مجربات

مُجَرّبات
(یا: تجربیات) قضایایی یقینی شده از راه تجربه، مثلِ «فلز در اثر حرارت منبسط می شود». مجربّات ازجملۀ یقینیات است که مقدمۀ برهان قرار می گیرند و قیاس برهانی می سازند.

[ویکی فقه] مجربات، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای قضایای حاصل از مشاهده مکرّر همراه با قیاس خفیّ است.
مبادی و مقدمات برهان را قضایای یقینی تشکیل می دهند. قضایای یقینی، یا اوّلی و بدیهی هستند یا ثانوی و نظری. هر قضیه یقینی نظری بایستی به یقینیات بدیهی منتهی شود. یقینیات بدیهی را بر ۶ قسم دانسته اند: اوّلیات؛ فطریات؛ مشاهدات (محسوسات)؛ حدسیات؛ متواترات و مجرّبات.
توضیح اصطلاح
مجربات، قضایایی است که مفاد آنها از طریق مشاهده مکرّر امور محسوس همراه با قیاسی خفیّ که در ذهن شکل می گیرد، به دست می آید. مضمون قیاس خفیّ این است که چون چیزی پیوسته در پی چیز دیگر حاصل شود، و هرگز از آن منفک نشود، حتماً امری اتفاقی و تصادفی نیست، بلکه رابطه ای علّی معلولی بین آنها حاکم است (الوقوع المتکرّر علی نهجٍ واحد لایکون اتّفاقیّاً، فاذَن هو انّما مستندٌ الی سببٍ). مثلاً مفاد قضایای: «آهن هادی حرارت است»، «آب در صد درجه به جوش می آید» و «هر آتشی گرم است» حاصل تجربه (مشاهده مکرّر همراه با قیاس خفیّ) است.
شروط تحقّق مجربات
بنابراین، در تحقّق "مجربات" وجود دو امر زیر شرط است:۱. تکرّر مشاهده؛۲. تحقق قیاس خفی.امر دوم، بعنی قیاس خفیّ، موجب تمایز استقراء و تجربه است. زیرا در استقراء، قیاس خفی شکل نمی گیرد و از همین رو، افاده حکم یقینی نمی کند.
دیدگاه محقق طوسی
...