کلمه جو
صفحه اصلی

محمد بن حسن طوسی

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] محمد بن حسن بن علی، ملقّب به شیخ الطائفه، کنیه اش ابوجعفر، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم بود.
طوسی نام و نسب خود را به همین گونه، و نجاشی نیز نام و نسب و کنیۀ وی را به همین صورت درج کرده است. وی در رمضان سال ۳۸۵ در طوس به دنیا آمد. از اوایل زندگی او چیزی نمی دانیم. وی در سال ۴۰۸ وارد بغداد شد. به احتمال بسیار تا ۲۳ سالگی، یعنی تا سال ۴۰۸ که به بغداد رفت، در طوس نزد دانشمندان آن جا به کسب علم مشغول بوده است. او از شاگردان شیخ مفید و سید مرتضی (رحمه الله) بود و بعدها به درجه استادی رسید و در رأس مکتب تشیع در قرن پنجم هجری قرار گرفت و دوازده سال در بغداد، پس از وفات سید، کرسی درس استاد را به خوبی اداره نمود و شهرتی عظیم پیدا کرد؛ مخصوصاً هنگامی که به امر خلیفه عباسی، کرسی تدریس علم کلام در جهان اسلام به او واگذار شد. مکتب شیخ، مکمل مکتب مفید و سید مرتضی بود. شیخ الطائفه در تمام فنون فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری، حدیثی و رجالی مهارت داشت. در سجایای اخلاقی و فضایل معنوی یکتا بود. آرای او متکی به دلایل عقلی و نقلی مستفاد از ادله فقهی است. شیخ طوسی مدت چهل سال در بغداد اقامت داشت؛ ولی به علت حوادث ناگواری که بین امرا و صاحبان مذاهب مختلف، پس از دیالمه و آل بویه، در اوایل سلطنت طغرل سلجوقی روی داد و منجر به آتش کشیده شدن کتابخانه های بغداد و همچنین سوخته شدن محله شیعه نشین کرخ و خانه شیخ طوسی گردید، وی ناگزیر در سال ۴۴۸ ق از بغداد مهاجرت کرد و تا آخر عمر در شهر نجف اشرف اقامت گزید. با ورود او تدریجاً حوزه هزار ساله نجف پی ریزی شد. وی در همین شهر چشم از جهان فرو بست.
مقام و موقعیت شیخ طوسی
با ورود به بغداد، در حلقۀ درس شیخ مفید حاضر شد و تا هنگام مرگ مفید در ۴۱۳، چهار یا پنج سال نزد او شاگردی کرد و بیش تر کتاب هایش را نزد او استماع نمود. در همین دوره، طوسی تألیف کتاب تهذیب الاحکام را که شرح المقنعه شیخ مفید است آغاز کرد. به گفتۀ سلیقی، طوسی نخست قائل به وعید بود، اما بعد از آن برگشت. به نوشتۀ ذهبی، شیخ در بغداد، نخست به فقه شافعی شهرت یافت و پس از مجالست و شاگردی شیخ مفید به شیعه گرایش یافت. پس از مفید، در حلقۀ شاگردان سید مرتضی (متوفی ۴۳۶) حاضر شد. طوسی تا پایان عمر سید مرتضی در سال ۴۳۶، به مدت ۲۳ سال، همراه وی بود و بیش تر آثارش را بارها بر او خواند یا نزد او شنید. گفته شده که سید مرتضی بیش از دیگر شاگردانش به او عنایت داشت و ماهانه دوازده دینار مقرری برای او تعیین کرد. وی در حیات شریف مرتضی تلخیص الشافی را تألیف کرد که خلاصه ای است از الشافی فی الامامه سید مرتضی. تألیف الفهرست و الرجال را نیز در زمان حیات سید مرتضی آغاز کرد، زیرا در بخش هایی از شرح حال سید مرتضی، با تعبیراتی از وی یاد کرده که گویای زنده بودن اوست. شیخ مفید که استاد شیخ طوسی است، نخستین شخصیت علمی در شیعه است که علم کلام را تنظیم و تبویب نمود و آن را به عظمت و اعتبار خود رسانید شیخ طوسی نیز اکثر کتب خود را در علم اصول و عقاید با بیانات کلامی درآمیخته است این کار شیخ به علمای دیگر نیز جرات داد که تفسیر قرآن را با مشرب های عقیدتی و فکری گوناگونی عرضه بدارند بدین ترتیب پس از شیخ، تـفـاسـیـری بـا مـشـرب های فلسفی و عرفانی و علمی به وجود آمد که تاثیر مهمی در تغییر افکار مسلمین باقی گذاشت.
← خصوصیات وی
پس از سید مرتضی ، زعامت شیعیان به شیخ طوسی رسید. وی ۴۱ سال در بغداد زیست و به تألیف و تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. او در محلۀ شیعه نشین کرخ در بغداد سکونت داشت. در بغداد، کتاب های طوسی را بارها به آتش کشیدند. همچنین بنا بر بعضی گزارش ها، طوسی گاه از ترس غوغای عوام و به سبب عقاید شیعی مخفی می شد. در سال ۴۴۸، که بساسیری برضد خلیفه قیام کرد و با آمدن سلجوقیان به بغداد در حمایت از خلیفه و سرکوب شیعیان، شیخ طوسی به نجف هجرت کرد. خانۀ او را ویران کردند و کتابخانه و کرسی و منبر تدریس او را به آتش کشیدند. به نوشتۀ ابن اثیر، در سال ۴۴۹ خانۀ طوسی را در محلۀ کرخ بغداد، سنی مذهبان ویران کردند و اموال او به تاراج رفت، ولی شیخ پیش از این واقعه، بغداد را به مقصد غری (نجف) ترک کرده بود. طوسی با هجرت به نجف ، حوزۀ شیعی ای را بنیان نهاد که بیش از هزار سال است که بی وقفه ادامه یافته و هزاران فقیه و مجتهد شیعی در طول قرون از آن برخاسته اند.
مشایخ و استادان
...


کلمات دیگر: