود و به دور نام او می چرخد.»
عوامل محوربودن شیخ طوسی
اجازات را که بررسی می کنیم، می بینیم هر دانشمندی و هر محدّثی که اجازه ای برای کسی نوشته، اجازات و روایات و اسانید خود را مختصر یا مفصل تا به شیخ طوسی می رساند، بزرگان علما همه به این معنی تصریح دارند. سبب این که شیخ طوسی مدار اسناد و اجازات و محور طرق و روایات قرار گرفته است، معلول چند عامل است:۱. شخصیّت علمی و موقیعت اجتماعی شیخ طوسی؛۲. تالیف دو کتاب از کتب اربعه حدیثی؛۳. تاخّر شیخ طوسی از شیخ کلینی و شیخ صدوق؛ (تمام اسناد و اجازات محدّثانی که از مشایخشان شروع می شود و به بالا می رود، ابتدا به شیخ طوسی می رسد، طرق و اسانید شیخ هم به کلینی و صدوق معلوم است و لذا اگر اجازات و اسناد خود را تا به شیخ طوسی برسانند، کافی است؛ زیرا از شیخ به بعد واضح و روشن است.)۴. تالیف سه کتاب از چهار کتاب اصلی رجال شیعه؛ (رجال کشی، تالیف محمّد بن عمر بن عبد العزیز کشی است که شیخ طوسی با عنوان (اختیار معرفة الرجال) به تلخیص و تهذیب آن پرداخته است و آنچه امروز در دسترس است، همین کتاب است، چون اصل رجال کشّی به دست ما نرسیده و ما هیچ اطّلاعی از آن نداریم؛ بدان جهت رجال کشّی موجود را از آثار شیخ طوسی به حساب آوردیم.)
علی نژاد، ابوطالب، دانش رجال، ج۲، ص۲.
...
wikifeqh: طریق_شیخ_طوسی