دایناسور

دایناسورها(Dinosaurs)گروهی از مهره داران خشکی زی بودند که حدود ۲۳۳ میلیون سال پیش به وجود آمدند و از حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش به صورت موجودات برتر در زمین درآمدند تا این که در حدود ۶۶ میلیون سال پیش به دلیل سقوط شهاب سنگ بیشتر آن ها به غیر از یک تبار یعنی پرندگان منقرض شدند پس از این رویداد پستانداران در محیط خشکی جایگزین دایناسورها شدند.
دایناسورها
خزنده کفلان (ددپا و ساروپودس)
هرِرِاسورها (طعمه خوار دوپای قدیمی)
ددپایان (همه دوپایه ها گوشتخوار بودند)
تهی پیکرواران (کوئلوپیسیس و منسوبان نزدیکش)
شاخ خزندگان (سراتوسوروس و آبلی سورها شکارگران مهم کرتاسه پسین در قاره ها)
تیغه پشتان
گوشت خزندگان (آلوسور و نزدیکانش، مانند تیزدندان خزندگان)
دم تهی سوسماران (درندگان چابک و سبک وزن با استخوان های توخالی و مغز بزرگ)
بیدادگرخزندگان (کوچک تا غول پیکر)
شترمرغی واران (مقلد شترمرغ بی دندان، گوشتخوار تا گیاهخوار)
تریزینوسور (گیاه خواران دوپا با بازوی بلند و سر کوچک)
خاگ دزدسوسماران (بی دندان، رژیم غذایی و سبک زندگی نامعلوم)
درومااوسوریدیا (مانند شکارچی پرندگان در پارک ژوراسیک)
ترودونتیدا (شبیه درومااوساریدیا، شاید همه چیز خوار)
پرندگان (تنها دایناسور زنده)
طبقه بندی دایناسورها رسماً در سال ۱۸۴۲ توسط دیرینه شناس انگلیسی ریچارد اوون نامیده شده بود که برای اشاره کردن به «تبار جدا یا از زیرراسته خزندگان سوسماری» استفاده کرد. در نتیجه در بریتانیا و سراسر دنیا به رسمیت شناخته شد. این اصطلاح از کلمه یونانی δεινός (دنیوس به معنی وحشتناک، نیرومند یا شگفت انگیز) و کلمه یونانی σαύρα (سورا به معنی مارمولک یا حیوان خزنده) گرفته شده است. با این وجود نام طبقه بندی اغلب به دندان، چنگال های و دیگر مشخصات ترسناک دایناسورها اشاره دارد. ریچارد اوون صرفاً قصد داشته به اندازه و عظمتشان اشاره کند.
با وجود این که دایناسورها ۱۶۰ میلیون سال بر زمین حکومت می کردند و فراوانی و تنوع آن ها و تنوع وارثانشان (پرندگان) زیاد بوده است اما در زبان عامیانه انگلستان دایناسور بعضی اوقات برای شرح دادن کهنه یا ناموفق بودن یک چیزی یا شخصی، بکار گرفته می شود. این کاربرد در زمانی که دایناسورها به عنوان موجوداتی خون سرد و تنبل تلقی می شدند متداول شد.
اگرچه امروزه در میان مردم دایناسورهای گوشتخوار مشهورترند اما بیشتر دایناسورها گیاهخوار بودند در هر زنجیره غذایی باید موجودات زنده بیشتری در سطح های پایین تر زنجیره غذایی وجود داشته باشد و گرنه انتقال انرژی غذا کافی نخواهد بود. شمار زیادی از گیاهان (تولیدکنندگان یا آن ها که خودبخود تغذیه می کنند) غذای تعداد کمتری از گیاهخواران (مصرف کنندگان اولیه نامیده می شوند) را تأمین می کنند. این گیاهخواران به وسیله تعداد کمتری از گوشتخواران (مصرف کنندگان ثانویه نامیده می شوند) خورده می شوند. برای مثال صدها جریب گیاه لازم بوده تا گروه کوچکی از تریسراتوپس ها تغذیه شوند. این گروه تریسراتوپس ها می توانستند غذای تنها یک تیرانوسور را تأمین کنند تا به زندگی خود ادامه دهد. با نگاهی به فسیل هایی که تا کنون از انواع دایناسورها کشف شده نشان می دهد که ۶۵ درصد دایناسورها گیاهخوار بودند و تنها ۳۵ درصد آن ها گوشتخوار بودند. چون که فسیل های زیادی از بعضی از دایناسورهای گیاهخوار پیدا شده. برای مثال بیش از صد فسیل پروتوسراتوپس پیدا شده، در حالی که در مقابل تنها چند فسیل تیرانوسور پیدا شده است.

---

---

دایْناسور (dinosaur)
دایْناسور
دایْناسور
دایْناسور
دایْناسور
دایْناسور
دایْناسور
دایْناسور
دایْناسور
دایْناسور
(برگرفته از عبارتی یونانی به معنی مارمولک وحشتناک) گروهی از خزندگان منقرض شده، متعلق به ۲۰۵میلیون تا ۶۵میلیون سال پیش. نزدیک ترین وابستگان زندۀ آن ها کروکودیل ها و پرندگاناند. گونه های بسیاری از دایناسورها طی میلیون ها سال تکامل یافتند و در این مدت، جانوران بزرگ و غالبِ خشکی بودند. اغلب آن ها بزرگ بودند و بیش از ۲۷ متر طول داشتند، امّا برخی از آن ها به کوچکی جوجه بودند. این جانوران در ۶۵ میلیون سال پیش به دلایلی ناشناخته از بین رفتند، هرچند در این باره نظریه های فراوانی وجود دارد که شاید مقبول ترین آن ها اصابت ستاره ای دنباله دار به زمین است.رده بندی. دایناسورها به دو دستۀ غیر وابسته به هم تقسیم می شوند: راستۀ سوریشیا (لگن مارمولکی) و اُرنیتیشیا (لگن پرنده ای). اعضای گروه اوّل لگنی شبیه خزندگان داشتند و غالباًَ دو پا و گوشت خوار بودند، گرچه برخی از آن ها دوزیستان عظیم الجثه ای با چهار پا و علف خوار بودند. اعضای گروه دوّم، ارنیتیشیا، لگن پرنده ای دارند و در اصل چهارپا و همه علف خوارند. تقسیم بندی دستۀ سوریشیا عبارت است از تروپودها (چهارپاها)، شامل همۀ نمونه های گوشتخوارِ دوپا با پاهای عقبی بلند و پاهای جلویی کوتاه، شامل تیرانوزوروس، مگالوزوروس؛ و سوروپودومورف ها (پا مارمولکی ها)، شامل سوردپودها، چهارپایان بزرگ علف خوار و دوزیستی با اندام های حرکتی حجیم، دم و گردن بلند، و جمجمۀ کوچک، شامل دیپلودوکُوس، برونتوزوروس. اُرنیتیشیاها تقریباً همه گیاه خوار بودند و سرانجام تعداد آن ها از سوریشیاها بیشتر شد. این دسته به چهار زیرراسته تقسیم می شوند: اُرنیتوپودها، با پاهایی شبیه پای پرنده؛ انواع دوپای متعلق به دورۀ ژوراسیک و کرتاسه (ایگوانودون)؛ هادروسورها (جانوران تخم گذار استرالیا) با نوک قاشقی متعلق به دوران کرتاسه؛ استگوزورها (دایناسورهای سپردار)، دایناسورهای چهارپای ژوراسیک با دو ردیف صفحات مثلثی در طول پشت و خارهایی روی دم، ازجمله استگوزوروس. انکیلوزورها (دایناسورهای زره دار)، انواع چهارپایی متعلق به دورۀ کرتاسه، با صفحات استخوانی زره مانند، ازجمله نودوزوروس؛ سراتوپسین ها (دایناسورهای شاخ دار)، دایناسورهای شاخ دار چهارپایی متعلق به اواخر دورۀ کرتاسه، با جمجمه هایی بسیار بزرگ، چین گردنی، و شاخ های بزرگ، ازجمله تریسراتوپس. این دو راستۀ اصلیِ دایناسورها، بخشی از بالاراسته آرکوزوروس (خزندگان حکمران)، را تشکیل می دادند که در مجموع پنج راسته را دربرمی گرفت. سه راسته دیگر شامل پتروزورها (سوسمارهای بالدار)، مشتمل بر پتروداکتیل هایی که اکنون هیچ نمونه ای از آن ها وجود ندارد؛ کورکودیلی ها، و پرندگان بود. به نظر می رسد که این پنج راسته از یک راستۀ بنیادی، با نام تکودونتیا، مشتق شده باشند. گونه های براکیوزوروس نمونه ای با گردن بلند و گیاه خوار، از گروه سوروپود، است که قدش تا بالای سر حدود۱۲.۶ متر بود و ۸۰ تُن وزن داشت. نمونۀ گوشت خواری با نام کاموگناتوس فقط به اندازۀ یک جوجه بود و روی پاهای عقبی خود می دوید. استگوزوروس نمونۀ سپردار گیاه خواری به طول ۶ متر بود و اندازۀ مغزش فقط ۳ سانتی متر بود. مغز همۀ دایناسورها کوچک نبود. دایناسوری شکارچی، با نام استنونیکوزوروس، دو متر طول داشت و اندازۀ مغزش قابل مقایسه با مغز پستان دار یا پرندگان امروزی بود. این جانور سه بعدی می دید و دست هایی چنگ زننده داشت. بسیاری از دایناسورها برای فعالیت های سنگین آمادگی داشتند. تیرانوزوروس دایناسور ترُپودی عظیم الجثه، دارای دوپا، و گوشت خوار، و متعلق به اواخر دورۀ کرتاسه بود که در امریکای شمالی و آسیا می زیست. بزرگ ترین دایناسور گوشت خوار، با نام جیجانوتوزوروس کارولینی، بود. این نمونه حدود ۹۷میلیون سال پیش در پاتاگونیا زندگی می کرد و دوازده و نیم متر طول و شش تا هشت تن وزن داشت. اسکلت آن را در ۱۹۹۵ کشف کردند. نظریه های انقراض طبق نظریۀ مشهور انقراضِ دایناسورها، در ۶۵ میلیون سال پیش، سنگ هایی آسمانی یا ستاره هایی دنباله دار با زمین برخورد کردند که این امر باعث برخاستن ابری از خاک و سنگ ریزه شد. به دنبال آن آب و هوا تغییر کرد و دایناسورها نتوانستند با شرایط جدید سازگاری پیدا کنند. شاهد این نظریه وجود لایۀ سنگی غنی از ایریدیوم است. این عنصر در زمین نایاب است، امّا در اجسام برون زمینی به فراوانی یافت می شود و قدمت آن نیز به همان زمان می رسد. براساس نظریه ای دیگر، تغییرات زمین بر اثر جابه جایی خشکی ها و تغییرات سطح دریاها منجر به تغییرات آب و هوایی و امتزاج جمعیت ها بین مناطقی شد که قبلاً از هم جدا بودند. این امر باعث افزایش رقابت و شیوع بیماری ها شد.
یافته های باستان شناسی. اصطلاح دایناسور را ریچارد اون، دیرینه شناس انگلیسی، در ۱۸۴۲ وضع کرد. استخوان های دایناسورها در قرن ۱۷ یافت شده بودند. در ۱۸۲۲، جی اِی مانتل (۱۷۹۰ـ۱۸۵۲) دندان های ایگوانودون را در معدن سنگی واقع در ساسکس انگلستان پیدا کرد. اولین دایناسور در ۱۸۲۴ در مجله ای علمی معرفی شد. در آن هنگام، ویلیام بوکلند، استاد زمین شناسی دانشگاه آکسفورد، یافته های خود را در زمینۀ مگالوزوروس یا مارمولک سنگواره ای بزرگ منتشر کرد. او این سنگواره ها را در استون فیلد پیدا کرده بود. این محل دهکده ای در شمال غرب آکسفورد انگلستان است. نخستین استخوان مگالوزوروس در ۱۶۷۷ پیدا شده بود. یکی از بزرگ ترین گونه های دایناسوری که در انگلستان پیدا شده است، سوروپودی با نام ستیوزوروس اُگزونیین سیس است که در ۱۸۷۰، نزدیک بِلچینگدون واقع در شمال آکسفورد، کشف شد. این نمونه حدود پانزده متر طول داشت، اما گونه هایی با طول هجده متر نیز در افریقای شمالی کشف شده اند. در ۱۹۹۲، کاوشگران غیرحرفه ای دایناسور بزرگ دیگری با نام ایگوانودون برنی سارتنسیس را نزدیک اُکلی، واقع در ساری انگلستان، کشف کردند. در ۱۹۶۹، سنگوارۀ تقریباً کاملی از اسکلت یک دایناسور در دامنۀ آندی، واقع در امریکای جنوبی، پیدا شد که گوشت خواری دوپا به ارتفاع دو متر و با وزن بیش از ۱۰۰ کیلوگرم بود. این نمونه با بیش از ۲۳۰ میلیون سال قدمت، قدیمی ترین دایناسور شناخته شده است. در ۱۹۸۲، تعدادی لانه و تخم به صورت کلنیهایی در مونتانا پیدا شد که نشان می دهد شاید برخی از دایناسورها، مثل پرندگان دریایی امروزی، با هم تولیدمثل می کرده اند. در ۱۹۸۹ و ۱۹۹۰، گروهی دیرینه شناس در مونتانا نمونه ای با نام تیرانوزوروس رکس مفصل دار را با جمجمۀ کامل از زمین خارج کردند که یکی از شش نمونۀ شناخته شده تا آن زمان بود. در ۱۹۹۴، از استخوان فسیل نشده ای که از ذخایر زغال سنگ به دست آمد و حدود ۸۰ میلیون سال قدمت داشت، قطعاتی از دی اِن اِی دایناسور استخراج شد.
کشفیات اخیر. در ۱۹۹۶، کشف دایناسور کوچکی در چین اعلام شد. سینوسوروپتریکس حدود ۱۲۰میلیون سال پیش می زیسته و قدش۰.۵ متر بوده است. این نمونه پاهای جلویی کوتاه و دم بلندی داشت و پرهای کوتاه آن بیشتر روی گردن و شانه هایش روییده بودند. در ۱۹۹۷، دانشمندان امریکایی ادعا کردند بقایایی با قدمت ۶۵میلیون سال، که در اقیانوس اطلس کشف شده اند، شاهد این مدعایند که اصابت شهاب آسمانی حجیمی دایناسورها را نابود کرده است. در تحقیقات حفاری دریایی سه نمونه کشف شد که نشانۀ اصابت شهاب آسمانی بود. مدارک قبلی از رسوبات به دست آمده بود و نشان می داد انقراض دایناسورها دقیقاً هم زمان با اصابت شهاب سنگ واقع نشده است. مدرک جدیدی به دست آمده است که نظریه های زمین شناسانی مثل والتر الوارز را اثبات می کند که حامی نظریۀ از بین رفتن دایناسورها بر اثر برخورد شهاب سنگ بودند. در ۱۹۹۷، دیرینه شناسان امریکایی استخوان جناغ دایناسوری را در جایگاه اصلی اش در اسکلت ولوسیراپتور پیدا کردند. این نخستین بار بود که استخوان جناغ در جایگاهش پیدا شده بود و دانشمندان به این نتیجه رسیدند که این امرنشان دهندۀ آن است که پرندگان از دایناسورها مشتق شده اند. سنگوارۀ دایناسور ناشناخته ای به تازگی در نیجر کشف شد (۱۹۹۸). این نمونه ماهی خوار سوسمارمانندی است که ساکومی موس نامیده شد. این جانور ۱۰۰میلیون سال پیش می زیسته، حدود یازده متر طول، آرواره ای یک متری، و چهار تُن وزن داشته است. گونۀ جدیدی از دایناسورهای گوشت خوار در سال ۲۰۰۰ در آرژانتین کشف شد. اسکلت های متعددی نیز در همان محل پیدا شده اند و بنابراین، استنباط می شود که این گونه به شکل اجتماعی زندگی می کرده و حدود یک متر طویل تری از تیرانوزوروس بوده است.