مجمع البیان

مَجمعُ البَیان
تألیف ابوعلی طَبْرِسی، کتابی به عربی، در تفسیر قرآن. این کتاب شامل مباحثی مانند قرائت، اِعراب، لغات، بیان مشکلات، شأن نزول آیات، اخبار، بیان قصص و حکایات در ده جزء و پنج مجلد است. طبرسی تألیف این اثر را که از تفسیرهای معتبر شیعه است در ۵۳۶ق به پایان رسانده است. مجمع البیان را آقا محمد، از علمای قرن ۱۳ق، به فارسی ترجمه کرده و آن را مفصل البیان فی علم القرآن نامیده است. مجمع البیان بسیار متأثر از تبیان شیخ طوسی است؛ با این تفاوت که مجمع البیان از نظر تقسیم بندی مباحث و فهرست بندی بسیار دقیق تر و منظم تر است. در ۱۳۷۳ق چاپی از این اثر به کوشش ابوالحسن شعرانی پس از مقابلۀ صفحات آن با چاپ صیدا (۱۳۳۳ـ۱۳۵۵) منتشر شده است.

[ویکی اهل البیت] تفسیر مجمع البیان از تفاسیر مهم قرن ششم و به زبان عربی است سبک و شیوه تدوین و تبویب این تفسیر در میان همه تفسیر های اهل سنت و شیعه، چه فارسی و چه عربی بی سابقه و کم نظیر است زیرا نظمی متین و خاص و مرتب با روش علمی و ساده دارد.
امین الاسلام ابوعلی فضل بن حسن طبرسی. (م548ق)
تفسیر مجمع البیان، یکی از مهم ترین و ارجمندترین تفاسیر جهان اسلام است که دانشمندان شیعه و سنی آن را مورد توجه قرار داده اند و از آن به عنوان یکی از منابع تفسیر یاد کرده اند و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته اند که به نیکوترین صورت با الگوی مناسب و ضمن سر عنوان مکرر و ثابت تنظیم شده است.
شیخ شلتوت، مفتی بزرگ اهل سنت و دانشمند روشن بین کشور مصر در مقدمه ای که بر این تفسیر نگاشته است، می نویسد: مجمع البیان در میان کتاب های تفسیری بی همتا است. این تفسیر دارای گستردگی ژرف و تنوع در مطالب و ترتیب ممتازی است که در میان تفاسیر پیش از او بی نظیر و در میان آثار پس از او کم نظیر است.
اهمیت مجمع البیان به سبب جامعیت، اتقان و استحکام مطالب، ترتیب دقیق، تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسی آرا است. مجمع البیان شامل مباحثی چون: قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، ذکر مطالب مربوط به معانی و بیان، شأن نزول آیات، اخبار وارد در آیات و شرح و تبیین قصص و حکایات است.
این تفسیر، بسیار متأثر از تبیان شیخ طوسی است؛ با این تفاوت که طبرسی با تقسیم بندی مباحث، زمینه استفاده بهتر و گزینش آسان تر استفاده کننده را فراهم ساخته است. مؤلف نظریات مفسران عامه را نقل و با روش عالمانه نقد می کند. مرحوم قاضی نورالله شوشتری می نویسد: «تفسیر کبیر او که مسحّا به مجمع البیاناست، در جامعیت او در فنون، فضل و کمال بیان کافی و دلیل وافی است».
تفسیر مجمع البیان یکی از بهترین کتابهای تفسیری است که با اسلوب و ترتیب ویژه ای نوشته شده، مولف در هر باب، اقوال را بدون اینکه مورد رد و اعتراض قرار دهد، نقل می کند و انتخاب یک قول را به عهده فکر و ذهن خواننده می گذارد.
به بیان دیگر روش او در مجمع البیان این است که ابتدا دسته ای مختلف از آن گروه آیات را بررسی و حلاجی می کند. ابتدا از نظر قرائت و اختلاف قرائت و قضاوت در بین قرائت های مختلف، سپس از نظر لغت و مشکلات لغوی، سپس از نظر اعراب، سپس از نظر اسباب النزول، سپس معنای مبسوط و مفتح آن گروه آیات را به دست می دهد و سرانجام تحت عنوان "نظم"، ربط و پیوند معنایی آیات را به همدیگر و نیز ربط هر گروه آیات را به گروه قبلی و نیز و بعدی و نیز ربط سوره ها را با یکدیگر باز می نمایاند.