افشاری

شور (دستگاه موسیقی)
آواز (موسیقی ایرانی)
ابوعطا
بیات ترک
آواز افشاری یکی از آوازهای موسیقی ایرانی است و از متعلقات دستگاه شور دانسته می شود. این آواز بر محوریت دستگاه شور است اما نت ایست آن درجهٔ دوم شور است و نت شاهد آن درجهٔ چهارم شور است. درجهٔ پنجم شور نت متغیر است و درجات ششم و هفتم در درآمد افشاری نقشی ندارند اما در برخی گوشه های آن حائز اهمیت می شوند. آواز افشاری آوازی نسبتاً مستقل از دستگاه شور است.
نام افشاری احتمالاً به ایل افشار اشاره دارد. اهمیت افشاری در طول تحولات ردیف افزایش یافته است. از مهم ترین گوشه های آن می توان به درآمدهای متعدد، بیات راجه، رُهاب، مسیحی، نهیب، و مثنوی پیچ اشاره کرد. آواز افشاری اشتراکاتی با دستگاه های نوا و ماهور و آوازهای بیات اصفهان، ابوعطا و بیات ترک دارد. به لحاظ احساسی، افشاری دارای حالتی «مالیخولیایی» و متأثرکننده و مناسب برای مناجات دانسته شده است.
نام افشاری احتمالاً به ایل افشار اشاره دارد که از اقوام ترک آذربایجانی هستند. افشاری در ردیف های قدیمی تر (نظیر ردیف میرزاعبدالله) اهمیت کمتری داشته و مدت اجرای آن کمتر از ۵ دقیقه بوده اما در ردیف های جدیدتر اهمیت بیشتری پیدا کرده، چنانکه اجرای آن به راحتی تا ۳۰ دقیقه نیز ادامه می یابد و حتی در اجرای ردیف توسط نورالدین رضوی سروستانی آواز افشاری ۴۵ دقیقه طول کشیده است.

اَفشاری
نام یکی از آوازهای ایرانی و از متعلقات دستگاه شور. شاهد این آواز زیبا درجۀ چهارمِ گامِ شور است. منظور از گام دُوری از نت ها در فاصلۀ یک اکتاو، چهارم یا پنجم درست است که روی برخی از درجات آن مقام یا گوشۀ خاصی بنا می شود و با مفهوم اروپایی گام متفاوت است. هرچند علینقی وزیری اعتقاد دارد افشاری به سه گاه نزدیک تر است تا به شور. وزیری گام افشاری را از درجۀ هفتم شور شروع می کند، برخی هم گام را از خود نت شاهد یعنی درجۀ چهارم شور آغاز می کنند. درجۀ دوم افشاری (نت پس از شاهد) مانند دشتی حالتی دارد که به مناسبت برای بیان حالات گوناگون، ربع پرده بَم می شود و سپس به حالت اول خود بازمی گردد که به آن نتِ متغیر می گویند. شاهد افشاری مانند ابوعطا درجۀ چهارم گام شور است، ولی از لحاظ حالت به کلی با ابوعطا متفاوت است؛ ایست آن درجۀ دوم شور است و خاتمۀ آن می تواند هم روی شاهد شور و هم شاهد افشاری باشد. در گذشته، رسم بر آن بوده که افشار را روی درجۀ دوم شور ختم می کردند یعنی درجۀ دوم هم حالت ایست و هم حکم نت خاتمه را داشته است. گوشه هایی که امروز در افشاری اجرا می شوند عبارت اند از درآمد، کرشمه، جامه دران، بیات راجه، حصار، رهاب، عراق، قرایی، صدری، و مثنوی که بیشتر آن ها ازجمله بیات راجه، حصار، عراق، و رهاب در دستگاه های دیگر نیز اجرا می شوند. فاصلۀ درجه های افشاری از یکدیگر عبارت اند از دومِ بزرگ، دومِ کوچک، دومِ بزرگ، دومِ بزرگ، دومِ نیم بزرگ، دومِ نیم بزرگ، دوم بزرگ. برخی از آهنگ های معروف افشاری عبارت اند از چهارمضراب افشاری و الا یا ایّها الساقی، ساخته پرویز مشکاتیان، و در کنار گلزار اثر علینقی وزیری تنظیم روح الله خالقی.