نسخ

wiki: تفسیر المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
سید ابوالقاسم خویی تنها به نسخ یک آیه از قرآن (آیهٔ نجوی) معتقد بود. هرچند سیدهادی معرفت تعداد آیات نسخ شده را بیست و اندی می داند. به عنوان مثال، تحریم شرب خمر در قرآن به صورت تدریجی و در چهار مرحله انجام شده است:
سید محمدحسین طباطبایی در المیزان ذیل بحث نسخ آیات بیان می دارد که نسخ آیات از جنس تناقض احکام نیست بلکه از نوع تکمیل است. به عنوان مثال می گوید:
آیه: فاعفوا و اصفحوا حتی یاءتی اللّه بامره، ترجمه: فعلاً عفو کنید و نادیده بگیرید تا خداوند امر خود را بفرستد، که بروشنی می فهماند: حکم عفو و گذشت دائمی نیست و بزودی حکمی دیگر می آید، که بعدها به صورت حکم جهاد آمد؛ و مانند حکم زنان بدکاره که فرموده: فامسکو هن فی البیوت، حتی یتوفیهن الموت اءو یجعل اللّه لهن سبیلا، ترجمه: ایشان را در خانه ها حبس کنید تا مرگشان برسد یا خدا راهی برایشان معین کند، که باز بوضوح می فهماند حکم حبس موقتی است و همین طور هم شد و آیه شریفه با آیه تازیانه زدن بزناکاران نسخ گردید، پس جمله: «حتی یاءتی اللّه بامره» در آیه اول و جمله «او یجعل اللّه لهن سبیلا» در آیه دوم خالی از این اشعار نیستند که حکم آیه موقتی است و بزودی دستخوش نسخ خواهند شد.»

wikijoo: نسخ

wikifeqh: تقیید حکم سابق به قید زمانی صریح؛ چه اگر حکم سابق از اول مقید به قید زمانی باشد، با سر آمدن زمان، حکم سابق پایان می یابد و نیازی به نسخ مجدد نیست. ولی این نکته نباید فراموش شود که قید زمانی باید صریح باشد و اگر ابهام گونه به پایان زمانی حکم اشاره شود، از مورد بحث بیرون است، زیرا حکم سابق به جهت ابهام در پایان زمانی، هم چنان اقتضای دوام را خواهد داشت تا حکم مجدد(ناسخ) صادر گردد و تعریف یاد شده بر آن صادق است، زیرا ابهام در قید زمانی موجب می گردد تا اصل حکم هم چنان استوار بماند تا از جانب شرع، تبیینی صادر گردد و آن ابهام به صورت مشخص در آید و تا این تبیین از جانب شارع نیامده، حکم سابق کما کان استوار خواهد بود. مثلا آیه «و اللاتی یاتین الفاحشة من نسائکم فاستشهدوا علیهن اربعة منکم فان شهدوا فامسکوهن فی البیوت حی یتوفاهن الموت او یجعل الله لهن سبیلا» را از این موارد می توان شمرد.در ارتباط با این آیه باید توجه داشت که در ابتدای اسلام، درباره زنانی که مرتکب فحشا می گردیدند، دستور آمد تا آنان را در خانه نگاه دارند واز بیرون آمدن آنان تا موقع فرا رسیدن مرگ جلوگیری کنند یا آن که خداوند راه دیگری نشان دهد.عبارت: «او یجعل الله لهن سبیلا گر چه اشارت دارد به آن که حکم یاد شده برای همیشه نیست و دیر یا زود حکم دیگری جای گزین آن می گردد. ولی این اشارت، حالت ابهام دارد و مشخص نگردیده آن حکم دیگر چه موقع صادرخواهد شد. لذا تا حکم جدید نیامده حکم سابق قابل تداوم بوده و باید مورد عمل قرار می گرفت. تنها با آمدن حکم جدید(جلد یا رجم)حکم سابق مرتفع گردید. این همان ویژگی نسخ است که در این جا وجود دارد.
حقیقت نسخ
آن چه گفته شد، تعریف ظاهری نسخ است. بر حسب این تعریف، نسخ تبدیل حکم سابق است به حکم لاحق که این تبدیل بر حسب متعارف، حاکی از تجدید نظراست، زیرا مشرع، حکم سابق را به گونه مطلق صادر کرده است، به گونه ای که ظهور در تداوم داشته است. ولی اکنون و با ملاحظه شرایط پیش آمده، در اطلاق حکم سابق تجدید نظر نموده جلوی آن را گرفته و حکم تازه ای که موافق شرایط موجود باشد صادر می کند و گرنه در صورتی که شارع قصد تجدید نظر داشت، می بایست از اول پیش بینی کرده، حکم سابق را مقیدا صادر می نمود، نه به طور مطلق، و صدور حکم سابق به صورت مطلق، مبین یک گونه جهل به پیش آمدها است که شایسته علم ازلی الهی نیست، علمی که فراگیر همه چیز است!آری نسخ بدین معنا، در تشریعات وضعی(که به دست انسان ها صورت می گیرد)امری طبیعی است. انسان نمی تواند تمامی پیش آمدهای آینده راپیش بینی کند. از این رو، نسخ به معنای حقیقی اش -که تجدید نظر است - درباره تشریعات آسمانی، صورت معقولی ندارد.پس نسخ در شرایع الهی، نسخ ظاهری است. یعنی بر حسب ظاهر، مردم گمان می برند که نسخی صورت گرفته در حالی که واقعا چنین نیست و خداوند از اول و همان موقع که حکم سابق را تشریع نمود می دانست که آن حکم تداوم ندارد و مدت دوام آن محدود است و سرآمد اجل آن نزد خداوند مشخص بوده، صرفا وفق مصالحی از بیان مدت آن خود داری شده که به موقع و هنگام سر رسید اجل آن بیان می گردد.این - اصطلاحا - تاخیر بیان تا وقت حاجت است که از نظر اصولیون خالی از اشکال است. آن چه مورد اشکال می باشد تنها تاخیر بیان از وقت حاجت است. بااین بیان می توان گفت که در واقع، نسخی در کار نیست؛ بلکه خداوند از زمان نخست حکم سابق را به صورت محدود تشریع نموده ولی حد و نهایت آن را بیان نداشته که در موقع خود بیان می دارد.
تشابه نسخ و بدا
...