تربیت

تربیت . [ ت َ ی َ ] (از ع ، مص ) تربیة. پرورانیدن . (تاج المصادر بیهقی ). پروردن . (دهار) (زوزنی ) (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (اقرب الموارد) (المنجد). پروردن و آموختن ، وبا لفظ دادن و کردن مستعمل . (آنندراج ) :
بی تربیت طبیب رنجورم
بی تقویت علاج بیمارم .

مسعودسعد.

... و بمزیت تربیت و ترشیح مخصوص شدم .(کلیله و دمنه ).
یزدانْش زلعنت آفریده
وز تربیتش جهان پشیمان .

خاقانی .

خاک را زنده کند تربیت باد بهار
سنگ باشد که دلش زنده نگردد به نسیم .

سعدی .

دریغ آمدم تربیت ستوران و آینه داری در محلت کوران . (گلستان ). تربیت یکسان است ولیکن طبایع مختلف . (گلستان ). فی الجمله پسر در قوت و صنعت سر آمد... تا بحدی که پیش ملک آن روزگار گفته بود استاد فضیلتی که بر من دارد از روی بزرگیست و حق تربیت ، وگرنه بقوت ازو کمتر نیستم . (گلستان ).
حقوق تربیتت را که در ترقی باد
زبان کجاست که در حضرتت فروخوانم ؟

صائب .

- باتربیت ؛ باادب و بادانش . (ناظم الاطباء).
- بی تربیت ؛ بی ادب . بی دانش . (ناظم الاطباء).
- تعلیم و تربیت ؛ آموزش و پرورش .
|| تأدیب و سیاست . (ناظم الاطباء) :
اگر از سختی ایام شودآدم نرم
روی من تربیت سیلی استاد کند.

صائب .

رجوع به تربیة و «تعلیم و تربیت » شود. || ترقی و برتری . (ناظم الاطباء). || احسان و تفقد نسبت به شاعر و دیگر زیردستان . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : امیر [ مسعود ] وی [ خواجه احمدحسن ] را گرم پرسید و تربیت ارزانی داشت و به زبان نیکوئی گفت . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 144). تا حضرت خلافت با وی [ فضل بن ربیع ] بسر رضا آمد... و امیدوار تربیت و اصطناع فرمود. (تاریخ بیهقی ). و این تشریف که خلیفه فرمود بدو رسانید... و امیدوار دیگر تربیت ها گرداند. (تاریخ بیهقی ). با آنکه ملک عادل انوشیروان کسری بن قباد را سعادت ذات ... و تربیت خدمتکاران حاصل است می بینیم که کارهای زمانه میل به ادبار دارد. (کلیله و دمنه ). هرکه هست بر اندازه ٔ تربیت ملک از او فایده بر تواند داشت . (کلیله و دمنه ). تربیت پادشاه برقدر منفعت باید. (کلیله و دمنه ).
گر یابد از تو تربیتی کان خاطرش
خندد ز قدر گوهر نظمش بر آفتاب .

خاقانی (دیوان چ عبدالرسولی ص 60).

|| غذا و روزی دادن . (ناظم الاطباء).

این واژه عربی است و پارسی آن اینهاست: دایان ( اوستایی: دایَنگْهْ ) وینایا ( سنسکریت: وینَیَ )

در پارسی : فرهیختن = تربیت کردن ، فرهیزش= تربیت ، فرهخت = تربیت شد ، فرهیخته = ادیب .

تَربیَت
واژه ای اَرَبی اَز ریشه یِ سه تاییِ رَبَبَ دَر ریختارِ گویا تَفعیل اَست.
اَفروزانِش واژه هایِ پارسیِ بَرابَرنِهاد با تَربیَت :
پَروَرِش : کاربُردِ این واژه تا اَندازه ای نادُرُست اَست . پَروَرِش نام کارپایه یِ پَروَردَن اَست . دَر پارسی دو کارواژه بَرای دو نِگَریسته باش دارَد اَگَر کَسی خودَش را بِپَروَرَد نام واژه یِ آن پَروَرِش اَست وَلی اَگَر کَسی کَسِ دیگَری را بِپَروَرانَد نام واژه یِ آن پَروَرانِش اَست ، بایَد دید دَر کُجا وَ چه کُنونه وَ گونِگی آن را به کار می بَریم:
پَروَردَن < پَروَرِش
پَروَراندَن < پَروَرانِش
ریشه شنِاسیِ پَروَر :
ستاکِ این واژه پَروَر اَست که اَز دو بَخش چِهرانده شُده وَ به رُخسارِ پَروار هَم گُفته می شَوَد :
پَروَر : پَر - وَر ؛ پَروار : پَر - وار
پیش وَندِ پَر دَر پارسی چَند چِهر دارَد :
پَر - دَر پَرداختَن، پَرا - دَر پَراکَندَن، پیرا - دَر پیرامون
مینه یِ این پیش وَند : گِرداگِرد ، دُور و بَر
سِتاکِ وَر یا وار به مینه یِ پوشیدَن وَ پوشِش اَست مانَندِ : شَلوار : شَل - وار ( شَل =پا ، وار =پوشِش )
پَروار : گوسفَندِ پَرواری = گوسفَندی که دَر جایی که دُور وُ بَرَش دیوار کِشیده شُده چاغ و چِله شُده اَست.
پَردیس ( فِردوس ) = جایی دَر آن جَهان به مانَندِ باغی که گِرداگِردِ آن دیوار کِشیده شُده اَست.
رویِ هَم رَفته پَروَر یا پَروار : گِرداگِردِ جایی یا چیزی یا کَسی را پوشاندَن یا به سُخَنواره ای بَستَن وَ با این کار اَز آن نِگه بانی کَردَن وَ سِپَس آن را بالاندَن وَ رویاندَن ، مانَند هَر جایی که بَرایِ اَنجامِ کارها نیاز به ساختمان دارَد و ساختمان هَم دیوار و کَپ وَ زیربام دارَد مانَندِ : دانِشگاه ، آموزِشگاه ، دَبِستان ، دَبیرِستان وَ . . .
به زَبانِ ساده : پَروَر یا پَروار = دُورِ جایی را پوشاندَن.
آن چه ما اِمروز اَز این واژه می فَهمیم مینه ها وَ فَهمیده های دُوُم وُ سِوُمِ آن اَند.
ریشه یابی واژه یِ فَرهیختَن :
واژه یِ فَرهیختَن یا فَرهیزیدَن وَ فَرهیزاندَن
ریشه یا سِتاک این کارواژه هیز اَست که چِهرِ کُهَن آن آز وَ آخ می باشَد که کارواژه هایی با رُخسارهای گونه گون دَر پارسیِ دَری به جا مانده اَست :
آختَن ، آزدَن ، آهیختَن ، آهیزیدن
به چِهرِ زا دَر :
زا به راه = اَز راه بیرون شُدَن
زادَن = زِه یا زِندی را زاییدَن : زِند اَز دَرون زِهدان به بیرون آوَرده می شَوَد.
آزاد = با زاده شُدَن بیرون آمَده
شَمشیرِ آخته = شمشیرِ اَز نیام بیرون یا بَرکِشیده شُده
آهَنجیدَن ، آهَنگ ، آهَنج
آهَنگِ سِپار = قَصدِ سَفَر ( اَز خانه بیرون آمَدَن )
آهَنگ = تَرانه ، قَصدِ و بَرکِشی آرِزویی یا آوازی اَز دَرون به بیرون
مینه یِ نُخُستینِ آن را بایَد دَر بُنِ آز یا اَز جویید ، اَز یا آز : به سوی بیرون وَ هَم ریشه با aus آلمانی وَ out اِنگِلیسی وَ ex لاتینی ست .
آزدَن: آز - د - اَن ( دِ نِشانه یِ زمانِ گُزَشته وَ اَن نِشانه یِ اَنجامِ کار اَست ) مینه : به سوی بیرون آوَردَن یا بُردَن یا کِشیدَن
آهیختَن : آ - هیخ - ت - اَن
آهیزیدَن : آ - هیز - اید - اَن
فَرهیختَن : فَر - هیخ - ت - اَن
فَرهیزیدَن : فَر - هیز - اید - اَن
پیش وَند آ - : کوتاه نِویسیِ آیَنده یا آی اَز آمَدَن به پارسی اِمروز اَنجام دادَن یا کَردَن یا اَز نَهان به آشکار آوَردَن
آهیختَن : اَز دَرون به سویِ بیرون بیای یا بیاوَر
فَرهیختَن : اَز دَرون به سویِ بیرون بِبالان وَ بِرویان وَ بِوالان
والاندَن ، رویاندَن وَ بالاندَن = رُشد دادَن
واژه یِ رُشد اَرَبیده یِ رُست اَز رُستَنِ پارسی اَست.
واژه یِ وَلَد اَرَبیده یِ والا دَر پارسی اَست که دَر مینه یِ دیگری دَر اَرَبی کاربَرد دارَد : زاییدَن
واژه نامَک:
اَفروزانِش = توضیح
سه تایی = ثُلاثی
ریختار = باب ، صیغه
بَرابَر نَهاد = مُعادِل
نِگَریسته = مَنظور
چِهریدَن = تَشکیل شُدَن؛ چِهراندَن = تَشکیل دادَن
کُنونه ، گونِگی = حالَت
رُخس ، رُخسار = صورَت ( سوروَش ، سورَش پارسیِ آن )
سُخَنواره = عِبارَت
کَپ = کَف ( کَپِ اُتاگ = کَفِ اُتاق، کَفه یِ تَرازو = کَپه یِ تَرازو وَ دَر زبان آمگانه : بِکَپ = دِراز بِکِش و بِخواب روی کَپ / کَفِ زَمین )
سَخ ، سَخف = آسِمانه ، زیربام ، سَقف
کوتاه نِویسی = اِختِصار
باش داشتَن ، بود وُ باش داشتَن = وُجود داشتَن

زیادت و رشد
پرورش دادن استعدادو به فعلیت درآوردن آن