مجتهد. [ م ُ ت َ هَِ ] ( ع ص ) جهد کننده و
اجتهاد کننده. ( غیاث ). کوشش نماینده و اجتهاد کننده. ( آنندراج ) ( از منتهی الارب ). کوشش نماینده وسخت کوشش کننده. ( ناظم الاطباء ) : او را گفت از شرق تا غرب زیر فرمان تو خواهد بود کار را مجدّو مجتهد باش و پاس مردم دار. ( جهانگشای جوینی چ قزوینی ج 1 ص 42 ). || رای صواب پیدا کننده. ( از منتهی الارب ) ( از آنندراج ). رأی صواب جوینده. ( ناظم الاطباء ). || مأخوذ از تازی ، کسی که در هنر و صنعت و علم خصوصاً
علم فقه به درجه اجتهاد رسیده باشد و دارای تصرف در آن علم و صنعت باشد. ( ناظم الاطباء ). آنکه در فقه و
اصول به مرتبه اجتهاد رسیده باشد. مقابل
مقلد. ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ). کسی که به علم کتاب و وجوه معانی آن و علم
سنت و طرق و متون و وجوه معانی آن احاطه داشته باشد و در
قیاس دارای اصابت رأی باشد. ( از تعریفات جرجانی ). در
اصطلاح فقهی کسی است که در اثرآموختن مبادی دین و علم فقه به مرتبه ای رسیده باشد که بتواند
احکام شرعی فرعی را به استناد ادله و مآخذاستخراج و
استنباط کند و مجتهد مطلق کسی است که قوه و ملکه استنباط تمام مسائل شرعی را داشته باشد، درمقابل مجتهد متجزی. بالجمله مجتهد کسی است که او راملکه استنباط
احکام شرعیه باشد، یا کسی است که او را
قدرت استنباط احکام شرعیه باشد به استناد ادله اربعه. و خلاصه اجتهاد استفراغ وسع
فقیه است در
تحصیل ظن به
حکم شرعی و فقیه کسی است که در اثر ممارست و کسب معلومات مقدماتی و غور و خوض در احکام و مسائل دینی و اخبار متکفل بیان احکام به استناد ادله مربوط،مسائل حلال و حرام دینی را دریابد و بدان عمل کند.
مقدمات اجتهاد علم عربیت ، معانی و بیان ،
منطق ، علم درایة الحدیث ، اصول و کتب فقهیه استدلالیه ، اخبار و آیات مربوطبه احکام است که سر انجام موجب حصول ملکه ای شود که بتواند ردالفروع الی الاصول کرده و مسائل را دریابد. پس مراد از فقیه کسی است که صاحب استعداد و قابلیت باشد برای فیضان علم به احکام شرعیه فرعیه به
سبب آنکه عالم به مبادی و ادله بوده و علاوه دارای قوت قدسیه باشد چنین شخص را از جهت آنکه رد فرع به اصل می کندمجتهد نامند و عمل او را اجتهاد و از جهت حصول علم برای او فقیه باشد. پس فقه عبارت از علم به احکامی است که ناشی از ادله خاص باشد و اجتهاد، استنباط احکام باشد از ادله و استنباط مقدم بر علم باشد. ( از فرهنگ علوم نقلی و ادبی تألیف دکتر سید جعفر سجادی ) :