کاسه

طاسة , کاس , مقبس

ظرف سفالی یاچینی توگودکه در آن غذامیخورند
( اسم ) ۱ - ظرفی چوبین سفالین یا چینی گود که در آن چیزی خورند یا نوشند سکره توضیح پیال. خرد را [ جام ] نام است و کلان را [ کاسه ] و متوسط را [ نیم کاسه ] و [ نصفی ] ( خان آرزو بنقل بهار عجم برهان : لغات متفرق. پایان کتاب ) : [ و از آمل آلاتهای چوبین خیزد چون کفچه و شانه و شانه نیام و کاسه و طبق ) . ( حدود العالم ) یا ترکیبات اسمی : کاسه آتشین . آفتاب . یا از آش داغ تر . دای. مهربانتر از مادر . یا کاسه بزیر کاسه ( کاس ) . ( کشتی ) . فنی است از کشتی بدین نحو که چان. خود را بجان. حریف می پیچند و بعضی گویند دست در زیر زانوی حریف زدن و از جای برداشتن است : [ چه خوری غص. گردون و غم تلواسش قامت افراختهای کاسه بزیر کاسش ] . ( میر نجات ) یا کاس. تنباکو . نم کن یا کاسه چشم . هر یک از دو حفر. استخوانی که در طرفین حفره های بینی در بالای استخوان فک اعلی و پایین قاعد. کاس. سر قرار دارد . هر یک از آنها بشکل هرم مربع القاعده ایست که قاعد. آن در جلو و راسش در عقب میباشد . کنار قاعد. کاس. چشم را لبه یا حدقه نامند . استخوانهایی که در تشکیل حفر. کاس. چشم شرکت میکنند عبارتند از : استخوانهای پیشانی اشکی بالهای استخوان خفاشی استخوان گونه تیغ. کاغذی استخوان پرویزنی استخوان کامی استخوان فک اعلی . در کاس. چشم کر. چشم و عضلات و عروق و اعصاب مربوط به چشم قرار دارند حفر. کاسه چشمی چشم خانه . یا کاس. در یوزه . کاس. گدایی : [ کاس. در یوزه سازد دید. یعقوب را ماه کنعان در هوای نکهت پیراهنش ] . ( صائب ) یا کاس. رنگ . ۱ - پیال. رنگ . ۲ - صدف رنگ . یا کاس. زانو . آیین. زانو رضفه کشکک : [ جام جم آیینه دار کاس. زانوی ماست ما چو طفلان هر طرف بهر تماشا میرویم ] . ( صائب ) یا کاس. سر . جعبه ای استخوانی است که دماغ را در بر دارد و مانند ظرفی سر بسته است و اسکلت سر را درذی فقاران بوجود میاورد . در انسان بشکل بیضی است و در دیگر حیوانات ذی فقار شکلش فرق میکند ولی در هم. ذی فقاران کاس. سرمخ یا دماغ را در بر دارد . در انسان کاس. سر یک بیضی کامل نیست بلکه قسمت عقب سر وسیع تر از جلو ( قسمت پیشانی ) است . محور کاس. سر از جلو بعقب کشیده شده و قسمت تحتانیش تقریبا مسطح است . کاس. سر دارای دو قسمت است : یکی فوقانی بنام سقف و دیگری تحتانی بنام قاعده حد فاصل این دو قسمت خطی است که از شیار بینی پیشانی تا بر جستگی پشت سری خارجی کشیده میشود و از قوسهای کاسه چشمی و وجنه یی و خط منحنی پشت سری فوقانی عبور میکند . سقف کاس. سر از استخوانهای آهیانه ( قحفین ) و استخوان پیشانی و استخوان پشت سری ( قمحدره ) و قسمتی از استخوانهای گیجگاه ( صدغین ) درست شده است و قاعد. کاس. سر از استخوان پرویزنی غربالی و خفاشی و پشت سری دو استخوان گیجگاهی ( صدغین ) ساخته شده است . سقف کاس. سر از خارج با پوست سر و از داخل با اغشی. مغز مجاور است . قاعد. کاس. سر دارای دو قسمت درون سری و برون سری است . قسمت درون - سری دارای سه طبقه است : طبق. فوقانی یاقدامی و طبق. میانی که در آنها نیمکره - های مغز قرار گرفته و طبق. خلفی که در آن مخچه جایگیر شده است . حد فاصل بین طبق. قدامی و میانی کنار خلفی بال کوچک شب پره ( خفاشی ) است و حد فاصل بین طبق. میانی و خلفی کنار فوقانی استخوان خاره است ( استخوان خاره قسمتی از استخوان گیجگاهی است که در امتداد مجرای گوش خارجی و بطرف داخل و جلو ممتد است ) . در قاعد. کاس. سر سوراخهای زیادی دیده میشود که از آنها عروق و اعصاب مختلف میگذرند . عدهای از این سوراخهابخارج مربوطند . قسمتی از سطح برون سری قاعد. کاس. سر در تشکیل حفره های مشترک بین صورت و سر دخالت میکند و عضلات زیادی باین قسمت برون سری متصل میشود جمجمه قحف : [ روزی که چرخ از کل ما کوزه ها کند زنهار کاس. سر ما پر شراب کن ] . ( حافظ ) یا کاس. سر نگون . ۱ - مفلس تهیدست : [ حباب را نبود جز خیال پوچ بسر هوا پرستی این کاسه سر نگون پیداست ] . ( خان خالص ) ۲ - آسمان . ۳ - مرد باهمت . یا کاس. غریبان . کاس. گدایان که در گوش. آن حلقه ایست که آنرا بکمر می آویختند : [ هم دیده ای که از جان در گاه سیف دین را چون کاس. غریبان حلقه بگوشم ایدر ] . ( خاقانی ) یا کاس. فغفور . پیال. چینی . یا کاس. گدایی . کاس. غریبان : [ آنرا که نیست قسمت از آرزو خدایی دایم گرسنه چشمست چون کاس. گدایی ] . ( صائب ) یا کاس. گردان . آسمان . یا کاس. گردون . آفتاب . یا کاس. ( کاسه ) گرمتر از آش . ۱ - شخصی که در کار دیگری بیش از خود او علاقه بخرج دهد . ۲ - کسی که بامری محال دست یازد : [ بر سر خوان وصل مهر ویان کاسه از آش گرمتر ماییم ] . ( ظهوری ) یا کاس. مهتابی . آیینه ای بود که از بالای برج میدان جنگ را روشن میکرده لنتر : [ کاسه های مهتابی در جمیع بروج روشن نموده که صحرا و قلعه مانند روز روشن گردید ] . ( مجمل التواریخ . گلستانه ) یا کاس. مینا . آسمان . یا کاس. نبات . نبات که بشکل کاسه ساخته شده باشد یا با کاسه بدان شکل داده باشند . یا کاس. نرگس . جام نرگس . یا کاس. نگون . آسمان . یا کاسه و کوزه . ۱ - کاسه ها و کوزه های خانه . ۲ - اثاث البیت : [ ای کز سر سبلتت رئیسی پیداست از کاسه و کوزه ات خسیسی پیداست ] . ( رهی شاپور ) کاسه و کوزه را بسر کسی شکستن . یا کاس. همسایه . کاسه ای که بعاریت گرفته باشند ( بود کاسه در پیش همسایه قرض . میر یحیی شیرازی ) . یا کاسه یوز . کاس. غریبان : [ خم دف حلقه بگوشی چون کاس. یوز کاهو و گورش با شیر نر آمیخته اند ] . ( خاقانی ) یا ترکیبات فعلی : کاسه انداختن اسب . سم زدن اسب بر زمین . یا کاسه بچین بردن . مثل است نظیر [ زیره بکرمان بردن ] : [ که می برد بعراق این بضاعت مزجات چنانکه زیره بکرمان برند و کاسه بچین ? ] ( سعدی ) یا کاسه بخون ( در خون ) زدن . خون خوردن : [ صائب بخون دل نزند کاسه چون کند هر کس که نیست دست بجام لبالبش ] . ( صائب ) یا کاسه بر سر شکستن . مورد افشای راز شدن ( یا کردن ) کسی . یا کاسه بر سر کسی شکستن . رسوا کردن او را قدح بر سر کسی شکستن : [ پیش ساقی لب ز حرف زهد و تقوی بسته ایم کاس. زاهد مبادا بر سر ما بشکند ] . ( محمد قلی سلیم ) یا کاسه بر کف داشتن . گدایی کردن : [ بگاه نغم. طنبور کاسه بر کف دست گدای نال. شهناز کردهای ما را ] . ( میر نجات ) یا کاسه بسر ( بر سر ) کشیدن . لا جرعه نوشیدن : [ چو زنگیی که کاس. شیری بسر کشد شام سیاه هجر فرو برد روز را ] . ( میرزا وحید ) کاسه پیش کسی بند کردن . بامید منفعت بخان. بزرگی رفت و آمد کردن . یا کاس. چشم در دست داشتن . همیشه مردد و از بخت شاکی بودن . یا کاسه در پیش ( یا : در پیش کف ) کسی داشتن . احتیاج خود پیش کسی بردن : [ چشم بر فیض نظیری همه خوبان دارند کاسه در پیش گدا داشته سلطانی چند ] . ( نظیری ) یا کاسه در زیر نیم کاسه بودن . ۱ - موضوعی پنهانی در میان بودن . ۲ - حیلهای در کار بودن . یا کاسه ( در ) زیر نیم کاسه یافتن . حقه و فریب کسی را پیدا کردن و ظاهر ساختن . یا کاسه کجا بر ( برم ) . کسی که نا خوانده بر خوان مردم ظاهر شود و بدین نحو روزگار گذراند کاسه لیس : [ آنجا که خوان همتت آراست روزگار این هفت طاس گردون کاسه کجا برند ] . ( کمال اصفهانی ) یا کاسه کجانه . ۱ - کسی که طفیلی بر خوان مردم حاضر شود . ۲ - کسی که بنادانی یا فضولی یا برای تملق در کاری دخالت کند : [ بو الفضولان برای تمکین را همه کاسه کجانهم دین را ] . ( سنائی ) یا کاسه و کوزه را سر ( بسر ) کسی شکستن . ۱ - با وجود بیگناهی او هم. تقصیرها را بدو نسبت دادن . ۲ - سر او تلافی خطای دیگران را در آوردن . یا کاسه ها بهم خوردن . هنگامه ها و غوغای عظیم پیدا شدن : [ دست رد بر سر معیوب جهان هم مگذار کاسه ها خورد بهم تاکشفی پیداشد ] . ( محسن تاثیر ) یا کاسه همسایه کردن . طعامی پخته برای همسایه فرستادن از ما حضر قسمتی برای همسایه فرستادن ۲ - طبل کوس نقار. بزرگ : [ دهل و کاسه همانا که بشب زان نزنند تا بخسبد خوش و کمتر بودش بر دل بار ] . ( فرخی ) توضیح نسخه بدل کاسه [ کوس ] است . [ صوفیان ... آب شب و روز در سماع دهل و کاسه و خرنای و طبل در رقص آمده ... ] . ( جوامع الحکایات ) ۳ - شکم تار و سه تار و کمانچه و غیره . ۴ - حق. گل

(س ) [ ازع . ] (اِ. ) ۱ - پیاله ، ظرف . ۲ - کوس . ۳ - بیرونی ترین پوشش گل . ،~ی داغ تر از آش کنایه از: واسطه ای که از صاحب حق بیشتر جوش می زند. ،~ ای زیر نیم ~بودن کنایه از: نیرنگی در کار بودن . ، ~کوزة کسی را به هم زدن کنایه از: شر و فساد و خرابی

کاسه. [ س َ / س ِ ] ( اِ ) ظرفی باشد که چیزی در آن خورند. ( برهان ). ناجود و قدح و جام و ساغر و پیاله و دوری و طبقچه بزرگ و یا کوچک مسین و یا چوبین و یا گلین و بادیه و قدح چینی بزرگ و کوچک و هرظرفی که در آن چیزی خورند. ( ناظم الاطباء ). ظرف مدور از فلز یا گل که دیواره اش بلند باشد و برای حمل غذا و آب استعمال میشود و قسم بزرگ آن را قدح هم گویند. این لفظ مأخوذ از کاس عربی است. ( فرهنگ نظام ). کاس. رجوع به کاس شود : و از آمل آلاتهای چوبین خیزد چون کفچه و شانه و شانه نیام و کاسه و طبق. ( حدود العالم ).
که چون شاه کسری خورش خواستی
یکی خوان زرّین بیاراستی
سه کاسه نهادی برو از گهر
به دستار زربفت پوشیده سر.شمشیر تو خوانی نهد از بهر دد و دام
کز کاسه سر کاسه بود سفره خوان را.کاسه خاصان منه در پیش عام
ترک کن تا ماند این تقریر خام.کاسه گرمتر از آش که دید
کیسه ٔبیش تر از کان که شنید.کاسه چینی که صدا میکند
خود صفت خویش ادا میکند.قطیمه ؛ کاسه ای از طعام. ( منتهی الارب ).
- کاسه به خون زدن و در خون زدن ؛ خون خوردن. ( آنندراج ) :
صائب بخون دل نزند کاسه چون کند
هر کس که نیست دست بجام لبالبش.کاسه در خون جگرداران عالم میزند
از خمار ظالم آن چشم بی پروا مپرس.- کاسه بر سر شکستن ؛ مورد افشای راز شدن یا کردن کسی و کاسه بر سر کسی شکستن ، کنایه از رسوا کردن او را و قدح بر سر کسی شکستن نیز بهمین معنی است. ( آنندراج ) :
چنان ز ناله مستانه بی تو نالیدم
که کاسه بر سر آواز شیر بیشه شکست.پیش ساقی لب ز حرف زهد و تقوی بسته ایم
کاسه زاهد مبادا بر سر ما بشکند.و رجوع به مجموعه مترادفات ص 259 شود.
- کاسه بر کف داشتن ؛ برای دریوزه کردن بود. ( آنندراج ) :
پگاه نغمه طنبور کاسه بر کف دست
گدای ناله شهناز کرده ای ما را.- کاسه به زیر کاسه ؛ فنی از کشتی که چانه خود را بچانه حریف می پیچند و بعضی گویند دست در زیر زانوی حریف بردن و از جا برداشتن است. ( آنندراج ) :

١. ظرف سفالی یا چینی توگود که در آن غذا می خورند.
٢. (زیست شناسی ) حقۀ گل، کالیس.
* کاسهٴ سر: (زیست شناسی ) جمجمه، استخوان سر: روزی که چرخ از گِل ما کوزه ها کند / زنهار کاسهٴ سر ما پرشراب کن (حافظ: ۷۹۲ ).
* کاسهٴ زانو: (زیست شناسی ) استخوان روی مفصل زانو، آیینۀ زانو، سر زانو، کشکک.
* کاسهٴ گُل: (زیست شناسی ) مجموعۀ کاسبرگ ها، کالیس.

{calyx} [زیست شناسی] مجموعۀ کاسبرگ های یک گل * مصوب فرهنگستان اول

/kaasse/ پیمانه ی چوبی به حجم حدود دویست و پنجاه سی سی & از اوزان که معادل سه کیلوگرم است

( کاسه * ) بهر کاسه کم بیدِن
جُم؛ کَلاسه ( سر )