اقیانوس

اُقیانوس، در سیاره ما، به پیکره های بزرگی از آب های شور گفته می شود که جزوی از مجموعه آب های کرهٔ زمین است و مرز آبی میان چند خشکی بزرگ کرهٔ زمین را می سازد.
اقیانوس آرام یا اقیانوس کبیر
اقیانوس اطلس
اقیانوس هند
اقیانوس منجمد جنوبی
اقیانوس منجمد شمالی
این واژه گاهی به قسمت های بزرگی از آنچه اقیانوس جهانی خوانده می شود، گفته می شود. واژه دریا و اقیانوس گاهی به جای یکدیگر به کار برده می شوند اما دریا پیکره ای از آب های شور است (غالباً بخشی از اقیانوس جهانی) که به خشکی ها نزدیک است.
اقیانوس زمین بزرگترین اقیانوس سطحی تأیید شده سیاره های قابل رویت است. تقریباً ۷۱ درصد از سطح کره زمین (که مساحتی حدود ۳۶۱ میلیون کیلومتر مربع را شامل می شود) را آب های شور پوشانده اند که به طور کلی به چند اقیانوس و تعدادی دریا تقسیم می شوند. حجم کلی اقیانوس ها حدود ۱٫۳ میلیارد کیلومتر مکعب با عمق متوسط ۳۷۹۰ متر است. در اقیانوس ها حدود ۲۳۰٬۰۰۰ گونهٔ جانوری شناخته شده وجود دارد، البته قسمت عمده ای از ژرفای اقیانوس ها کشف نشده باقی مانده و تخمین زده می شود که بیش از دو میلیون گونهٔ جانوری آبزی وجود داشته باشد. منشأ اقیانوس های زمین ناشناخته باقی مانده است، البته دانشمندان معتقد هستند که نخستین بار در دوران هادئن تشکیل یافته و ممکن است که منشأیی برای آغاز حیات در زمین بوده باشند.بیش از نیمی از این اقیانوس ها دارای عمقی بالغ بر ۳۰۰۰ متر (۹۸۰۰ فوت) هستند. میزان شوری آب اقیانوس ها غلظتی حدود ۳۵ نقطه از هزار را دارا هستند و در نزدیکی دریاها این غلظت شوری به میزان ۳۰ الی ۳۸ نقطه تغییر پیدا می کند.
آب همه اقیانوس ها شور است. علت آن هم این است که رودهای جهان پیوسته به اقیانوس می ریزند. قسمتی از این آب ها هنگامی که در رودها جریان دارند از سنگ های بستر رودها نمک در خود حل می کنند. اما این نمک کند چندان نیست که آب رودها شورمزه شود، ولی همین رودها میلیون ها سال است که نمک به اقیانوس ها می برند و در تمام این سال ها مقداری از آب اقیانوس بخار شده و نمک به جای گذارده است و قرن به قرن آب اقیانوس ها شورتر شده است. در اقیانوس ها کانی های دیگر هم وجود دارد و برخی برآوردها حاکی از وجود ۸۳۰ میلیون تن طلا در اقیانوس جهانی است که بهره برداری از این کانی ها البته با دشواری زیادی روبروست. حجم مواد غذایی به دست آمده از اقیانوس ها بسیار زیاد است که بیشتر آن را ماهی ها تشکیل می دهند و میگو و خرچنگ و صدف ماهی خوراکی نیز از آن جمله هستند. روغن نهنگ، اسفنج، و مروارید از دیگر کالاهای به دست آمده از اقیانوس ها است.

اقیانوس (ocean)
تودۀ عظیمِ آب شور. از نظر جغرافیایی سه اقیانوس اصلی وجود دارد که عبارت اند از اقیانوس های اطلس، هند، و آرام. شمالگان اغلب به این مجموعه اضافه می شود، هرچند آن را جزءِ اقیانوس آرام در نظر می گیرند. نزدیک به ۷۰ درصد از مساحت زمین، حدود ۳۶۳ میلیون کیلومتر مربع، را اقیانوس ها دربر گرفته اند. سطح آب اقیانوس های جهان طی ۱۰۰ سال گذشته حدود دَه تا پانزده سانتی متر بالا آمده است. عمقِ متوسط اقیانوس ها ۳,۶۶۰ متر است، اما برآمدگی های سنگی (فلات های قاره) کم عمق با عمق متوسط ۱۸۰ متر در حواشی قاره ها کشیده شده اند و از سوی دیگر شیب قاره ای به منطقۀ مغاکی ختم می شود که عمیق ترین منطقۀ اقیانوس با عمق ۲ تا ۶هزار متر است. فقط ژرفناهای دریای عمیق اند که عمق بیشتری دارند. یکی از عمیق ترین نقاط گزارش شده، ژرفنای ماریانا، در غرب اقیانوس آرام، با عمق ۱۱,۰۳۴ متر است. عوارضِ اقیانوسی عبارت اند از ژرفنای عمیق اقیانوسی در شرق و جنوب شرق آسیا و غرب امریکای جنوبی، کمربندهای آتشفشانی در غرب اقیانوس آرام و شرق اقیانوس هند، و پشته های اقیانوسی در میانۀ اقیانوس اطلس و شرق اقیانوس آرام و اقیانوس هند. دما در سطح آب اقیانوس ها با تغییر عرض جغرافیایی، از ۲- تا ۲۹+ درجۀ سانتی گراد تغییر می کند. دما در عمق ۳۷۰ متری به سرعت کاهش می یابد، سپس تا عمق ۲,۲۰۰متری کاهش آن کُند می شود. در اعماق بیشتر از این، دما به ندرت کاهش می یابد. ترکیب آب شوری متوسط اقیانوس ها سه درصد است. کانی هایی که در مقیاس تجاری از آب اقیانوس استخراج می شوند عبارت اند از بروم، منیزیوم، پتاسیم و نمک. دیگر عناصر که تا حدی استخراج می شوند عبارت اند از آلومینیوم، کلسیم، مس، طلا، منگنز، و نقره.
آلودگی. اقیانوس ها همیشه محلی برای دفن مواد زاید انسانی بوده اند، اما امروزه با افزایش میزان این مواد و کاهش زمین های مناسب برای دفن آن ها، آلودگی اقیانوس ها مسئلۀ بغرنجی شده است. در حال حاضر، مواد آلوده کنندۀ اقیانوس ها عبارت اند از گسیل ذرات هوابرد از خشکی ها که حدوداً ۳۳ درصد از وزن کل مواد آلوده کنندۀ دریایی را تشکیل می دهند؛ نفت ناشی از نفتکش ها و منابع خشکی؛ مواد سمی ناشی از صنایع، کشاورزی، و مصارف شهری؛ فاضلاب؛ رسوبات حاصل از معدن کاری، جنگل کاری، و کشاورزی؛ زباله های پلاستیکی؛ و ایزوتوپ های پرتوزا. آلودگی حرارتی ناشی از آب های خنک کنندۀ نیروگاه های برق و دیگر صنایع نیز از مشکلاتی است که موجب مرگ مرجان ها و دیگر گونه های ثابت و حساس به دما می شود.
نیمرخ بستر اقیانوس. ژرفنای اقیانوسیعمیق ترین بخش اقیانوس است و دشت های مغاکی وسیع ترین بخش بستر اقیانوس را دربر گرفته اند.ژرفای بیشتر از ۲هزار متر در اقیانوس. این ناحیه بیش از نیمی از سطح زمین را دربر می گیرد، بنابراین شایع ترین محیط زیست زمین بوده است. با این همه، اطلاعات ما راجع به آن بسی ناچیز است. فقط با پیشرفت های اخیر در ساخت زیردریایی های ژرف پیما دانش ما از این محیط شگفت آور روبه فزونی نهاده است. ثبات وضعیت از ویژگی های ناحیۀ عمیق دریاست سرد، تاریک، دستخوش فشاری باورنکردنی (بیش از ۱۰۰۰ اتمسفر) و، به علت گردش توده وار آب در امتداد جریان های موجود در عمق دریا، هیچ گونه کمبود اکسیژنی در آن جا وجود ندارد. این ناحیه عمر بسیار زیادی هم دارد و موانع پراکنش آن اندک شمارند. در این تاریکی گسترده، یافتن غذا و جفت برای جانوران دشوار است. برای کمک به فایق آمدن بر این مشکلات، سیگنال های شیمیایی تأثیر بسیار مهمی دارد و بسیاری از ماهیان آب های عمیق (ژرفنا) از اندام های زیست تابی برخوردارند که شامل تولیدکنندهای نورساز هم زیست اند. ماهی گیر ماهی از این هم تکامل یافته تر است؛ همین که جنس نر (کوچک تر) یک ماده را می یابد خود را برای دائم به آن می چسباند، و حتی در میزان خون آن هم شریک می شود. یکی دیگر از پیامدهای تاریکی عبارت است از فقدان موجودات زنده فتوسنتزی؛ بنابراین، اجتماعات به مواد غذایی و انرژی ای وابسته اند که از جانوران مرده ای تأمین می شود که از سطح به کف اقیانوس فرومی روند. ابعاد گستردۀ این موجودات از نهنگ تا پلانکتون ذره بینی را دربر می گیرد. ذرات کوچک تر غالباً گرد هم می آیند، با لعاب، مواد غذایی، باکتری ها و تک یاختگان ترکیب می شوند، تا دانه های «برف دریایی» را تشکیل دهند. قسمت اعظم این مادۀ آلی خورده می شود، یا در طی مسیرش به کف دریا، قسمت اعظم نیتروژن ازدست می رود، از این رو وقتی به آن جا می رسد چندان مغذی نیست. یکی از علت های اندک بودن زیست توده در کف اقیانوس هم همین امر است. یکی از حوزه های مهم برای پژوهش های آینده عبارت است از نقش باکتری ها در تحرک مادۀ غذایی ناحیۀ عمیق دریا.