دنباله دار

دنباله دار یک گلولهٔ برفی کیهانی است که از گازهای منجمد، سنگ و گرد و غبار ساخته شده و تقریباً به اندازهٔ یک شهر کوچک است. ساختار دنباله دار شامل سه بخش هسته، گیسو و دم است. هسته بخش مرکزی آن است و از گرد و غبار و گاز و یخ ساخته شده است. وقتی که دنباله دار نزدیک خورشید می شود، یخ های موجود در هستهٔ آن تبخیر می شود و تبدیل به ابر بزرگی پیرامون دنباله دار می شود که گیسو نام دارد. نیروی مغناطیسی بسیار قوی است و طناب ها، گره ها و نوارهایی تولید می کند که دم یونی را از دم گرد و غباری جدا می کند.
پیشوند پی (P): پیشوند دنباله دارهای دوره ای است.
پیشوند سی (C): پیشوند دنباله دارهای غیر دوره ای است.
پیشوند اکس (X): پیشوند دنباله دارهایی است که نمی توان مدار معنی داری برای آن محاسبه کرد.
پیشوند دی (D): پیشوند دنباله دارهایی است که دیگر وجود ندارند یا پنداشته می شود که ناپیداست.
سرچشمه و منشأ دنباله دارها، ابر اورت یا کمربند کویپر است. دنباله دارها، غیر دوره ای و دوره ای هستند که غیر دوره ای ها گرانش محدود به خورشید ندارند و مدار آن ها به شکل سهمی است. دنباله دارهای دوره ای نیز شامل دنباله دارهای بلند مدت (بسیار بیشتر از ۲۰۰ سال) و کوتاه مدت (۲۰ تا ۲۰۰ سال) است. در نام گذاری دنباله دارها، از نام کاشفان آن ها –یک شخص یا فضاپیما– استفاده می شود. اتحادیهٔ بین المللی اخترشناسی رهنمودی برای نام گذاری دنباله دارها مشخص کرده است.
دنباله دارها تفاوت هایی با دیگر اجرام منظومهٔ خورشیدی از جمله سیارک ها، شهاب وارها، شهاب ها و شهاب سنگ ها دارند که مهم ترین آن ها چیزی است که آن ها از آن ساخته شده اند. برای نمونه، سیارک ها از فلزات و مواد سنگی و دنباله دارها از یخ، گرد و غبار و مواد سنگی ساخته شده اند. دنباله دارها انواع قابل توجهی مانند دنباله دار بزرگ و مسیر خورشیدی دارند. دنباله دارهای بزرگ آن قدر بزرگ نیستند که با چشم غیرمسلح دیده شوند؛ با این حال وقتی به خورشید نزدیک می شوند، سطوح یخی آن ها تبخیر می شود و مقدار زیادی از گاز و گرد و غبار آن ها فرار می کند و جو و دم های بسیار بزرگی شکل می گیرد که دیدنی و قابل توجه است. این دنباله دارها، دنباله دارهای بزرگ نامیده می شوند. دنباله دار مسیر خورشیدی نیز طبقهٔ ویژه ای از دنباله دارهاست که به هنگام حضیض خود، فاصلهٔ بسیار (حدود ۸۵۰٬۰۰۰ مایل) از خورشید دارند.
در دوران باستان، دنباله دارها به عنوان پیامبران خدا در نظر گرفته می شدند. در فرهنگ های مختلف، آن ها عناوینی هم چون «پیشروی حکم مجازات» و «تهدید گیتی» به خود گرفته اند. برخی مانند کالین هامفریس، ستارهٔ بیت اللحم را یک دنباله دار می دانند که در انجیل متی ذکرشده و راهنمای سه مغ به زادگاه عیسی مسیح است.

دنباله دار (comet)
جسم یخی کوچکی که معمولاً در مسیر بیضی شکل کشیده ای بر گرد خورشید در گردش است، و فراتر از سیّارۀ پلوتو می رود. هر دنباله دار، هسته ای مرکزی به پهنای چند کیلومتر دارد که بیشتر آمیزه ای از یخ و غبار است. با نزدیک شدن دنباله دار به خورشید، هسته که متشکل از یخ و گاز است گرم می شود و گاز و غبار آزاد شده گیسویی تشکیل می دهند که پهنای آن به ۱۰۰هزار کیلومتر می رسد. گاز و غبار در پی گیسو روان می شود و یک یا چند دنباله شکل می گیرد. دنباله ممکن است میلیون ها کیلومتر گسترده شود. بعضی از دنباله دارها، ازجمله دنباله دار هالی، بیشتر اوقات در درون مدار پلوتو می مانند. هنگامی که دنباله دار هالی در مسیر مدار خود به خورشید نزدیک می شود این احتمال وجود دارد که به مداری در اطراف یکی از سیاره ها سقوط کند. دنباله دارها معمولاً هنگام طلوع یا غروب خورشید از زمین دیده می شوند. دنباله دارها انواع بسیار متفاوتی دارند و براساس مدار، ترکیب، نسبت یخ به غبار، و مقدار مواد فرّار منجمدشدۀ غیر آب، مثل متان و مونوکسید کربن، و اندازه هایشان مشخص می شوند. بیشتر دنباله دارها در مدارهایی هذلولی گون به سوی خورشید می آیند و فقط یک بار دیده می شوند؛ دیگر دنباله دارها، دنباله دارهای دوره ای، منظماً در مدارهای بیضی شکل حرکت می کنند. دنباله دار هالی دورۀ تناوب ۷۶ساله دارد و یکی از بزرگ ترین دنباله دارهای شناخته شده، و دارای هسته ای در حدود ۷×۷×۱۵ کیلومتر است. دنباله دار انکه، با دورۀ تناوب ۳.۳ساله، یکی از کوتاه ترین دوره های تناوب را داراست. این دو معروف ترین نمونه های دنباله دارهای دوره ای اند. در حال حاضر تصور می شود که دنباله دارهای نادوره ای و آن هایی که دورۀ تناوب بسیار طولانی دارند اکثراً از اَبرِ اوْرت، که بسیار دورتر از مدار پلوتو قرار دارد، سرچشمه می گیرند. این ابر احتمالاً میلیاردها پیش دنباله دار را در خود جا داده است و در هر دهه فقط تعداد اندکی از آن ها، بر اثر گرانش، به بخش داخلی منظومۀ خورشیدی کشیده می شوند. مدار دنباله دارهای دوره ای حاکی از سرچشمۀ متفاوت آن ها است. این سرچشمه کمربند کوئیپریا ناحیه ای فراتر از مدار نپتون است. این ناحیه نیز شمار عظیمی از اجسام را در خود جا داده است. بیشتر این اجسام به قدری کوچک اند که با شیوه های معمولی قابل شناسایی نیستند، اگرچه تعدادشان پیوسته رو به افزایش است. هر سال بیش از ده دنباله دار کشف می شود که برخی از آن ها را اخترشناسان غیرحرفه ای کشف می کنند. اطلاعات بسیاری دربارۀ دنباله دارها و مدارهایشان گردآوری شده است؛ بسیاری از این اطلاعات با این فرضیه سازگارند که دنباله دارها از خزانۀ مواد اختصاصی خود در محدودۀ منظومۀ خورشیدی سرچشمه می گیرند. این مواد و توده هایی که در آن انباشته شده اند در مدارهایی با دورۀ تناوب طولانی بر گِرد خورشید می گردند، به نحوی که در بخش نسبتاً اندکی از مدارها حضیض خورشیدی (کمترین فاصله از خورشید) کمتر از ۵۰ یکای اخترشناختی است. گاهی، برخی از این مدارها به سبب کنش متقابل یا براثر ستاره ای گذرنده دچار اختلال می شوند، به طوری که توده ها به حرکت درمی آیند و به قدری به خورشید نزدیک می شوند که به صورت دنباله دار جلوه می کنند.نام ها، رؤیت پذیری، و فروپاشی دنباله دارها (رؤیت پذیریو فروپاشی).بسیاری از دنباله دارها نام کاشفان شان را بر خود دارند. دنباله دارها در هر سال و به ترتیب زمان کشف شان با حروفی نمادگذاری می شوند و سپس به ترتیب عبور حضیض خورشیدی شان، یعنی نقطه ای که در آن به نزدیک ترین فاصلۀ خود از خورشید می رسند، شماره گذاری می شوند. مثلاً دنباله دار آرند ـ رولند در ابتدا h ۱۹۵۶ نام گذاری شده بود، اما بعداً III ۱۹۵۷ نام گرفت. بعضی از مدارهای دنباله دارهای دراز دوره چنان به یکدیگر شبیه اند که شکی باقی نمی ماند تکه هایی از دنباله داری بزرگ ترند که ضمن دورزدن بر گرد خورشید قطعه قطعه شده، و ردّی از خود ترسیم کرده است. یکی از معروف ترین اعضای این گروه دنباله دارهای درخشان خورشید خراشاند که دنباله دارهای بزرگ ۱۶۶۸، ۱۸۴۳I، ۱۸۸۲II، ۱۸۸۷I، ۱۹۴۵VII، ۱۹۶۳V، ۱۹۶۵VIII، ۱۹۷۰VI، و احتمالاً یک یا چند دنباله دار دیگر در زمرۀ آن ها قرار دارند. این دنباله دارها از تاج خورشید گذر کردند و در نزدیکی حضیض خورشیدی درخشش آن ها به اندازه ای بود که در روشنایی روز دیده می شدند. چند دنباله دارهای کوتاه دوره، احتمالاً به سبب از دست دادن بیشتر مواد فرارشان، دنباله های چشمگیری دارند. برخی از آن ها فروپاشیده می شوند و از آن پس دیگر دیده نمی شوند؛ با این حال، تکه هایی از آن ها ممکن است منشأ رگبارهای شهابی دوره ای شوند.هیل ـ بوپ. در مارس ۱۹۹۷، هیل ـ بوپ، درخشان ترین دنباله دارِ دوره ای، از نزدیکی زمین گذشت. ناسا برای بررسی این دنباله دار، که تا فاصلۀ ۱۹۶میلیون کیلومتری به زمین نزدیک شده بود، موشک هایی به فضا پرتاب کرد. پهنای هستۀ یخی هیل ـ بوپ ۴۰ کیلومتر برآورد می شود. این دنباله دار را اخترشناسان، آلن هیل از کلاودکرافت نیومکزیکو و تامس بوپ از گلنِدیل آریزونا، در ژوییۀ ۱۹۹۵ کشف کرده بودند؛ هیل ـ بوپ در آن هنگام در فاصلۀ ۱۰۵۰میلیون کیلومتری قرار داشت.پژوهش های تازه. در ۱۹۹۹، ناسا طرح ۲۴۰میلیون دلاری «برخورد ژرف» را برای بررسی ساختار دنباله دارها به تصویب رساند. هدف این طرح شلیک پرتابه ای به وزن ۵۰۰ کیلوگرم به دنباله دار پی/ تمپل در ژوئیۀ ۲۰۰۵ بود که با موفقیت صورت گرفت. فوران خروجی دنباله دار براثر این برخورد برای تعیین ساختار آن تجزیه و تحلیل خواهد شد. دهانۀ حاصل از برخورد حدود ۱۲۰ متر قطر و ۲۵ متر عمق خواهد داشت. در فوریۀ ۲۰۰۰، ناسا طرح دیگری با نام «گشت زنی در هستۀ دنباله دار» را تصویب کرد که بر طبق جدول زمانی قرار بود در ژوئیۀ ۲۰۰۲ صورت گیرد، و در اواخر ۲۰۰۸ به بررسی دنباله دارهای اِنکه، اشواسمان ـ واخمان ـ ۳ ، و د آرست بپردازد.