محمدتقی دانش پژوه

محمد تقی دانش پژوه (۳۰ فروردین ۱۲۹۰، آمل - ۲۷ آذر ۱۳۷۵، تهران) نویسنده، موسیقی دان، مترجم مصحح، خاورشناس و نسخه پژوه ایرانی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران، استاد دانشگاه تهران و پدر علم نسخه شناسی بود.
ذخیره خوارزمشاهی (جلد ۱ و ۲)، اسماعیل بن حسن جرجانی، ایرج افشار (به اهتمام)، محمدتقی دانش پژوه (به اهتمام)، تهران: المعی
استرآبادنامه (سه سفرنامه، وقفنامه و سرگذشت)، ایرج افشار (به اهتمام)، محمدتقی دانش پژوه (به اهتمام)، مسیح ذبیحی (به اهتمام)، تهران: امیرکبیر
مجمل الحکمه: ترجمه گونه ای کهن از رسائل اخوان الصفا، ایرج افشار (گردآورنده)، محمدتقی دانش پژوه (گردآورنده)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
جامع التواریخ: قسمت اسماعیلیان و فاطمیان و نزاریان و داعیان و رفیقان، رشیدالدین فضل الله، محمدتقی دانش پژوه (به اهتمام)، محمد مدرسی (به اهتمام)، تهران: علمی و فرهنگی
نوادر التبادر لتحفه البهادر، محمدبن ایوب دنیسری، ایرج افشار (گردآورنده)، محمدتقی دانش پژوه (گردآورنده)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
دستورالجمهور یا مناقب سلطان العارفین ابویزید طیفور، احمدبن حسین خرقانی، ایرج افشار (به اهتمام)، محمدتقی دانش پژوه (به اهتمام)، تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران، میراث مکتوب وابسته به مرکز نشر میراث مکتوب
المنطق، حدود المنطق، عبدالله بن داودیه ابن مقفع، حبیب بن بهریز ابن بهریز، محمدتقی دانش پژوه (مترجم)، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جامع التواریخ، قسمت اسماعیلیان و فاطمیان و نزاریان و داعیان و رفیقان، سیف الله فضل اللهی، محمدتقی دانش پژوه (مترجم)، محمد مدرسی زنجانی (مترجم)، تهران: علمی و فرهنگی
وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی از تاریخ تشکیل این سلسله تا مرگ سلطان سنجر، عباس اقبال آشتیانی، یحیی ذکاء (به اهتمام)، محمدتقی دانش پژوه (به اهتمام)، تهران: دانشگاه تهران
نوادر التبادر لتحفه البهادر، محمدبن ایوب دنیسری، ایرج افشار (گردآورنده)، محمدتقی دانش پژوه (گردآورنده)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
ترجمه النکت الاعتقادیة از شیخ مفید
ترجمه مصادقةالاخوان از ابن بابویه رازی
الرسالةالمعینیة خواجه طوسی (یادبود خواجهٔ طوسی)
تبصره ابن سهلان ساوی به فارسی با دو رساله در منطق
دو رساله دربارهٔ آثار علوی
معتقد الامامیه
اخلاق محتشمی از خواجهٔ طوسی
کسر اصنام الجاهلیة از صدرالدین محمد القوامی الشیرازی
تحفه در اخلاق و سیاست متن فارسی سده هشتم
النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی از شیخ طوسی (عربی با ترجمه فارسی کهن)
ترجمه مختصر نافع از محقق حلی
زبدة التواریخ (تاریخ اسماعیلیه به فارسی)
کتاب الاسرار و سرّ الاسرار از ابوبکر محمد بن زکریا رازی
تصحیح کتاب «مفتاح الطب و منهاج الطلاب» (کتاب برگزیدهٔ سال)
فهرست کتابخانهٔ اهدایی آقای سید محمود مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران در هیجده مجلد
فهرست کتابخانه دانشکده حقوق
فهرست کتابخانه دانشکده ادبیات (نسخه های خطی)
فهرست کتابخانه سپهسالار
فهرست کتابخانه دانشکده الهیات
محمدتقی دانش پژوه در ۳۰ فروردین سال ۱۲۹۰، در منطقه دلارستاق آمل متولد گردید. پس از سپری کردن دوران کودکی، تحصیلات مقدماتی را نزد پدر آغاز کرد. محمدتقی دانش پژوه پس از سپری کردن دوران کودکی تحصیل آغاز کرد و مقدمات ادبی را پس از خواندن قرآن کریم، دیوان حافظ و نصاب الصبیان را فراگرفت. وی در این بین نیز زبان فرانسوی را یادگرفت.
دانش پژوه در سن هجده سالگی با درگذشت پدر برای ادامه تحصیل راهی شهر قم گردید تا از جلسات درس و بحث علمای فقه آن مرکز علمی استفاده کند.او در قم و سپس در تهران نزد علمایی چون مرعشی نجفی، میرزا ابوالفضل گلپایگانی، میرزا هاشم آملی، میرزا مهدی آشتیانی و سید محمد مشکات بهره علمی برد و به تکمیل تحصیلات خود پرداخت و در ۱۳۲۰ از دانشگاه تهران لیسانس گرفت و در دانشگاه به همراه ایرج افشار، عباس زریاب خویی و منوچهر ستوده به خدمتگزاری فرهنگ ایران پرداخت. پس از دو سال اقامت، به سبب گرفتاری های زندگی نتوانست در قم بماند و به شهر آمل برگشت و نزد عالمان این شهر به تحصیل پرداخت.
دانش پژوه در سال ۱۳۱۶ راهی تهران شد. چهار سالی در مدرسه سپهسالار قدیم به تحصیل پرداخت، سپس دوره دانشکده معقول و منقول را در مدرسه سپهسالار جدید مدرسه عالی شهید مطهری و دانشسرای عالی را طی کرد تا اینکه سر از دانشکده الهیات دانشگاه تهران درآورد و در سال ۱۳۲۰ به اخذ درجه لیسانس از این دانشگاه نائل آمد. پس از فارغ التحصیل شدن به عنوان کمک کتابدار در کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران مشغول به کار شد. لیسانس حقوق دانش پژوه به او اجازه داد تا به عنوان رئیس کتابخانه دانشکده ادبیات موقعیت خود را تحکیم بخشد. در سال ۱۳۳۲ به ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران منصوب گردید و در سال ۱۳۴۳ مشاور فنی کتابخانه مرکزی و در سال ۱۳۲۶ عضو کمیته علمی آن شد. محمدتقی دانش پژوه از سال ۱۳۳۴ در دانشکده الهیات دانشگاه تهران به تدریس مشغول شد.

محمدتقی دانش پژوه (۲۰ آوریل ۱۹۱۱، آمل - ۱۷ دسامبر ۱۹۹۶، تهران) نویسنده، مصحح، موسیقی دان، مترجم و نسخه پژوه ایرانی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران و پدر علم نسخه شناسی بود.
• «استاد دانش پژوه را همگان به عنوان فهرست نویس و فهرست نگار نسخ خطی می شناسند. شادروان استاد ایرج افشار که خود از برجسته ترین فهرست نگاران نسخ خطی بود در اینباره می گوید که اغراق نیست اگر گفته شود که دانش پژوه رقمی نزدیک به صد هزار نسخه خطی را یک به یک دیده و بررسی کرده و آنها را که شایسته معرفی دانسته در مقاله ها، فهرست ها و مقدمه های خود بی تابانه شناسانده است و از این نظر در سراسر جهان خاورشناسی بی همتا و ممتاز است.»، ۱۳۹۴ -> کامران فانی
• «جنبه دیگری از شخصیت او... که چهره مغفول مانده اوست و از آن کمتر سخن گفته شده و کمتر شناخته شده است... این جنبه مغفول مانده عشق و شور و شیفتگی او به فلسفه و منطق بود... البته استاد افشار هم به این جنبه اشاره می کند... اما گذرا از این نکته می گذرد، شاید چون میانه ای با فلسفه و علاقه ای به فلسفه پردازی نداشت. بسیاری از بزرگان ما، صاحب نظرانی که بویژه در حوزه زبان و ادبیات و تاریخ به تحقیق، تتبع می پرداختند اعتقادی به فلسفه نداشتند، فلسفه پردازی را امری تفننی و غیرجدی می دانستند که راه به جایی نمی برد. علامه قزوینی، صدر محققان جدید ایران، هیچگونه دلبستگی به فلسفه نداشت. مرحوم مجتبی مینوی هم همین طور. مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی واقعاً ضد فلسفه بود. مرحوم احمد آرام با اینکه چند کتاب فلسفی هم ترجمه کرده بود، آشکارا ضد فلسفه بود. دانش پژوه در حلقه دوستان خود براستی تنها بود. برای او فلسفه، مسائل فلسفی، دغدغه های فلسفی براستی امری اصلی و اساسی بود. آنتوان چخوف نویسنده روسی که شغل اصلی اش پزشکی و طبابت بود یک بار گفته بود: طبابت همسر قانونی ام است، اما ادبیات معشوقم است. شاید در مورد مرحوم دانش پژوه هم بتوان گفت: فلسفه معشوق او و نسخه پژوهی همسر قانونی او بود.»، ۱۳۹۴ -> کامران فانی
• «یک بار از استاد دانش پژوه پرسیدم آیا ترجیح می داد نسخه پژوهی نام آور باشد یا فلسفه پژوهی گمنام. با لبخند گفت: اینها دو بال من اند که با هر دو می توانم تا هر کجا که بخواهم پرواز کنم. یاد و خاطره مهرآمیزش هرگز فراموش نمی شود.»، ۱۳۹۴ -> کامران فانی

[ویکی اهل البیت] دانش پژوه کتابدار، کتابشناس، فهرست نگار، نسخه شناس، محقق، مصحح و صاحب نام در نشر متون ناشناخته زبان فارسی، استاد دانشگاه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان فارسی در سال 1290 ش. در خانواده ای روحانی و هنرمند در آمل به دنیا آمد. جدش میرزا گل علی خطی خوش داشت و با نوشتن قرآن کریم زندگی پارسایانه ای را در دهکده "درکا" می گذراند. پدرش حاج میرزا احمد درکایی دیلارستاقی لاریجانی از مجتهدان و فقیهان بنام آمل و لاریجان بود.
دانش پژوه تحصیلات مقدماتی را نزد والدین و ملای مکتبی به نام میرزاعلی بارفروش و نیز در مدرسه های حاج علی کوچک، هاشمی، جامع و امام حسن عسکری در ناندل (روستایی در بخش لاریجان) و آمل فراگرفت. از دیگر استادان او مولی عبدالله یزدی، میرزا جلال اعتضادی خوشنویس آملی، شیخ ابوالحسن آملی، میرزا ابوالحسن آملی و میرزا عزیزالله طبرسی بودند.
مقارن تحصیل در دوره دوم متوسطه به صورت متفرقه مدتی را نیز در مدرسه صدر تهران که در سمت راست پله های در ورودی مسجد شاه بود به کسب علوم عقلی و نقلی گذراند.
پس از اتمام تحصیلات متوسطه و درگذشت پدرش، در هجده سالگی به مدرسه فیضیه قم رفت و از محضر استادانی چون میرزا ابوالفضل گلپایگانی، آخوند ملاعلی همدانی، آیت الله مرعشی، میرزا محمدعلی تهرانی، میرزا قوام لاریجانی، سید مصطفی کردمحله ای، شاه آبادی، آیت الله میرزا هاشم آملی و دیگران بهره گرفت.
پس از دو سال اقامت در قم به آمل بازگشت و نزد دو تن از مجتهدان آنجا به نام ابوالقاسم فرسیوی و آقا محمد غروی رینه ای مکاسب و رسائل شیخ مرتضی انصاری دزفولی را فراگرفت. در سفرهایی که از قم به تهران می کرد از درس استادان دیگری چون میرزا طاهر تنکابنی، میرزا یدالله کجوری، میرزا مهدی آشتیانی و عصار در دانشسرای عالی و سید حسن رستاقی در زمینه های مختلف علوم عقلی و نقلی استفاده می کرد.
دانش پژوه در سال 1316 به تهران آمد و وارد دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران شد و در سال 1320 موفق به دریافت لیسانس گردید .
اشتغال او به کتابداری در خرداد 1319 در دانشکده حقوق آغاز شد و از فروردین 1321 به دبیری دبیرستان های تهران و سپس به تدریس در دانشگاه نایل گشت. در بهمن 1331 به معاونت کتابخانه دانشکده حقوق منصوب گردید و نزدیک به 25 سال در این مقام فعالیت داشت. در آذر 1333 به ریاست کتابخانه کتب خطی دانشگاه تهران و در مهر 1334 به ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران که قبل از او برعهده منوچهر ستوده بود، منصوب شد؛ در خرداد 1343 به مشاورت فنی کتابخانه مرکزی و در تیر 1346 به عضویت کمیته این کتابخانه نایل گردید و در ضمن این تحولات، همچنان سمت معاونت کتابخانه دانشکده حقوق را نیز برعهده داشت.
وی در بهمن 1334 از طرف شورای دانشگاه تهران مأمور تدریس دروس "درایه الحدیث" و "فرهنگ ایرانیان" در دانشکده الهیات و معارف اسلامی شد.