یا علم اعراب القر آن : بنا بگفته مولف مفتاح السعاده از فروع علم تفسیر محسوب است و لیکن در حقیقت این علم از فروع یا مباحث علم نحو است و آنرا علمی مستقل شناختن چنانکه سیوطی در اتقان آنرا اختیار کرده درست در خور نباشد .
اعراب القران
فرهنگ فارسی
لغت نامه دهخدا
( اعراب القرآن ) اعراب القرآن. [ اِ بُل ْ ق ُرْ ] ( ع اِ مرکب ) یا علم اعراب القرآن. بنا بگفته مؤلف مفتاح السعاده از فروع علم تفسیر محسوب است ولیکن در حقیقت این علم از فروع یا مباحث علم نحو است و آنرا علمی مستقل شناختن چنانکه سیوطی در اتقان آنرا اختیار کرده ، درست درخور نباشد. سپس سیوطی اموری را که رعایت آنها برای اعراب گذار لازم و بمنزله مقدمه برای کتاب اعراب القرآن است بیان می نماید ولی مراد وی بسیار ساختن این دانشها باشد. و گروهی از دانشمندان در این دانش تصنیفی مستقل پرداخته اند که از آن جمله است : الشیخ الامام مکی بن ابوطالب حموش بن محمد القیسی نحوی متوفی 437 هَ. ق. و این کتاب تنها در مشکلات بحث میکند. و ابوالحسن علی بن ابراهیم الحوفی نحوی متوفای 562 هَ. ق ، این کتاب در ده مجلد و واضح ترین کتاب در این دانش است. و ابوالبقا عبداﷲبن حسین عکبری نحوی متوفای 616 هَ. ق. این کتاب بیان نام دارد و مشهورترین تألیف در این موضوع است. وابواسحاق ابراهیم بن محمد سفاقسی متوفای سنه 742 هَ. ق. این کتاب در چندین مجلد و موسوم است به «المجید فی اعراب القرآن المجید». و از قدماء نیز کسانی درباره علم اعراب قرآن تصنیفاتی ساخته اند که از آن جمله است : امام ابوحاتم سهل بن محمد سجستانی متوفای سنه ٔ248 هَ. ق. و ابومروان عبدالملک بن حبیب بن سلیمان مالکی قرطبی متوفای سال 286 هَ. ق. و ابوالعباس محمدبن یزید معروف به مبرد نحوی متوفای سال 291 هَ. ق. و ابوجعفر محمدبن احمدبن النخاس نحوی متوفای سال 338هَ. ق. و ابوطاهر اسماعیل بن خلف صقلی نحوی متوفای سال 455 هَ. ق. کتاب وی در نه مجلد تدوین شده است. و شیخ ابوزکریا یحیی بن علی بن محمد خطیب تبریزی متوفای سال 502 هَ. ق. کتاب او شامل چهار مجلد است. و شیخ ابوالبرکات عبدالرحمان بن ابوسعید محمد انباری نحوی متوفا بسال 328 هَ. ق. وی کتاب خود را «البیان » نام نهاده است. و امام الحافظ ابوالقاسم اسماعیل بن محمد طلحی اصفهانی متوفا بسال 535 هَ. ق. و منتخب الدین حسین بن ابوالعزبن رشید همدانی متوفا بسال 643 هَ. ق. و کتاب خود را «کتاب الفرید فی اعراب القرآن المجید» نامیده است. و ابوعبداﷲ حسین بن احمد معروف به ابن خالویه نحوی متوفا بسال 370 هَ. ق. و شیخ موفق الدین عبداللطیف بن یوسف بغدادی متوفا بسال 629 هَ. ق. و شیخ اسحاق بن محمودبن حمزه. وی کتاب خود را که درباره اعراب جزء اخیر قرآن است به «التنبیه » موسوم گردانیده است. و نیز «کتاب تحفةالاقران فیما قری لتثلیث من القرآن » درباره اعراب قرآن است. ( از کشف الظنون ).
دانشنامه آزاد فارسی
اعراب القرآن. اِعراب القُرآن
کتابی به عربی، دربارۀ علم نحو قرآنی، تألیف ابوجعفر نَحّاس. نویسنده در این اثر آرای مکتب کوفه را پیرامون اعراب قرآن مورد انتقاد و تردید قرار داده است و آرای مکتب بصره را نیز نپذیرفته است. او برای تأیید و تضمین گفتارش از اشعار موثق و احادیث و روایات و اقوال معتبر کمک گرفته و آن ها را به عنوان شاهد آورده است. وی موافقت قرائت قاریان با علم عربیت و رسم الخط مصحف را رعایت کرده است. این کتاب در چهار جلد به همت زهیر نمازی زاهد به چاپ رسیده است (بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۹۸).
کتابی به عربی، دربارۀ علم نحو قرآنی، تألیف ابوجعفر نَحّاس. نویسنده در این اثر آرای مکتب کوفه را پیرامون اعراب قرآن مورد انتقاد و تردید قرار داده است و آرای مکتب بصره را نیز نپذیرفته است. او برای تأیید و تضمین گفتارش از اشعار موثق و احادیث و روایات و اقوال معتبر کمک گرفته و آن ها را به عنوان شاهد آورده است. وی موافقت قرائت قاریان با علم عربیت و رسم الخط مصحف را رعایت کرده است. این کتاب در چهار جلد به همت زهیر نمازی زاهد به چاپ رسیده است (بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۹۸).
wikijoo: اعراب_القرآن
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] اعراب القرآن (ابن نحاس). این تفسیر را، ابو جعفر احمد بن محمد بن اسماعیل بن یونس مرادی متوفای ۳۳۸ قمری معروف به ابن نحاس(نحاس) نگاشته است.
اعراب القرآن به زبان عربی می باشد و اولین کتابی است که در زمینه نحو قرآن با این عمق و سطح علمی بدست ما رسیده است.
← ویژگی های تفسیر
۱- مقدمه محقق «اعراب القرآن» ج۱ و سایر مجلدات آن۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی بهاء الدین خرمشاهی ص۲۵۹ و ص۲۲۱۸
اعراب القرآن به زبان عربی می باشد و اولین کتابی است که در زمینه نحو قرآن با این عمق و سطح علمی بدست ما رسیده است.
← ویژگی های تفسیر
۱- مقدمه محقق «اعراب القرآن» ج۱ و سایر مجلدات آن۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی بهاء الدین خرمشاهی ص۲۵۹ و ص۲۲۱۸
wikifeqh: لغت را که از اساتید خود یا کتب آنها دیده بود، نقل می نماید.
موقف و موضع ابن نحاس تماما موقف مکتب اهل بصره است. او در جای جای کتابش به رد آرای مکتب کوفه در اعراب قرآن پرداخته است. با این حال در پاره ای از موارد نیز آراء مکتب بصره را نپذیرفته است.
شواهد مؤلف در این کتاب 1-اشعار موثق(602 شاهد)، از شعرای عصر جاهلی، اسلامی و اموی؛ 2-احادیث معتبر نبوی (168 شاهد)؛ 3-امثال و اقوال دیگر می باشد.
ضوابطی نیز که در زمینۀ قراءات رعایت نموده، عبارتند از:1) موافقت قاریان با علم عربی؛ 2)آنچه مورد توافق جماعت و عامه است؛ 3) موافقت قاریان با رسم الخط مصحف.
ابوجعفر در تألیف کتاب خود پیش از هر چیز از آثار سیبویه و کتاب العین (خلیل بن احمد)، مسائل الکبر (اخفش سعید بن سعده)، معانی القرآن (زجاج)، معانی القرآن، المصادر، المقصور و الممدود(فرّاء م 207 ق)، کتاب القراآت(ابوعبیده قاسم بن سلام م 224 ق)، الغریب المصنف(ابوعبید)، کتاب القراآت(ابن سعدان نحوی، م 231 ق) بهره گرفته است.در کنار آن، از اساتید خود نیز نقل می نماید مانند: بکر بن سهل دمیاطی، نسائی، طحاوی، ابوالحسن احمد بن سعید دمشقی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد بغوی و تفسیر طبری.
گفتیم که اعراب القرآن آراء اعلام مذهب بصری در نحو، لغت و قراآت را در بر دارد، آنان عبارتند از: ابوعمرو بن العلاء، یونس، قطرب، اخفش، ابوعبیده ابن الاعرابی، مازنی، ابوحاتم سجستانی، زجاج، خلیل بن احمد و سیبویه . از میان کوفیون به اقوال این افراد بیشتر می پردازد: کسائی، ثعلب، فراء و ابن سکیت.
موقف و موضع ابن نحاس تماما موقف مکتب اهل بصره است. او در جای جای کتابش به رد آرای مکتب کوفه در اعراب قرآن پرداخته است. با این حال در پاره ای از موارد نیز آراء مکتب بصره را نپذیرفته است.
شواهد مؤلف در این کتاب 1-اشعار موثق(602 شاهد)، از شعرای عصر جاهلی، اسلامی و اموی؛ 2-احادیث معتبر نبوی (168 شاهد)؛ 3-امثال و اقوال دیگر می باشد.
ضوابطی نیز که در زمینۀ قراءات رعایت نموده، عبارتند از:1) موافقت قاریان با علم عربی؛ 2)آنچه مورد توافق جماعت و عامه است؛ 3) موافقت قاریان با رسم الخط مصحف.
ابوجعفر در تألیف کتاب خود پیش از هر چیز از آثار سیبویه و کتاب العین (خلیل بن احمد)، مسائل الکبر (اخفش سعید بن سعده)، معانی القرآن (زجاج)، معانی القرآن، المصادر، المقصور و الممدود(فرّاء م 207 ق)، کتاب القراآت(ابوعبیده قاسم بن سلام م 224 ق)، الغریب المصنف(ابوعبید)، کتاب القراآت(ابن سعدان نحوی، م 231 ق) بهره گرفته است.در کنار آن، از اساتید خود نیز نقل می نماید مانند: بکر بن سهل دمیاطی، نسائی، طحاوی، ابوالحسن احمد بن سعید دمشقی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد بغوی و تفسیر طبری.
گفتیم که اعراب القرآن آراء اعلام مذهب بصری در نحو، لغت و قراآت را در بر دارد، آنان عبارتند از: ابوعمرو بن العلاء، یونس، قطرب، اخفش، ابوعبیده ابن الاعرابی، مازنی، ابوحاتم سجستانی، زجاج، خلیل بن احمد و سیبویه . از میان کوفیون به اقوال این افراد بیشتر می پردازد: کسائی، ثعلب، فراء و ابن سکیت.
wikinoor: قرن دهم هجری نوشته شده است.
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب دربردارنده ترکیب و تجزیه آیات قرآن کریم (البته قسمت های مشکل و مورد اختلاف، نه تک تک کلمات) از فاتحة الکتاب تا پایان قرآن می باشد.
در مقدمه ابتدا مطالبی پیرامون اهمیت لغت عربی و نزول قرآن بر طبق آن بیان گردیده و سپس، زندگی نامه مختصری از نویسنده ارائه گردیده است. از جمله مباحث مطرح شده در این مقدمه، عبارتند از: حفظ لغت عربی به وسیله اسلام و قرآن، فضیلت لغت عربی بر سایر لغات، علم به لغت عربی شرط امامت و پیش قدم گردیدن در علوم دینی، نیاز علوم دینی به لغت عربی، برترین نصوص بودن قرآن در لغت عرب .
نویسنده در هر آیه از آیات قرآن، مواردی را که از نظر صرفی و نحوی و اشتقاق سؤال انگیز بوده، مطرح کرده و آن ها را تجزیه و تحلیل نموده است. در این میان، گاه به بیان معنای برخی از لغات نیز پرداخته است. به نمونه ای از کار مؤلف توجه فرمایید:
وی در سوره حمد، در تحلیل «بسم» می نویسد: «اگر گفته شود چرا الف در اینجا حذف شده، ولی در آیه «اقرأ باسم ربک الذی خلق» ، ثابت مانده است (مقصود حذف و ثبوت در کتابت است)؟ پاسخ داده می شود که علت حذف در اینجا، کثرت استعمال می باشد.
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب دربردارنده ترکیب و تجزیه آیات قرآن کریم (البته قسمت های مشکل و مورد اختلاف، نه تک تک کلمات) از فاتحة الکتاب تا پایان قرآن می باشد.
در مقدمه ابتدا مطالبی پیرامون اهمیت لغت عربی و نزول قرآن بر طبق آن بیان گردیده و سپس، زندگی نامه مختصری از نویسنده ارائه گردیده است. از جمله مباحث مطرح شده در این مقدمه، عبارتند از: حفظ لغت عربی به وسیله اسلام و قرآن، فضیلت لغت عربی بر سایر لغات، علم به لغت عربی شرط امامت و پیش قدم گردیدن در علوم دینی، نیاز علوم دینی به لغت عربی، برترین نصوص بودن قرآن در لغت عرب .
نویسنده در هر آیه از آیات قرآن، مواردی را که از نظر صرفی و نحوی و اشتقاق سؤال انگیز بوده، مطرح کرده و آن ها را تجزیه و تحلیل نموده است. در این میان، گاه به بیان معنای برخی از لغات نیز پرداخته است. به نمونه ای از کار مؤلف توجه فرمایید:
وی در سوره حمد، در تحلیل «بسم» می نویسد: «اگر گفته شود چرا الف در اینجا حذف شده، ولی در آیه «اقرأ باسم ربک الذی خلق» ، ثابت مانده است (مقصود حذف و ثبوت در کتابت است)؟ پاسخ داده می شود که علت حذف در اینجا، کثرت استعمال می باشد.
wikinoor: ابومحمد مکی بن ابی طالب محدث، قارى، نحوى و مفسر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجرى است. این کتاب، سودمندترین کتاب در فن خود به شمار می رود و برای کسانی که به مباحث ادبی قرآن دل باخته اند یگانه منبع سرشار نکات و دقایق ادبی و لغوی قرآن در سطحی بالا است.
کتاب های بسیاری درباره اعراب القرآن نوشته شده است که از بهترین آنها می توان به این موارد اشاره کرد:کتاب اعراب القرآن، منسوب به زجاج (متوفای ۳۱۶)؛ که به نظر می رسد از تالیفات ابومحمد مکی بن ابی طالب قیسی مغربی (متوفای ۴۳۷) باشد
زجاج، ابراهیم بن محمد، اعراب القرآن، پیوست شماره ۵، ص۱۰۹۸ - ۱۰۹۹.
وی همچنین می گوید: بیشتر نوشته ها را در اعراب القرآن دیدم (و متوجه شدم) که بیشترین عنایت خود را درباره حروف جر و ادوات جزم به کار برده اند و از فاعل و مفعول و اسم و خبر انّ و مانند آن (که ظاهر کلام است و مبتدی و عالم هر دو در آن یکسانند) به درازا سخن گفته اند و بسیاری از آنچه دانستن آن در رفع مشکلات قرآن مورد نیاز است چشم پوشیده اند. از این جهت همت گماردم تا در این کتاب، مشکل اعراب را حل نمایم و علل آن را یادآور شوم و مسائل صعب (دشوار) و نادر الوجود آن را بیاورم.
مکی آندلسی قرطبی، مکی بن ابی طالب، مقدمه مشکل اعراب القرآن، ج۱، ص۶۳-۶۴.
این کتاب، بر نود باب نهاده شده که در آن، از ابعاد مختلف نکات ادبی، نحوی و لغوی قرآن سخن گفته شده است. هر باب، مخصوص نوعی از مسائل ادبی متعلق به قرآن است و به طور فراگیر، در خصوص لغت و برخی از مسائل بدیع و بلاغت بحث کرده است؛ مانند باب ۱۹ که درباره آنچه از فن ازدواج کلامی و مطابقه و مشاکله و مانند آن در قرآن آمده سخن گفته است. و باب ۳۵ در خصوص فن تجرید؛ و باب ۸۳ که در آن، از تفنن در خطاب و فن التفات از غیبت به خطاب و از خطاب به غیبت و از غیبت به حالت تکلم سخن گفته شده است؛ و نیز درباره قرائات مرتبط با جنبه اعراب و بلاغت سخن گفته است؛ مانند باب ۸۷ که در آن، درباره قرائاتی که در کتاب سیبویه آمده سخن گفته است و باب ۸۸، در انواع دیگر قرائات است. در بقیه ابواب تنها درباره نحو و اشتقاقات بحث کرده است.
کتاب های بسیاری درباره اعراب القرآن نوشته شده است که از بهترین آنها می توان به این موارد اشاره کرد:کتاب اعراب القرآن، منسوب به زجاج (متوفای ۳۱۶)؛ که به نظر می رسد از تالیفات ابومحمد مکی بن ابی طالب قیسی مغربی (متوفای ۴۳۷) باشد
زجاج، ابراهیم بن محمد، اعراب القرآن، پیوست شماره ۵، ص۱۰۹۸ - ۱۰۹۹.
وی همچنین می گوید: بیشتر نوشته ها را در اعراب القرآن دیدم (و متوجه شدم) که بیشترین عنایت خود را درباره حروف جر و ادوات جزم به کار برده اند و از فاعل و مفعول و اسم و خبر انّ و مانند آن (که ظاهر کلام است و مبتدی و عالم هر دو در آن یکسانند) به درازا سخن گفته اند و بسیاری از آنچه دانستن آن در رفع مشکلات قرآن مورد نیاز است چشم پوشیده اند. از این جهت همت گماردم تا در این کتاب، مشکل اعراب را حل نمایم و علل آن را یادآور شوم و مسائل صعب (دشوار) و نادر الوجود آن را بیاورم.
مکی آندلسی قرطبی، مکی بن ابی طالب، مقدمه مشکل اعراب القرآن، ج۱، ص۶۳-۶۴.
این کتاب، بر نود باب نهاده شده که در آن، از ابعاد مختلف نکات ادبی، نحوی و لغوی قرآن سخن گفته شده است. هر باب، مخصوص نوعی از مسائل ادبی متعلق به قرآن است و به طور فراگیر، در خصوص لغت و برخی از مسائل بدیع و بلاغت بحث کرده است؛ مانند باب ۱۹ که درباره آنچه از فن ازدواج کلامی و مطابقه و مشاکله و مانند آن در قرآن آمده سخن گفته است. و باب ۳۵ در خصوص فن تجرید؛ و باب ۸۳ که در آن، از تفنن در خطاب و فن التفات از غیبت به خطاب و از خطاب به غیبت و از غیبت به حالت تکلم سخن گفته شده است؛ و نیز درباره قرائات مرتبط با جنبه اعراب و بلاغت سخن گفته است؛ مانند باب ۸۷ که در آن، درباره قرائاتی که در کتاب سیبویه آمده سخن گفته است و باب ۸۸، در انواع دیگر قرائات است. در بقیه ابواب تنها درباره نحو و اشتقاقات بحث کرده است.
wikifeqh: اعراب_القرآن_(زجاج)
[ویکی نور] اعراب القرآن (زجاج). إعراب القرآن المنسوب إلی الزجاج، تألیف ابواسحاق، ابراهیم بن سری ملقب به زجاج (متوفی 311ق)، از نحویان و آگاهان به لغت عربی می باشد که با تحقیق ابراهیم الابیاری منتشر شده است. نویسنده در این کتاب مباحث نحوی در قرآن را بررسی کرده است.
کتاب در سه جلد و نود باب تدوین شده است. در جلد اول کتاب، مقدمه مؤلف و نوزده باب و در جلد دوم تا باب 44 و باقی ابواب نیز در جلد سوم کتاب آمده است. در هریک از ابواب کتاب یکی از مباحث نحوی با توجه به آیات قرآن کریم مطرح شده است.
پاره ای از مباحث مطرح شده در این کتاب عبارت است از:
ابن ندیم در ضمن برشمردن آثار زجاج، از این کتاب نامی نبرده است، اما به کتاب «معانی القرآن» وی اشاره می کند. «معانی القرآن» از منابع زمخشری در تألیف کشّاف بوده است.
فؤاد سزگین اشاره می کند که «إعراب القرآن» زجاج به «معانی القرآن و إعرابه» نیز شهرت دارد، اما زرکلی به هنگام برشمردن آثار زجاج از هر دو کتاب نام می برد و اشاره دارد که «معانی القرآن» مخطوط است و «إعراب القرآن» به چاپ رسیده است. نسخ خطی متعددی از هر دو کتاب، به ویژه «معانی القرآن» در کتابخانه های معتبر جهان وجود دارد.
کتاب در سه جلد و نود باب تدوین شده است. در جلد اول کتاب، مقدمه مؤلف و نوزده باب و در جلد دوم تا باب 44 و باقی ابواب نیز در جلد سوم کتاب آمده است. در هریک از ابواب کتاب یکی از مباحث نحوی با توجه به آیات قرآن کریم مطرح شده است.
پاره ای از مباحث مطرح شده در این کتاب عبارت است از:
ابن ندیم در ضمن برشمردن آثار زجاج، از این کتاب نامی نبرده است، اما به کتاب «معانی القرآن» وی اشاره می کند. «معانی القرآن» از منابع زمخشری در تألیف کشّاف بوده است.
فؤاد سزگین اشاره می کند که «إعراب القرآن» زجاج به «معانی القرآن و إعرابه» نیز شهرت دارد، اما زرکلی به هنگام برشمردن آثار زجاج از هر دو کتاب نام می برد و اشاره دارد که «معانی القرآن» مخطوط است و «إعراب القرآن» به چاپ رسیده است. نسخ خطی متعددی از هر دو کتاب، به ویژه «معانی القرآن» در کتابخانه های معتبر جهان وجود دارد.
wikinoor: إعراب_القرآن_(زجاج)
کلمات دیگر: