زرد

زرد. [ زَ ] (اِخ ) نام برادر شاه موبد در افسانه ٔ ویس و رامین . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
بدینسان اسپ و ساز و جامه ٔ مرد
چو نیلوفر کبود و نام او زرد
رسول شاه و دستور و برادر
هم او و هم نوندش کوه پیکر.

(ویس و رامین چ مینوی ص 45).

زرد. [ زَ ] (ص ) هر چیزی که برنگ طلا و لیمو و یا زعفرانی رنگ و اصفر. (ناظم الاطباء). ترجمه ٔ اصفر. (آنندراج ). پارسی باستان زرته ، اوستا زرته ، ارمنی زرته گوین (زردگون ، گل زرد)... پهلوی زرت ، کردی «زرد» ، افغانی زیر ، بلوچی «زرد» ، وخی «زرد» ، شغنی «زیرد» ، سریکلی «زیرد» ، گیلکی «زرد» ... (حاشیه ٔ برهان چ معین ). هر چیز که به رنگ زر (طلا)، لیمو یا زعفران باشد. زعفرانی رنگ . اصفر... یکی از رنگهای سه گانه ٔ اصلی نقاشی است که قابل تجزیه است . این رنگ اگر با دو رنگ اصلی دیگر (قرمز و آبی ) ترکیب شود رنگهای نارنجی و سبز بدست می آید. (فرهنگ فارسی معین ) :
پیری مرا به زرگری افکند ای شگفت
بی کاه و دود زردم و همواره ، سرف سرف .
کسائی (از لغت فرس اسدی چ دبیرسیاقی ص 85).
چون بچه ٔ کبوتر منقار سخت کرد
هموار کرد موی و شدش مویکان زرد.

بوشکور.

روی مرا هجر کرد زردتر از زر
گردن من عشق کرد نرمتر از دخ .

شاکری بخاری .

گرچه زرد است همچو زر پشیز
یا سپید است همچو سیم ارزیز.

لبیبی .

پدید آمد آنگاه باریک و زرد
چو پشت کسی کو غم عشق خورد.

فردوسی .

همه جامه ها سرخ و زرد و بنفش
شهنشاه باکاویانی درفش .

فردوسی .

چو بشنید گشتاسب شد پر ز درد
ز مژگان ببارید خوناب زرد.

فردوسی .

از لب جوی عدوی تو برآمد ز نخست
زین قبل کاسته و زرد و نوان باشد نال .

فرخی .

تا سرخ بود چون رخ معشوقان نارنج
تا زرد بود چون رخ مهجوران آبی .

فرخی .

بچه ٔ سرخ چو خون و بچه ٔ زرد چو کاه .

منوچهری (یادداشت بخطمرحوم دهخدا).

آنچه زر نقد بود در کیسه های حریر سرخ و سبز و سیمها، در کیسه های زرد دیداری . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 319).
زیرا که ظاهر است مرا کاین ستارگان
نز ذات خویش زرد و سپید و معصفرند.

ناصرخسرو.

- آب زرد ؛ اشک خون آلود. سرشکی دردآلود و آمیخته به خون . اشک تلخ . اشک خونابه گون . زردابه :
همی گفت با لب پر از باد سرد
فروریخت از دیدگان آب زرد.

فردوسی .

ببارید از دیدگان آب زرد
دلش گشت پُرتاب و جان پر ز درد.

فردوسی .

از این گفته شد پهلوان پر ز درد
فروریخت از دیدگان آب زرد.

فردوسی .

فروریخت از دیدگان آب زرد
زدرد سیاوش بسی یاد کرد.

فردوسی .

رجوع به زردابه شود.
- روی و رخ و رخسار زرد ؛ از علائم حسد و رنج :
ز مریم همی بود شیرین بدرد
همیشه ز رشکش دو رخساره زرد.

فردوسی .

- || از علائم ترس و نگرانی :
لب موبدان خشک و رخساره زرد
زبان پر ز گفتار و دل پر ز درد
که گر بودنی بازگوئیم راست
شود سر بیکبار و جان بی بهاست .

فردوسی .

- || نشان شرمساری و خجلت و سرافگندنی :
بگرد دروغ ایچ گونه مگرد
چو گردی بود بخت را روی زرد.

فردوسی .

- || از علائم بیماری و ضعف و ناتوانی :
تنش زشت و بینی کژ و روی زرد
بداندیش و کوتاه و دل پر ز درد.

فردوسی .

من ازبینوایی نیم روی زرد
غم بینوایان رخم زرد کرد.

سعدی (بوستان ).

|| مقابل پول سفید. پولی از زر. مسکوکی از زر. سکه ای از زر. پول طلا، یک پنجهزاری زرد. یک تومانی زرد. یک دوهزاری زرد. (از یادداشت های بخط مرحوم دهخدا) :
این پیر زال گول زند زن را
از این زباله درهم و دینارش ...
از زرد وسرخ مرد بنفریبد
ناراست صره ٔ وی و قنطارش .

ناصرخسرو (دیوان ص 209).

از نظر قدما رنگ زرد رنگ آفتاب بوده و به روز یکشنبه اختصاص داشته است
قدما هر رنگ را به یکی از سیارات هفتگانه و یکی از روز های هفته اختصاص می دادند از این قرار
زرد: آفتاب ، یکشنبه
آبی: ماه ، دوشنبه
نارینجی: مریخ ، سه شنبه
سرخ : عطارد، چهارشنبه
بنفش: مشتری، پنجشنبه
سبز: زهره، آدینه
نیلگون: زحل، شنبه
هفت پیکر نظامی ، تصحیح دکتر ثروتیان، ۱۳۸۷، ص ۳۹۱.

زرد: در پهلوی زرت zart بوده است.
( ( پدید آید آنگاه، باریک و زرد،
چو پشت ِ کسی کو غم ِعشق خوَرْد. ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 204 )

رنگ ها در عربی
سبز : الاَخضَر
قرمز : الاَحمَر
سیاه : الاَسَود
زرد : الاَصفَر
سفید : الاَبیَض
ابی : الاَزرَق
رنگ ها در انگلیسی به ترتیب سبز. قرمز. سیاه. زرد. سفید
green/red/black/yellow/whit

ak = سفید
akız = سفید گونه ، نورانی رنگ ،
به رنگ نور طبیعی که رنگی سفیده گونه و متمایل به زرد دارد
akzarmak = سفید گونه شدن
رنگی شبیه رنگ نور طبیعی که زرد رنگ می باشد به خود گرفتن
ağzarmak
aazarmak
azarmak
azartı = زرد شدگی ، نورین رنگ شدگی ، سفید گونه شدگی
azart
zart
شکل نرم zert
زرت
زرد


akzarmak
ağzarmak
ağsarmak
aasarmak
asarmak
asarı=نورین رنگ ، زرد
sarı= در ترکی یعنی زرد

sarı= zart=zert=زرد=زرت
همگی ترکی هستند

کهربا رنگ
آنچه برنگ کهربا باشد زرد رنگ

کهربا گون
کهربا رنگ ، هر چیز زرد رنگ .

زریر بروزن سریر به معنای گیاهی است که مشخصه ی اصلی ان زرد بودن است گویا اگر چیزی را به زریر تشبیه می کنند قصد دارند که زردی ان را بیان کنند.
برای یادسپاری بهتر می توان فرض کرد که زریر به سریر زرد رنگ گفته می شود یا زریر به سریری گفته می شود که توسط گل های زرد گیاهی که از پایین ان روییده، پوشانده شده است به نحوی که سریر، زرد رنگ به نظر می رسد ( سریر یعنی تخت )