عبدالفتاح فومنی

عبدالفتاح فومنی مؤلف تاریخ گیلان، تاریخی محلی برای گیلان است. این کتاب وقایع رخ داده بین سالهای ۹۲۳ تا ۱۰۳۸ هجری / ۱۵۱۷–۱۶۲۸ میلادی را پوشش می دهد. فومنی بین سالهای ۱۰۱۸–۱۹ در روستای لشت نشا، در خدمت بهزاد بیگ استرآبادی وزیر گیلان، بود. بهزاد بیگ هنگامی که سارو خواجه (خواجه بلوندی) وزیر آذربایجان مسئولینش را زندانی کرد دچار مشکل شد. بهزاد بیگ با شنیدن این خبر دهقانان منطقه اش را مسلح کرد و به سوی گسکر و آستارا رفت. این اتفاقات به شاه عباس گزارش شد و وی تصمیم گرفت در خصوص موضوع بررسیهای بیشتری انجام گیرد. وقتی بهزاد بیگ این خبر را شنید در خانه خواجه کمال الدین بود و عبدالفتاح فومنی هم آنجا حاضر بود.
"АБД-АЛ-ФАТТАХ ФУМЕНИ->ИСТОРИЯ ГИЛЯНА->ТЕКСТ". Восточная Литература - библиотека текстов Средневековья (به قزاقی). Retrieved ۲۰۱۵–۱۰–۰۴. Check date values in: |تاریخ بازبینی= (help)
(… (2015–10–04). "ʿAbd al-Fattāh Fūmanī". Brill Reference. Retrieved ۲۰۱۵–۱۰–۰۴. Check date values in: |تاریخ بازبینی=, |تاریخ= (help) نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link)
شاه عباس در ۱۰۲۱ بهزاد بیگ و کارکنانش را از سمتهای خود در دیوان برکنار کرد و فومنی هم یکی از سه فرد نامزد شده از سوی شاه برای بررسی حسابهای بیه پس بود. عادلشاه، پسر جمشید خان، فرمانروای موروثی گیلان؛ در ۲۹ شوال ۱۰۳۹/۱ ژوئن ۱۶۳۰ فومن را اشغال کرد. فومنی و خانواده اش به همراه دیگر افراد بدین هنگام فومن را به سوی عراق ترک کردند.
تاریخ گیلان تنها اثر بازمانده از فومنی ست. او از هیچ رییسی نام نمی برد. دلیلش برای نوشتن را توضیح می دهد: در پنجاه سال گذشته، او دیده که گیلان از کنترل سلاطین صفوی به در آمده و وارد آشوب، قیام و انقلاب شده، نظیر اشغال گیلان بدست عادلشاه. فومنی می گوید گرچه او فردی درونگرا و منزوی بوده با این وجود حوادثی که شاهدش بوده را می نوشته زیرا کس دیگری چنین نمی کرده. اینها شامل حسابهای فرمانروایان موروثی مازندران، گسکر، آستارا و لنگرکنان در دوره شاهان صفوی می شده تا روشن شود چرا آنها سرنگون شده اند.
او تاریخ را به دو فصل و چندین گفتار تقسیم می کند. فصل اول مربوط به وقایع مربوط به شکست مظفر سلطان، حکمران غرب گیلان و پایان سلسله اسحاقی ست که به مدت ۱۴۲ سال در قدرت بودند. فصل دوم از ۱ - حساب خان احمد خان فرمانروای شرق گیلان ۲- بدبیاریهای بازماندکان شاه جمشید خان ۳ قتل سیاوش خان حاکم گسکر ۴ قیام حمزه خان حکمران آستارا و قتل او در شروان ۵- پایان فرمانروایان مازندران (سادات مرعشی) و ۶ به زیر سلطه شاهان صفوی درآمدن گیلان و مازندران

عَبدُالفَتّاح فُومَنی (- پس از ۱۰۳۸ق)
تاریخ نگار ایرانی . شاه عباس اوّل صفوی او را با دو تن دیگر مأمور کرد به حساب چهارده سالۀ بهزاد بیگ ، حاکم گیلان ، رسیدگی کند (۱۰۲۱ق). در شورش گیلان ، که در ۱۰۳۸ق روی داد، ملا عبدالفتاح با تنی چند از معاریف فومن از گیلان بیرون رفت و گویا دیگر به آن جا بازنگشت . وی اثری به نام تاریخ گیلان نوشته است که رویدادهای گیلان را در ۹۲۳ـ ۱۰۳۸ق دربر می گیرد. این کتاب را منوچهر ستوده چاپ کرده است (تهران ، ۱۳۴۹ش ).

[ویکی فقه] عبدالفتاح فومنی ظاهرا در گیلان به دنیا آمده است. وی تاریخ نویس بوده و شعر هم می گفته که ظاهرا تخلصش گیلانی است.
عبدالفتاح ظاهرا در گیلان متولد شد و همان جا چشم از جهان فروبست. از دوران جوانی و مدرسه و معلمان و کسب مقدمات علمی او اطلاعی به دست نیامد. در گوشه ای از فومن به کار کشاورزی اشتغال داشت و خمول و گمنامی را به جای شهرت پسندیده بود. اتفاقات و سوانح عجیب گیلان او را بر آن داشت که قلم بر کاغذ گذارد و شرحی درباره این جریانات غیرعادی بنویسد. شاید آشنایی او با دیوانیان سبب شد که او از گوشه اعتزال بیرون آید و به کارهای دیوانی تن در دهد. یک بار او را با بهزاد بیک- وزیر گیلانات- معاشر و همنشین می بینیم. این دوستی ظاهرا در سال ۱۰۲۰ یا ۱۰۲۱ ق است. زیرا در همین تاریخ است که خواجه محمد رضای سارو خواجه- وزیر آذربایجان- عاملان و ضابطان بهزاد بیک را در آستارا و گسکر زندانی کرد و نمایندگان خود را در آن جا گماشت.
اشتغال به کارهای دیوانی
بهزاد بیک با شنیدن این خبر، اسلحه به رعیت داد و لشکری تهیه کرد و به سوی گسکر و آستارا بر سر خواجه محمدرضا رفت. مرتضی قلی خان- حاکم گسکر- او را منع کرد و یادآور شد که اسلحه به رعیت دادن کار درستی نیست و نباید رعیت را مسلح کرد، بالاخره جریان امر را به عرض شاه عباس رسانیدند. شاه عباس دستور داد تا صورتی از نام های سران رعیت که در این جنگ شرکت داشته اند، تهیه شود. داود شهریار مامور این کار شد و نام سیصد تن از سران رعیت را نوشت و به شاه عباس رسانیدند. «حکم بر طبق آن به نام بهزاد بیک صادر گشته بود که همین سیصد نفر را همراه خود به چمن سلطانیه حاضر سازد که پادشاه خود مشاهده اوضاع و اطوار ایشان کرده، بدان چه صلاح بوده باشد، عمل نماید. هنگام ورود حکم، بهزاد بیک در قصبه لشته نشا، به خانه های خواجه کمال الدین تشریف داشتند و مؤلف این مولف همراه بود. در همین ایام، شاه عباس بهزاد بیک را از کار برکنار کرد. اشتغال عبدالفتاح به کارهای دیوانی پس از برکناری بهزاد بیک- وزیر گیلانات- در سال ۱۰۲۱ ق است. شاه عباس در این تاریخ تقریبا تمام عاملان و ضابطان و تحویل داران و محاسبان و داروغگان حساب را که بهزاد بیک تعیین کرده بود، از کار برکنار کرد و افراد دیگری به جای ایشان گماشت و روانه فرح آباد شد. از فرح آباد سه تن را برای تنقیح حساب چهارده ساله بیه پس برگزید و رقم به نام ایشان نوشت و به گیلان فرستاد. از نتیجه این انتصاب و گزارش هایی که در مورد تنقیح محاسبات چهارده ساله تهیه شده و به عرض رسیده است، هیچ گونه اطلاعی در دست نیست. در ایام قیام عادلشاه (- غریب شاه) که در سال ۱۰۲۲ ق بود و عادلشاه و سلطان بوسعید چپک و عنایت خان، از رشت متوجه فومن شدند، عبدالفتاح که در این ایام مشهور و سرشناس بود، به طرف عراق حرکت کرد. نمی دانیم عبدالفتاح این سفر را به آخر رسانید یا از میانه راه مراجعت کرد. دیگر از احوالات او هیچ گونه اطلاعی در دست نیست. عبدالفتاح نثر را خوب نمی نوشت و نظم را خوب نمی گفت. بسیاری از ابیات متن را خود سروده است. تخلص او ظاهرا «گیلانی» است.
عناوین مرتبط
...