محمدحسین ادیب اصفهانی (زاده ربیع الاول ۱۲۵۵ هجری قمری - درگذشته ۱۰ رمضان ۱۳۲۵ هجری قمری) متخلص به فروغی و معروف به ذکاءالملک از رجال صاحب علم و معرفت و ادب در دورهٔ قاجار به شمار می رود. وی در اشعار و نوشته های خود به «ادیب» تخلص می کرد. لقب فروغی را ناصرالدین شاه به او داد. او پدر محمدعلی فروغی، ادیب و سیاست مدار نامدار، و ابوالحسن فروغی، روشن فکر و نواندیش دینی است.محمدحسین فروغی استاد ادبیات فارسی مدرسهٔ علوم سیاسی تهران و مؤسس روزنامهٔ تربیت، اولین روزنامهٔ غیردولتی در داخل ایران بود.
حسین مکی و تاریخ بیست سالهٔ ایران، ج۴، نشر ناشر، صص۲۰–۲۱
مقالات مرحوم حبیب یغمایی در دوره های جدید مجلهٔ یغما از ابتدا تا ۱۳۵۷
شرح حال رجال سیاسی و نظامی ایران، جلد دوم، دکتر باقر عاقلی، نشر گفتار، تهران، ۱۳۸۰
فروغی در گذر تاریخ، احمد افرادی
محمدحسین خان، اهل اصفهان بود و در آنجا متولد شده بود. جلال همایی دربارهٔ شرح زندگی این خاندان مطالبی نوشته و تأکید کرده است که محمدحسین خان فروغی فرزند آقا مهدی ارباب بوده است. آن ها خانوادگی، درعین تجارت، اهل علم و فضل بوده اند. آقا مهدی مردی متدین بود، اما به عقاید خرافی و شهرت های عامیانه نمی گروید و امری را بدون تحقیق باور نمی داشت.
لقب ذُکاءالملک، ابتدا ازآنِ محمدحسین خان بود، و پس از وی بود که پسرش محمدعلی خان به دستور محمدعلی شاه ملقب به ذُکاءالملک دوم شد؛ ازاین رو برای پرهیز از اشتباه، گاه به محمدحسین خان فروغی «ذُکاءالملک اول» نیز می گویند. محمدحسین فروغی، کسی که ادیب، شاعر و مترجم زبردستی بود، در زمینه های تاریخ، فلسفه و علوم سیاسی فردی آگاه و صاحب نظر بود و در شعر و ادب آنقدر مهارت داشت که وقتی با سرودن شعری برای ناصرالدین شاه، مایهٔ خشنودی وی شد، شاه لقب «فروغی» بدو داد. خود ذکاءالملک اول دربارهٔ لقب «فروغی» چنین گفته است:
او که استاد ادبیات، فلسفه، تاریخ و زبان عربی بود و با آن که با اعتمادالسلطنه، وزیر انطباعات و دارالترجمه، بسیار دوست بود و سعی بر آن داشت که علوم سیاسی را نیز جزئی از رشته های موجود در مدرسه دارالفنون قرار دهد ولی ناصرالدین شاه از ایجاد رشته سیاسی در دارالفنون وحشت داشت زیرا به قول محمدحسین خان فروغی «از کلمه آزادی، دموکراسی و قانون خوشش نمی آمد و از روشن شدن اذهان جوانان ایرانی وحشت داشت. از این رو ما نمی توانستیم هر مطلبی که بوی آزادی طلبی دارد عنوان کنیم.» محمدعلی فروغی (ذکاءالملک دوم) بارها گفته و نوشته است من هرگاه که با پدرم محمدحسین فروغی بودم به من می گفت:
حسین مکی و تاریخ بیست سالهٔ ایران، ج۴، نشر ناشر، صص۲۰–۲۱
مقالات مرحوم حبیب یغمایی در دوره های جدید مجلهٔ یغما از ابتدا تا ۱۳۵۷
شرح حال رجال سیاسی و نظامی ایران، جلد دوم، دکتر باقر عاقلی، نشر گفتار، تهران، ۱۳۸۰
فروغی در گذر تاریخ، احمد افرادی
محمدحسین خان، اهل اصفهان بود و در آنجا متولد شده بود. جلال همایی دربارهٔ شرح زندگی این خاندان مطالبی نوشته و تأکید کرده است که محمدحسین خان فروغی فرزند آقا مهدی ارباب بوده است. آن ها خانوادگی، درعین تجارت، اهل علم و فضل بوده اند. آقا مهدی مردی متدین بود، اما به عقاید خرافی و شهرت های عامیانه نمی گروید و امری را بدون تحقیق باور نمی داشت.
لقب ذُکاءالملک، ابتدا ازآنِ محمدحسین خان بود، و پس از وی بود که پسرش محمدعلی خان به دستور محمدعلی شاه ملقب به ذُکاءالملک دوم شد؛ ازاین رو برای پرهیز از اشتباه، گاه به محمدحسین خان فروغی «ذُکاءالملک اول» نیز می گویند. محمدحسین فروغی، کسی که ادیب، شاعر و مترجم زبردستی بود، در زمینه های تاریخ، فلسفه و علوم سیاسی فردی آگاه و صاحب نظر بود و در شعر و ادب آنقدر مهارت داشت که وقتی با سرودن شعری برای ناصرالدین شاه، مایهٔ خشنودی وی شد، شاه لقب «فروغی» بدو داد. خود ذکاءالملک اول دربارهٔ لقب «فروغی» چنین گفته است:
او که استاد ادبیات، فلسفه، تاریخ و زبان عربی بود و با آن که با اعتمادالسلطنه، وزیر انطباعات و دارالترجمه، بسیار دوست بود و سعی بر آن داشت که علوم سیاسی را نیز جزئی از رشته های موجود در مدرسه دارالفنون قرار دهد ولی ناصرالدین شاه از ایجاد رشته سیاسی در دارالفنون وحشت داشت زیرا به قول محمدحسین خان فروغی «از کلمه آزادی، دموکراسی و قانون خوشش نمی آمد و از روشن شدن اذهان جوانان ایرانی وحشت داشت. از این رو ما نمی توانستیم هر مطلبی که بوی آزادی طلبی دارد عنوان کنیم.» محمدعلی فروغی (ذکاءالملک دوم) بارها گفته و نوشته است من هرگاه که با پدرم محمدحسین فروغی بودم به من می گفت:
wiki: محمدحسین فروغی