علی بن عیسی اربلی

[ویکی شیعه] ابوالحسن علی بن عیسی هَکّاری (۶۲۰ تا ۶۲۵-۶۹۲)، مشهور به بهاءالدین اِرْبِلی محدّث، مورّخ، ادیب و شاعر شیعی قرن هفتم و نویسنده کتاب کشف الغمة فی معرفة الائمة، از منابع معتبر دانسته شده در شرح حال پیامبر(ص) و امامان شیعه (ع) است.
بهاءالدین اِرْبِلی در اربل (اربیل) در شمال عراق زاده شد و همانجا پرورش یافت. تاریخ دقیق تولّد او معلوم نیست؛ ولی قرائن گویای آن است که وی بین سال های ۶۲۰ تا ۶۲۵ق به دنیا آمده است. ابن حبیب حلبی (درگذشته ۷۷۹ق) تاریخ ولادت او را به صراحت ۶۲۵ق دانسته است. پدر بهاءالدین فخرالدین عیسی، معروف به ابن جِجْنی حاکم اربل و نواحی آن بود و در ۶۶۴ در همانجا درگذشت.

wikishia: فرهنگ اسلام پرداخت. وی در فن نگارش و شعر و ادب، مورد توجه عالمان دانش دوست و حاکمان عالم پرور قرار گرفت. در دوران جوانی و اواخر خلافت حکمرانان بنی عباس در زادگاه خویش به فن کتابت و نویسندگی اشتغال داشت و بعد از آن که هلاکوخان مغول بر شهرهای اسلامی، از جمله بغداد استیلا یافت و حکومت بغداد به دست خاندان باکفایت و دانش دوست جوینی افتاد، علی بن عیسی اربلی نیز به آنان پیوست و تا اواخر عمر در «دیوان انشاء» (اداره اسناد رسمی و مکاتبات دولتی) با آنان به ویژه عطاء الملک جوینی معروف به علاءالدین همکاری نزدیک داشت.
اربلی در دوران زندگی خویش با دانشمندان بزرگ اسلامی همچون خواجه نصیرالدین طوسی، سید رضی الدین علی بن موسی بن طاووس، یوسف بن مطهر حلی (پدر علامه حلی) و حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلی) معاصر و مرتبط بود. وی همچنین مورد توجه مردان سیاست و وزارت در عصر خود از جمله ابن علقمی وزیر دانش دوست و شیعه اواخر حکومت عباسیان، عطاملک جوینی و برادرش شمس الدین بوده است.
از متون تاریخی برمی آید که پدر وی امیر فخرالدین ابوالفتح اربلی مدتی حکومت اربل را عهده دار بوده است. اربلی در علوم مختلف اسلامی همچون حدیث، تاریخ، رجال، فقه و عقاید صاحب نظر و از نظریه پردازان سیاست آن روز بوده و فکر و تدبیر و انشاء و قلم وی در اتخاذ تصمیم های سیاستمداران عصر تأثیر فراوان داشته است.
در عصر زندگی این مورّخ شهیر، حوادث تلخی اتفاق افتاد که نمونه های زیر از جمله آنهاست:
هجوم لشکریان مغول به بخش های وسیعی از سرزمین های اسلامی، یکی از دردآورترین حوادث ناگوار عصر اربلی است. اربل، اوّلین بار در سال 634 و 635 ق. مورد حمله لشکریان مغول قرار گرفت. در این هجوم، ساکنان اربل در دژهای مستحکم خویش پناه گرفتند و به مقاومت پرداختند و با حمله شبانه، دشمن را به شکست واداشتند؛ ولی در هجوم دوباره مغول که در سال 657 ق. اتفاق افتاد، مقاومت اربلیان با شکست مواجه شد و ابن صلایا حسنی علوی، در سیاه کوه به شهادت رسید. کشته شدن او که برای اربلی ناگوار بود، سبب شد تا وی آنجا را به قصد بغداد ترک نماید. طبق نوشته ابن فوطی، (شاگرد اربلی) ورود او به بغداد سال 657 ق. و بر اساس یادداشت خود اربلی، رجب 660 ق. است. 2. یهودیان در حکومت مغولان
در سال 687 ق. حکومت بغداد به دست سعدالدّوله یهودی افتاد. تعدادی از یهودیان نیز از تفلیس برای نظارت بر «تَرَکات مسلمین» به کمکش آمدند. او رویّه اسلام ستیزی را در پیش گرفت. با تحریک او، خان مغول (ارغون خان، پسر هلاکو) نه تنها مناصب دولتی را از چنگ شخصیت های اسلامی شهرهای مختلف در آورد؛ بلکه به قتل و کشتار آنها پرداخت. و این وضع تا سال 690 ق. که سعدالدّوله کشته شد، ادامه یافت. یکی از کسانی که از این فتنه جان سالم بدر برد؛ ولی سِمَتش را از دست داد، بهاءالدین علی بن عیسی اربلی بود. این دوره کوتاه، برای دانشمندان مسلمان؛ به ویژه اربلی، سخت و ناگوار بود. خانه اربلی مورد حمله یهودیان قرار گرفت و بخشی از کتاب ها و منابعی که برای نوشتن کتاب کشف الغمّه، فراهم کرده بود، به تاراج رفت. وی از این فتنه به گرفتاری های زمانه تعبیر کرده، می نویسد: «امور تشیب الولید و تذیب الحدید و تعجز الجلید».
اربلی با انگیزه های گوناگون، سفرهای متعدّدی به شهرها و مناطق مختلف عراق، داشته است. از لابلای منابع مختلف به دست می آید که وی به شهرهای موصل، بغداد، واسط و... سفر کرده و سال ها به فعالیت های فرهنگی و اداری پرداخته است.
علی بن عیسی اربلی در طول زندگی خویش از دانشمندان برجسته اسلامی اعم از شیعه و سنی بهره های فراوان برده است که برخی از آنان عبارتند از:

wikiahlb: علی_بن_عیسی_اربلی

دانشنامه عمومی

دانشنامه اسلامی