رساله حقوق

رساله حقوق عنوان حدیثی طولانی از علی بن حسین است که از سوی ابوحمزه ثمالی نقل شده است.
تحف العقول، تألیف حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی، متوفای ۳۸۱ قمری. در این کتاب ۵۰ حق از حقوق ثبت شده اما سند رساله یاد نشده است.
خصال تألیف شیخ صدوق، (متوفی ۳۸۲ هجری).
من لا یحضره الفقیه، تألیف شیخ صدوق.
رساله حقوق تنها کتاب آن امام است که شکل دعا و حدیث ندارد. به گفته ویلیام چیتیک اهمیت این کتاب به این دلیل است که به موضوعاتی مشابه صحیفه سجادیه پرداخته، اما با سبک و زبانی متفاوت از صحیفه نگاشته شده است.در این کتاب علی بن الحسین تصریح می کند که سلسله مراتب اولویت ها همیشه باید رعایت شود. فرد قبل از اجتماع می آید. معنا قبل از عمل می آید و دانش قبل از حرکت. هر فرد وظایف اجتماعی فراوانی دارد اما وابسته به وظایف ضروری تر است: ایمان به خدا و ارتباط مناسب با حقیقت ماورایی.
به دلیل جایگاه خاص و محتوای جامع این رساله، ترجمه ها و شرح های متعددی بر این رساله نوشته و منتشر شده است. این رساله تاکنون به زبان های انگلیسی، ارمنیهندی و اردو منتشر شده است.
در این رساله به بررسی حقوق و وظایف انسان در هفت دسته پرداخته شده است:

[ویکی اهل البیت] کلید واژه: رساله الحقوق، امام سجاد علیه السلام، آثار علمی امام سجاد علیه السلام، حقوق الهی، حقوق انسان از نظر امام سجاد علیه السلام
حقوق و وظایف انسان از منظر امام سجاد علیه السلام
خدایت بیامرزد! آگاه باش که پروردگار را بر تو حقوقی است که سراپای وجودت را فراگرفته است: در هر جنبش و آرامشت در هر جایگاهی که به آن درآیی و در هر اندامی که آن را حرکت دهی و در هر ابزاری که آن را بکارگیری، از او بر تو حقی واجب است.
برخی از این حقوق، بزرگتر از برخی دیگر است و والاترین حقوق الهی، حق خود حضرت اوست که پاس داشت آن را بر تو واجب کرده است؛ و این حق، بن مایه دیگر حقوق است و هر حقی از آن ریشه می گیرد. سپس حقوقی است که نسبت به اندام های گوناگونت بر تو واجب کرده و از سر تا قدمت را فراگرفته است؛ چنان که هر یک از اندام های هفت گانه چشم و گوش و زبان و دست و پا و شکم و آلت که کارها بدان ها صورت می بندد، بر تو حقی دارد.
خداوند بزرگ، گذشته از اندام ها برای کارهایت نیز حقوقی برگردنت نهاده است، از این رو، نماز و روزه و صدقه و قربانی و دیگر کارهایت بر تو حقی دارد. پس از این ها، حقوق دیگر حق مدارانی است که بر تو حق واجب دارند و از همه واجب تر، حقوق فرادستان توست، سپس حقوق فرودستان و پس از آن حقوق خویشاوندانت. این ها حقوقی است که از هر یک از آن ها حقوق دیگری برمی آید: حق رهبران بر سه بخش است که واجب ترین آن ها، حق کسی است که به نیرو تو را رهبری می کنند. پس از آن حق کسی است که پیشوای علمی توست و سپس حق کسی است که امور مالی تو را اداره می کند. هر پیشوا و رهبری، امام بشمار می رود.
حق زیردستان تو نیز سه بخش است: از همه واجب تر حق کسانی است که بر آن ها چیرگی داری. سپس حق کسانی است که از تو می آموزند؛ زیرا جاهل، زیردست عالم است و پس از آن حق کسانی چون زنان و خادمان است که در اختیار تو هستند.
حقوق خویشاوندان بسیار و چونان سلسله نسب پیوسته و هر که نزدیک تر باشد حقش بیشتر و مقدم بر همه حق مادر است. بعد به ترتیب، پدر و فرزند و برادر و دیگر خویشان نیز هر یک که نزدیک تر است حقوق بیشتری دارد. سپس به ترتیب، حق آن که آزادت کرده است، آن که آزادش کرده ای، آن که به تو احسان کرده است، مؤذن نماز، پیش نماز، همنشین، همسایه، رفیق، مال، بدهکار، طلبکار، معاشر، کسی که بر تو ادعایی دارد، آن که بر او ادعایی داری، کسی که با تو مشورت می کند، آن که با او مشورت می کنی، کسی که از تو اندرز جوید، آن که به او اندرزگویی، بزرگتر، کوچکتر، کسی که درخواستی دارد، آن که از او درخواستی داری، آن که با حرف یا عمل به تو بد کرده و یا با گفتار یا کردار ـ آگاهانه یا ناخودآگاه ـ خشنودت کرده است، عموم هم کیشان، اهل ذمه و سرانجام، حقوقی که لازمه پیامد حالت ها و مناسبت های گوناگون است.
خوشا به حال کسی که خداوند او را در ادای حقوقی که برگردنش نهاده است یاری کند و به او پیروزی و پایداری بخشد. (و اینک تفصیل حقوق):