حوزه علمیه نجف

حوزهٔ علمیه (شیعه)
حوزهٔ علمیهٔ قم
حوزه علمیه نجف نخستین حوزه علمیه ویژه شیعیان است که در سدهٔ چهارم قمری در شهر نجف عراق در کنار مقبرهٔ علی ابن ابی طالب (امام اول شیعیان) توسط شیخ طوسی برپا شد. حوزه علمیه نجف بیش از ۹۰۰ سال سابقه دارد.اغلب و اکثر طلاب نجف، به جز عراقی ها، از ملیت های گوناگونی بوده اند؛ افغانی، پاکستانی، هندی، تبتی، عربستانی، سوری، لبنانی، بحرینی، ترک، ایرانی و غیره؛ و از همه پرشمارتر ایرانیان و فارس ها بوده اند. حدود ۵۰ مدرسهٔ دینی در نجف وجود دارد.
با تذکر دادن این نکته که در فرهنگ علمی شیعه، دو اصطلاح «حوزه ی حدیثی» و «حوزه ی علمیه» با یکدیگر تفاوت های جدی ای دارند، باید ذکر شود که تا عصر حاضر، حوزهٔ علمیهٔ نجف اشرف معتبر ترین، کهن ترین و پر افتخارترین «حوزه ی علمیه» ی شیعیان در تاریخ علوم دینی شان می باشد، که عالمان بسیار و پر شماری را در درون خود پرورانده است.
حوزه های علمیهٔ نجف، کربلا، کاظمیه و سامراء در طول تاریخشان ارتباطات زیادی با همدیگر داشته اند.

[ویکی فقه] این شهر قبل از هجرت شیخ طوسی، سرزمینی بود که برخی از علویان و شیعیان خاص امیرمؤمنان (علیه السلام) را در خود جای داده بود لیکن با هجرت شیخ طوسی دانشجویان علوم اسلامی نجف اشرف را به مرکز شیعه و دانشگاه بزرگ شیعه امامیه تبدیل کردند و پس از آن هزارن دانشجو و متفکر شیعی در این دانشگاه پرورش یافته به نشر معارف اهل بیت (علیهم السلام) همت گماردند.اگر چه پیش از شیخ طوسی نیز حلقه های بحث و درس در جوار مرقد امیرمؤمنان علیه السلام برقرار و حوزه علمیه شکل گرفته بوده است.
درباره تأسیس حوزه علمیه نجف دو نظر اساسی وجود دارد.گروه نخست بر این باورند که پس از هجرت شیخ طوسی در ۴۴۸ از بغداد به نجف، وی حوزه علمیه را بنا نهاد (ادامه مقاله) و شماری دیگر معتقدند پیش از آمدن شیخ، در نجف حلقه های بحث و درس در جوار مرقد امیرمؤمنان علیه السلام برقرار و حوزه علمیه شکل گرفته بوده است. این عده شواهدی را در اثبات مدعای خود ذکر می کنند؛ از جمله بنا به گزارش ابن طاووس، به هنگام دیدار عضدالدوله دیلمی از نجف در ۳۷۱، ۱۷۰۰ فقیه در این شهر بوده اند.نجاشی به ملاقات خود با دانشمندان شیعه، از جمله محدّث بزرگ، هبةاللّه بن احمد کاتب، مشهور به ابن برنِیّة، اشاره کرده است.وی هم چنین اظهار کرده که در سال ۴۰۰ در نجف از ابن خُمریِ کوفی اجازه روایت دریافت داشته است.نجاشی در شرح حال ابوالحسین اسحاق بن حسن عَقرائیِ تمّار گفته که او را مجاور کوفه (یعنی نجف) دیده که کتاب کلینی را از خود وی روایت می کرده است.حضور شخصیت های دینی و علمی دیگر در نجف، هم چون شیخ صدوق و شنیدن حدیث از محمد بن علی بن فضل دهقان، و نیز اقامت برخی نقبای شیعیان همانند ابن سدره، و اسکان تعدادی از خاندان های اهل علم، مثل آل طحّان، در نجف در زمره مستندات وجود حرکت علمی در نجف، پیش از شیخ الطائفه طوسی، ذکر شده است (برای اطلاع از نقد این آرا به این منبع رجوع کنید ).با این همه، گروه دیگر، ضمن اذعان به حضور و آمد و شد دانشمندان به نجف و تلاش علمی ایشان پیش از شیخ طوسی، معتقدند اقدام اساسی برای تشکیل جامعه علمی در نجف چندان که بتوان نام حوزه علمیه بر آن نهاد، پس از مهاجرت شیخ تحقق یافته است.
ادوار تاریخی
حوزه علمیه نجف پس از وی تاریخ با فراز و نشیبی را سپری کرده است که مراحل آن عبارت اند از:
دوره تکوین و تثبیت
این دوره با حضور شیخ طوسی در نجف (۴۴۸ـ۴۶۰) مقارن است.وی که از شاگردانِ برجسته شیخ مفید (متوفی ۴۱۳) و سید مرتضی علم الهدی (متوفی ۴۳۶) بود، پس از وفات علم الهدی ریاست علمی شیعیان بغداد را بر عهده گرفت.اندکی پس از ورود طغرل سلجوقی به بغداد، در ۴۴۹ خانه و کتابخانه او را در حالی که خود وی قبلا به نجف مهاجرت کرده بود آتش زدند.مدتی بعد، شیخ فعالیت علمی خود را در این شهر آغاز کرد و حوزه بزرگ نجف با تلاش های او پا گرفت.شیخ توانست مراودات علمای شیعه و اوضاع تحصیلی در نجف را که تا آنِ زمان آشفته و نابسامان بود تحت نظم درآورد و حلقه های درسی را تشکل بخشد.عده ای اندکْ شمار از کسانی که همراه شیخ از بغداد به نجف رفته یا شهرتش را شنیده بودند، به او پیوستند و دیری نپایید که شهر نجف مرکزیت علمی و فکری تشیع را از آن خود کرد.کتاب امالی یا المجالس شیخ گواهِ انضباطی است که او در حوزه نوتأسیس نجف در انتقال علوم به شاگردانش برقرار کرده بود (نخستین مجلس املا: ۲۶ صفر ۴۵۶ در حرم امیرمؤمنان علیه السلام).کار سترگ دیگر شیخ، سوق دادن علما و شاگردان خود به فقه استدلالی و اجتهادی بود، چه در بغداد و چه در نجف.علاوه بر پرورش و تربیت شاگردان، کتاب اختیار معرفة الرجال و کتاب ناتمام شرح الشرح، یادگار دوران زندگی شیخ در نجف است.
دوره تبعیت و رکود
...