شیخ مفید

شیخ مفید. [ ش َ خ ِ م ُ ] ( اِخ ) محمدبن محمدبن نعمان بغدادی معروف به ابن المعلم ( ذیقعده سال 336 - 413 هَ. ق. در بغداد ). وی استاد شیخ طوسی و سید مرتضی بوده است و سید مرتضی در میدان اشنان بغداد بر جنازه او نماز گزارده. شیخ مفید فقیه و متکلم امامیه اثناعشری است که در زمان خود بیشتر در علم کلام تبرز داشت و مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال خود رسید و کرسی علم کلام که در آن زمان یکی از بزرگترین مناصب علمی بشمار می آمد به وی تعلق داشت. ابن الندیم در حق او گوید: انتهت فی عصرنا ریاسة متکلم الشیعة الیه مقدم فی صناعة الکلام علی مذهب اصحابه دقیق الفطنة ماضی الخاطر شاهدته فرأیته بارعاً. ( الفهرست ص 279، 252 ). و از مفاد کلام مترجمان مفید برمی آید که او در مناظره و حاضرجوابی تبرز خاصی داشته است. شیخ مفید که معاصر قاضی عبدالجبار ( متوفی 415 هَ. ق. ) ( رئیس معتزله بغداد ) و قاضی ابوبکر باقلانی ( رئیس اشاعره ) ( متوفی 403 هَ. ق. ) بود با آن دو مناظراتی داشته که شرح آن در روضات الجنات ( ص 563 و بعد ) آمده است و همین مناظرات باعث شهرت او و تقرب وی نزد عضدالدوله دیلمی گردید و گویند لقب «مفید» را علی بن عیسی رمانی معتزلی ( متوفی 384 هَ. ق. ) یکی از متکلمان نامی آن زمان - در عهد جوانی مفید در نتیجه مباحثه با وی و غلبه بر او به وی داد و طی نامه ای به استادمفید شیخ ابی عبداﷲ معروف به جعل برای مفید توصیه نوشت. یافعی در مقدمه رجال گوید: مفید در کلام و فقه وجدل برجسته بود و با اهل هر عقیده و هر مسلک با عظمت و جلال در دولت آل بویه مناظره میکرد. از سخن خطیب بغدادی در تاریخ بغداد ( ج 3 ص 23 ) چنین برمی آید که اهل سنت از تأثیر سخن مفید و استحکام منطق وی در دعوت به مذهب شیعه به تنگ آمده بودند و با درگذشت وی آسوده شدند. در حدود دویست تألیف به مفید نسبت داده اندو از آن جمله نزدیک به صدوهشتاد رساله و کتاب را شاگرد وی نجاشی در رجال خود نام می برد. و بیشتر این تألیفات در رد بزرگان علمای مذاهب دیگر از قبیل : جاحظ، ابن عباده ، علی بن عیسی رمانی ، ابی عبداﷲ بصری ، ابن نباته ، جبائی ، ابن کلاب ، خالدی ، نسفی ، الکرابیسی ، عتبی ، حلاج و غیر ایشان است و تعداد زیادتر در پاسخ سؤالات وارده از بلاد دور و نزدیک است و موضوع کتب و رسائل بیشتر مسأله امامت و عقائد مخصوص شیعه و همچنین احکام فقهی خاص مذهب شیعه است و برخی از این کتب در ابطال آراء مشایخ وی از طایفه شیعه مانند ابن جنید و صدوق و دیگران نسبت به مسائلی از قبیل قیاس و سهوالنّبی و جز آن برشته تحریر درآمده است. و رسالة المقنعة که متن فقهی جامع و محکمی است از آثار مفید است که توسط شیخ طوسی شرح گردید و بصورت التهذیب درآمد و یکی از کتب اربعه حدیث است و قسمتهای اول کتاب درحال حیات مفید نوشته شده است. برای اطلاع بیشتر رجوع به روضات الجنات خوانساری و الکنی و الالقاب قمی و ریحانة الادب تبریزی و الذریعه آقابزرگ تهرانی و اعیان الشیعه عاملی و مقدمه الجمل و العقود شیخ طوسی به تصحیح محمد واعظزاده خراسانی که این مطالب از آنجااقتباس شده است و نیز رجوع به مفید ( شیخ... ) شود.