رنسانس

رنسانس . [ رُ ن ِ سا ] (فرانسوی ، اِ) احیاء. بازگشت به زندگی . اعاده ٔ حیات . تولد جدید.تجدید حیات . || (اِخ ) اصطلاحاً، بطور خاص دوره ٔ تجدد و جنبشی را گویند که در پایان قرون وسطی و آغاز قرون جدید (قرن 14 - 16 م .) برای احیای ادبیات و علوم و صنایع در اروپا بوجود آمد و اساس این جنبش و تجدید حیات تقلید از ادبیات قدیم بود. در پایان قرن پانزدهم و نیمه ٔ اول قرن شانزدهم صنایع و ادبیات را رونق شگفت آوری پدید آمد. این شکفتگی را که در عالم صنعت و ادب روی نمود، رنسانس می خوانند و هرچند این معنی چندان رسا نیست ولی مراد از آن بازگشت هنر و ادب است . رنسانس که یکی از مهمترین وقایع تاریخ دنیاست نخست در ایتالیا مایه گرفت و از آن پس در فرانسه و آلمان و اسپانیا و هلند بسط و انتشار یافت و هنرمندان آن دوره شاهکارهایی بوجود آوردند که تا امروز اثری عالیتر و نیکوتر از آنها پدیدار نشده است . چنانکه اکتشافات بحری میدان سعی و عمل را در کارهای مادی وسعت داد، رنسانس هم عرصه ٔ فکر بشر را توسعه بخشید.
علل رنسانس و پیشروان آن : یکی از مهمترین موجبات پیشرفت رنسانس در اروپا کشف آثار بازمانده ٔ ملل باستانی و بخصوص شاهکارهای علمی و فلسفی یونان بود که در قرون وسطی مردم از وجود آنها بکلی بیخبر بودند. این آثار در نتیجه ٔ فتوحات مسلمانان در امپراطوری بیزانس بدست آنها افتاد و در قرن دوازدهم میلادی قسمتی از آن از راه شمال افریقا و سرزمین اندلس (اسپانیا) به اروپا رفت و قسمتی دیگر در جنگهای صلیبی مستقیماً بدست اروپاییان که با مسلمانان در جنگ بودند افتاد و به زبانهای اروپایی ترجمه شد و این ترجمه و انتشار آثار یونانی موجب ایجاد افکار فلسفی و ادبی و علمی تازه ای شد و همین اندیشه های جدید از مهمترین عوامل پیدایش رنسانس گردید. از طرف دیگر اختراع چاپ وسیله ٔ اشاعه ٔ سریع علوم و کتب گردید. تا آن زمان وسیله ٔ انتشارعلوم فقط کتب خطی بود و بدیهی است هر اندازه استنساخ کتب خطی توسعه می یافت هرگز نمی توانست به درجه ٔ صنعت چاپ به اشاعه ٔ علوم کمک کند. عامل دیگر توسعه ٔ ثروت و افزایش زر و سیم در اروپا بود که نتیجه ٔ مستقیم اکتشافات بزرگ جغرافیایی بشمار می رفت و این افزایش زر و سیم مردم شهرنشین اروپا را در رفاه و آسایش غوطه ور ساخت و برای آنها فرصتی کافی برای پرداختن به علوم و ادبیات فراهم کرد و عده ای از رجال و بزرگان به ترویج و تشویق ادبیات و هنر پرداختند و پولهای گزاف در این راه خرج کردند که موجب تشویق هنرمندان و دانشمندان و ادبا و شعرا گردید. در اصطلاح تاریخ رنسانس کسانی را که به این ترتیب با پرداخت وجوه گزاف آثار هنرمندان زمان را خریداری می کردند مِسِن مینامند. عده ٔ زیادی از پادشاهان اروپاو اشراف بزرگ و پاپها و اسقفهای بزرگ از جمله ٔ این مسن ها بودند که پولهای هنگفت به ترویج علم و هنر و تجلیل شعرا و ادبا و هنرمندان اختصاص می دادند. چنانکه گفته شد رنسانس قرن پانزدهم و شانزدهم بطور ناگهانی ایجاد نشد بلکه پیشروان زیادی در قرون مقدم داشت که به پیشامد جریان قرن پانزدهم و شانزدهم کمک کردند. پیشروان رنسانس در دو کشور فرانسه و ایتالیا و بخصوص در کشور اخیر بودند. در ایتالیا دو شاعر بزرگ از پیشروان رنسانس شمرده می شدند، یکی از این دو تن دانته (1265 - 1321 م .) است که نخستین و بزرگترین شاعر آن سرزمین است و کتاب کمدی الهی از اوست و دیگری پترارک است که قطعات و سرودهایش او را مشهور ساخته است . از هنرمندان پیشقدم ایتالیا ژیوتو (1266 - 1336 م .) و برونلس کو و گیبرتی و دوناتلو را میتوان ذکر کرد. این هنرمندان آثار بسیار پرارزش و گرانبهایی از خود بیادگار گذاشتند که سرمشق هنرمندان قرنهای بعد گردیدند.
تأثیر آثار باستانی در هنر و صنعت دوره ٔ رنسانس : برونلس کو وگیبرتی و دوناتلو و دیگر هنرمندان ایتالیایی با همکاران فرانسوی همعصر خود این تفاوت را داشتند که به آثار قدیم یونان و روم تا اندازه ای بصیر بودند. ایتالیا سرزمین هنر و آثار عتیق بود و صدها شهر باستانی وهزاران مجسمه و بنای قدیمی از دوره ٔ تمدن درخشان عهد عتیق این کشور هنوز در نقاط مختلف آن جلب توجه میکرد. در قرن پانزدهم کم کم توجه مردم به این عمارات باستانی بیشتر شد و عده ای از معماران به تقلید از ستونهای سنگی عمارات رم قدیم به ساختن بناهای نظیر آن پرداختند و ساختن سردر سه گوش که از مختصات آثار باستانی و یونان بود از نو مرسوم شد. غیر از ویرانه های عمارات باستانی رم بعضی دیگر از آثار هنری این دوره نیزاز قبیل طاق نصرت ها و ستون معروف تراژان در رم برای مجسمه سازان و نقاشان دوره ٔ رنسانس عنوان تقلیدی بزرگی شد و نیز مجسمه ٔ آپولون که در آن زمان کشف شده بود مورد تقلید هنرمندانی نظیر دوناتلو و میکل آنژ قرار می گرفت . هنرمندان یونانی و رم باستان به زیبایی اندام طبیعی انسان توجه خاص داشتند و بدن انسان را غالباً با خطوط متناسب مجسم می کردند و بطور کلی در مجسمه سازی جز به شکل و هیأت و زیبائی به چیزی توجه نداشتند و بیشتر اوقات آثار خود را برهنه و عریان مجسم می کردند. این طرز تفکر از تجسم هنر در قرون وسطی پایدار نماند و با توسعه ٔ دین مسیح نقاشان و مجسمه سازان ناگزیر شدند عناوین هنر خود را با حجاب یا لباس مستور کنند. در قرن شانزدهم هنرمندان ایتالیا روش قرون وسطی را ترک گفتند و به تقلید از هنرمندان عهد باستان عناوین (مدلهای ) لخت و عریان را موضوع تابلوها و آثار خود قرار دادند. هنرمندان قرون وسطی موضوعهای هنری خود را از مسائل مربوط به مذهب مسیح الهام می گرفتند، اما در دوره ٔ رنسانس ، هنرمندان علاوه بر الهام از موضوعهای مذهبی ، از داستانهای یونان قدیم و افسانه های همر و ویرژیل نیز برخوردار می شدند. اینگونه افسانه های خدایان باستان که در نظر متعصبان دین مسیح در حکم کفر محسوب می شد رفته رفته بقدری در دوره ٔ رنسانس رونق گرفت که حتی در بعضی از کلیساهای این زمان صحنه هایی از آنها در منبرهای وعظ و خطابه نقاشی کرده اند.
تأثیرات ادبی دوره ٔ قدیم : تأثیر ادبیات دوره ٔ باستان در رنسانس اروپا بمراتب بیشتر از تأثیر آثار هنری آن دوره بوده است . آثار ادبی باستان را مردم اروپا در قرون 14 و 15 م . بدست آوردند. در این قرن عده ای از مشتاقان کتب باستانی مدتی از عمر خود را صرف جستجوی این نوع کتب کردند. در قرن پانزدهم واقعه ای اتفاق افتاد که کمک مؤثری در انتشار آثار یونان باستان در اروپا کرد. این واقعه فتح قسطنطنیه بود بدست سلطان محمد دوم (1453 م .). سقوط پایتخت امپراطوری رم شرقی موجب فرار عده ٔ زیادی از علمای این دارالعلم باستانی شد. علمای مزبور که کتابهای زیادی از دوران باستان با خود داشتند به ایتالیا مهاجرت کردند و در ضمن اشاعه ٔ کتب باستان علوم و ادبیات یونان باستان را با خود بدان سرزمین منتقل ساختند و چون صنعت چاپ در 1457 م . اختراع گردید کمکی بزرگ به انتشار این آثار کرد و در نتیجه نهضت ادبی بزرگی در دنیای آن زمان ایجاد شد که به نهضت اومانیسم معروف است . باری پیروان این نهضت یعنی اومانیست ها به تحقیق و تأمل در مصنفات فضلا و دانشمندان قدیم پرداختند و از آنها اقتباسات فراوان کردند و بی نهایت در تقلیدو پیروی ایشان کوشیدند و به این وضع روح افکار و آثار کهن بازگشت کرد و عهد رنسانس را به وجود آورد. چنانکه گفته شد در این زمان عده ٔ کثیری از مالکان و پادشاهان و امرا به صنایع و ادبیات توجه کردند. بدستوراین مردم که مِسِن نامیده می شدند قصرها و کلیساها وپرده های نقاشی و کتابخانه های معتبر ساخته شد و ایشان همواره بزرگان فضل و هنر را محترم می داشتند و مردم صاحب هنر را به صحبت و منادمت خود می پذیرفتند و بدین ترتیب عزت و احترام هنرمندان و ادبایی که از هنر وادب باستان تقلید می کردند بسیار بالا رفت ، بحدی که یک بار یکی از هنرمندان مرتکب قتلی شده بود، وی را پیش پاپ حاضر آوردند، ولی پاپ گفت : «کسانی که در هنر خود یکتا و بی همتا شوند نباید مطیع قانون باشند». معروفترین این مشوقان هنر و ادب در قرن پانزدهم خانواده ٔ دوکهای فلورانس و بخصوص لوران دو مدیسی (1448 - 1492 م .) پشتیبان و حامی برونلس کو و گیبرتی بود. دیگر از مِسِن های معروف این زمان پاپ نیکلای پنجم (1445 - 1455 م .) بود که مؤسس کتابخانه ٔ معروف واتیکان است . در فرانسه فرانسوای اول پادشاه این کشور هنرپرور حقیقی و دوستدار و مروج فضل و صنعت و ادب بود و بدست او در زمان او بود که قسمت مهمی از عمارت عظیم موزه ٔ لوور و فون تن بلو ساخته شد و نقاشان بزرگی نظیر رفائیل و لئونار دوونسی رااز ایتالیا برای تزیین آنها دعوت کرد. (نقل به اختصار از تاریخ قرون جدید تألیف آلبر ماله ).